غلامحسين كرباسچي از روزهايي كه بهمن كشاورز وكيلش بوده مي‌گويد
تا از بي‌گناهي موكلش مطمئن نمي‌شد وكالت نمي‌كرد
حميدرضا خالدي
سال 1377 براي مردم ايران با خاطره پرونده و نمايش محاكمه جنجالي شهردار پيشين تهران يعني غلامحسين كرباسچي از تلويزيون عجين شده است. پرونده‌اي جنجالي كه يكي از وكلاي آن كسي نبود جز «بهمن كشاورز»؛ مردي كه يك‌تنه در تمامي جلسات دادگاه‌هاي اين پرونده دفاع تمام‌قدي از موكل خود و طرح مباحث و خلأهاي حقوقي به نمايش گذاشت. حالا پس از سال‌ها و با فوت اين وكيل خوشنام و نام‌آشنا، گپي كوتاه با كرباسچي در مورد مرحوم كشاورز زده‌ايم كه در ادامه مي‌خوانيد. گپي كه حكايت از اعتقاد راسخ كرباسچي سختگير، به اين وكيل كهنه‌كار كشور دارد. گفت‌وگويي كه اين‌بار كرباسچي، در آن دفاع تمام‌قدي از كشاورز مي‌كند تا شايد گوشه ديني كه وي برگردنش دارد را ادا كرده باشد.
آقاي كرباسچي، بسياري از مردم، مرحوم كشاورز را با پرونده محاكمه جنجالي شما مي‌شناسند. در آن سال پرونده شما و نحوه وكالت ايشان باعث شد تا وي به يك‌باره به چهره‌اي شناخته شده بين مردم و چهره‌اي محبوب بين وكلا بدل شود. از ديد شما به عنوان كسي كه ماه‌ها از نزديك با وي سروكار داشتيد، مرحوم كشاورز چگونه شخصيتي بود؟
مرحوم كشاورز به لحاظ خانوادگي جزو خانواده‌هايي بودند كه چه قبل و چه بعد از انقلاب سوابق سياسي بسياري را در كارنامه خود داشته و دارند. به عنوان مثال پدر ايشان، جزو چهره‌هاي شناخته شده سياسي بودند. خود وي نيز به لحاظ سياسي سوابق درخشاني را داشتند و جزو سياسيون فعال كشور محسوب مي‌شدند ضمن آنكه از منظر حقوقي نيز جزو وكلاي تراز اول و متبحر كشور محسوب مي‌شدند. همين تبحر و تسلط وي به مباحث قانوني و حقوقي باعث شده بود تا بسياري از دستگاه‌ها و نهادهاي دولتي و خصوصي و حتي مراجع قضايي و دانشگاهي، در پرونده‌هاي حقوقي خود نظر آن مرحوم را جويا شوند. از سويي در مدتي كه در كانون وكلا فعاليت مي‌كردند با اقداماتي كه انجام دادند باعث شدند تا اين كانون شخصيتي متمايز پيدا كند.
و از منظر فردي و شخصي چطور؟
از نظر شخصيتي و فردي هم به اذعان تمامي كساني كه از نزديك با وي آشنا بودند، مرحوم كشاورز چهره‌اي به معناي واقعي، عادل بود. وكيلي كه تا از حقانيت موكل خود مطمئن نمي‌شد، در مقام دفاع از وي برنمي‌آمد و دفاع از او را قبول نمي‌كرد. در همين راستا وي بسيار معتقد به سيستم قضايي عادلانه بود. سيستمي كه نقش وكلا به عنوان مدافع موكل، شناخته شده و تثبيت شده باشد. بخصوص براي كشوري كه قبل از انقلاب، سابقه خوبي از محاكم سياسي و قضايي و عملكرد وكلاي خود نداشته است . در يك كلام كشاورز را فردي عادل و مصمم مي‌دانم.
از لحاظ حرفه‌اي چطور؟ به هر حال ايشان وكيل شما در يكي از جنجالي‌ترين پرونده‌هاي اين كشور بودند.
همان‌طور كه گفتم در تبحر ايشان اصلا شكي نيست . وي سعي مي‌كرد با تسلطي كه به قانون داشت در دفاعيات خود در چارچوب قانون عمل كند. ضمن آنكه يكي ديگر از ويژگي‌هاي وي اين بود كه هيچ‌گاه دفاع «سياسي» نمي‌كرد، بلكه دفاعش هميشه حقوقي بود. حتي در دادگاه يادم هست كه كاملا احساس مي‌كردم كه با وجود نگاه سياسي نزديكي كه داشتيم، چقدر به دنبال دفاع حقوقي است. بعدها نيز وقتي كه اظهارنظرهاي وي را مي‌خواندم يا مي‌شنيدم باز كاملا احساس مي‌كردم كه تمام تلاشش را مي‌كند تا اظهارنظرهايش حقوقي باشد و نه سياسي. اينها ويژگي‌هاي منحصربه‌فردي بودند كه از وي چهره‌اي خاص و تاثيرگذار ساخته بود.
خود شما چطور با وي آشنا شديد؟ از قبل از دادگاه‌تان با وي آشنا بوديد يا كسي وي را به شما معرفي كرد؟
خير، با ايشان از قبل آشنا بودم. چه در مورد دفاع از پرونده‌هاي شهرداري و چه در مقام پرونده‌هاي ديگري كه داشتند. به هر حال ايشان جزو وكلاي تراز اول و شناخته شده كشور بودند. البته ضمن احترام به تمامي وكلاي عزيز بايد بگويم در آن دوران؛ وكلاي زيادي براي دفاع از پرونده من اعلام آمادگي كرده بودند ولي در نهايت با توجه به تبحر و شناختي كه از ايشان داشتم، آن مرحوم را براي پرونده و دفاع در دادگاه انتخاب كردم.
و خاطره‌اي از ايشان يا دفاعيات وي، در پرونده دادگاهي خود داريد؟
براي پيدا كردن خاطره‌اي درخور بيان بايد دست‌نوشته‌هاي آن روزهايم را مرور كنم. البته لحظه به لحظه آن دادگاه و بررسي پرونده و.... در آن خاطره‌هايي ناگفته بود.