مواد مخدر، مهاجران
و نجات برجام
مهرداد فرا مهر
پس از اظهارات عباس عراقچي، معاون وزارت خارجه در مورد احتمال گسيل مهاجران ساكن در ايران به سوي اروپا عده‌اي اين پرسش را مطرح مي‌كنند كه چگونه اين مهاجران مي‌خواهند به سمت اروپا بروند، ايران كه با اروپا مرز مشترك ندارد؛ غافل از اينكه همين حالا كه ايران تحت فشار امريكا و اروپاست، تركيه كه يد طولايي در فشار بر اروپا در حوزه مهاجران دارد از جانب امريكا و اروپا به دلايل مختلفي از جمله خريد اس- 400 از روسيه تحت فشار است و احتمالا راضي كردن تركيه براي همكاري جهت تسهيل عبور مهاجران به سمت اروپا كار سختي نخواهد بود. با افزايش فشار امريكا و بي‌عملي اروپا، ايران نياز براي افزايش فشار غير برجامي به اروپا جهت جلوگيري از نابودي كامل برجام و افزايش سطح تنش‌ها را بيش از پيش حس مي‌كند. اردوغان يك‌بار با كارت پناهجويان از اروپا مبالغ هنگفتي كمك دريافت كرده است. از طرفي ايران مي‌تواند با روانه كردن سيل مهاجراني كه مي‌خواهند به اروپا بروند و عدم مبارزه با قاچاقچيان مواد مخدر راه را براي رسيدن اين دو موج به مرزهاي اروپا باز كند. طبق آمار منتشر شده در سال ۲۰۱۸ توسط اتحاديه اروپا، هزينه كنترل و ساماندهي وضعيت مهاجران غيرقانوني ۴۹ ميليارد يورو و هزينه جاني مهاجريني كه در راه رسيدن به اروپا جان خود را از دست مي‌دهند، ۱۲ ميليارد يورو در هر سال برآورد شده است؛ اين در حالي است كه بسياري از كشورهاي اروپايي مانند اسپانيا، يونان، ايتاليا و... كه در مرزهاي خود با مهاجران درگير هستند با بحران‌هاي مختلف اقتصادي مواجهند و هميشه چالش‌هاي زيادي با اقتصادهاي قدرتمند اروپا براي كمك به كنترل سيل مهاجران داشته‌اند. بيشترين موج مهاجران به اروپا براي سال ۲۰۱۵ و اوج بحران سوريه بود كه بيش از ۱.۵ ميليون مهاجر و پناهجو عزم اروپا كرده بودند كه در سال ۲۰۱۸ اين آمار به كمي بيش از ۵۰۰ هزار نفر كاهش يافته است. حال اگر ايران سيل مهاجران و مواد مخدر را به اروپا روانه كند چند اتفاق محتمل است:
اولا با رسيدن اين امواج به مرزهاي اروپا، اروپا با افزايش هزينه‌هايش حس مي‌كند ايران در اين زمينه جدي است، ثانيا اگر دولت‌هاي اروپايي بخواهند به درخواست ايران براي زنده كردن برجام بي‌توجه باشند و با مهاجران بجنگند، با افزايش هزينه‌ها مجبورند ماليات را اضافه كنند و اين باعث نارضايتي عمومي و قدرت گرفتن مهاجرستيزان دست راستي مي‌شود. ثالثا اين سيل مهاجران يك تيغ دو لبه براي ايران است، اگر دست راستي‌ها قدرت را در دست بگيرند اساسا همين برجام محتضر را مي‌كشند و با ترامپ همسو مي‌شوند؛ پس ايران اگر خواهان افزايش تنش نباشد بايد خروجي مهاجران را مديريت شده از اين سد افزايش دهد تا در صورت گرفتن پاسخ مناسب از افزايش فشار اضافي و به خطر انداختن دولت‌هاي حاكم اروپا اجتناب كند.
چنانكه در سال‌هاي اخير ديديم سيل مهاجران از ۲۰۱۵ تاكنون توانسته براي «امنيت اجتماعي» اروپا و حتي «ماهيت اتحاديه اروپا» بحران‌آفرين باشد؛ تا جايي كه اغلب صاحب‌نظران يكي از دلايل اصلي برگزيت را تلاش براي در امان ماندن از موج مهاجران مي‌دانند. اروپا به دليل امنيت سياسي، اجتماعي و اقتصادي بالايي كه دارد، همواره براي مهاجران جذاب بوده است اما اروپايي‌ها با مساله مهاجران و پناهجويان احساس راحتي نمي‌كنند، چه آنكه با گسترش بحران پناهجويي و مهاجران شاهد رشد احزاب راست افراطي شديم تا آنجا كه در آلمان براي اولين‌بار يك حزب با مواضع نژادپرستانه كرسي‌هاي قابل توجهي را در پارلمان آلمان از آن خود كرد و بريتانيا براي ماندن يا نماندن در معرض اين سيل پناهجويان غزل خداحافظي (برگزيت) سرود و خود همين غزل به بحراني براي دولت بريتانيا تبديل شده است. اينجا جايي است كه ايران مي‌تواند فشار قابل توجهي وارد كند. مهاجران اغلب سرمايه‌اي ندارند و به‌صورت غيرقانوني وارد كشور ميزبان مي‌شوند، اين نوع مهاجرت مشكلات امنيتي، اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و... زيادي ايجاد مي‌كند. به هم خوردن يكپارچگي ملي، تغيير بافت قومي-مذهبي، افزايش احتمال فعاليت‌هاي ضد امنيتي و جاسوسي، افزايش شورش‌ها و نزاع‌هاي خياباني بين مهاجران و بومي‌هاي كشور مقصد، اجبار مهاجران براي كار در باندهاي تبهكار و مافيا، افزايش بيماري‌هاي واگير و كنترل نشده در كشور مقصد، تنها بخشي از پيامدهاي مهاجرت است. اينكه چرا مهاجرت چنين پيامدهايي دارد، دلايل مختلفي دارد اما اصلي‌ترين دليل آن بي‌ثباتي در كشور مبدا مهاجران است، اغلب مهاجران از كشورهايي مي‌آيند كه سال‌ها درگير جنگ داخلي، تجاوز نظامي و تحريم قدرت‌هاي جهاني بوده‌اند. جنس مهاجراني كه به اروپا روانه مي‌شوند هم بي‌ارتباط با اقدامات دولت‌هاي اروپايي در تجاوز به افغانستان، دخالت در سوريه، تجاوز به ليبي، مالي، چاد و... نيست. به نوعي زندگي بسياري از مهاجران به اروپا به دليل جنگ‌هايي كه اروپايي‌ها يا خود آغازگرش بودند يا در آتش آن دميدند ويران شده است و مهاجران قطعا اگر زندگي خوبي در كشور خود داشتند راهي اروپا نمي‌شدند. از سوي ديگر ايران تا امروز با همه مشكلات مختلف با بيش از ۱۶ هزار شهيد و جانباز در بحث مبارزه با قاچاق انسان و مواد مخدر داراي استاندارد بالايي در اين زمينه است، اين را مي‌توانيد در همكاري‌هاي گسترده ايران با دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل از سال ۱۹۹۹ تا امروز و همكاري‌هاي گسترده با اينترپل ببينيد. حالا بايد ديد تلاش ايران براي زنده نگه داشتن برجام از طريق فشارهاي غيربرجامي به اروپا كارگر خواهد افتاد و دولت‌هاي اروپايي حتي از ترس قدرت گرفتن احزاب دست راستي تلاشي قابل توجه براي اجراي تعهدات برجامي خود خواهند كرد يا نه. اين آخرين تلاش‌ها براي نجات برجام بدون امريكاست، خوب يا بد بايد به ياد داشت در جهان آنارشيك ديپلماسي پشتوانه مي‌خواهد.