«هرگز تصورش را نمي‌كردم.» اين جمله را بونگ جون هو هنگام دريافت جايزه نخل طلاي جشنواره كن براي ساخت فيلم «انگل» از دستان كاترين دونوو و آلخاندرو گونزالس ايناريتو گفت. او نخستين فيلمساز كره‌اي است كه اين جايزه را به خانه مي‌برد. دريافت اين جايزه با صدمين سالگرد ورود سينما به كره همزمان شده است: «فكر مي‌كنم كن با اهداي نخل طلا به من جايزه‌اي بزرگ به سينماي كره اهدا كرده است.»
اين كارگردان اهل كره جنوبي پيش از اين براي ساخت فيلم‌هايي همچون «اوكجا» (2017) و «برف‌شكن» (2013) شناخته شده بود. اين دومين سالي است كه سينماي شرق آسيا نخل طلا را از آن خود مي‌كند؛ سال گذشته هيروكازو كورئيدا، فيلمساز ژاپني با فيلم «دله‌دزدها» برنده اين جايزه شد. فيلمي كه از لحاظ نامتعارف بودن و سرگرم‌كنندگي‌اش با «انگل» شباهت‌هايي دارد. از نظر جاستين چانگ، منتقد فيلم لس‌آنجلس تايمز، «انگل» همانند «دله‌دزدها» اثري تكان‌دهنده و فيلمي پرتعليق درباره خانواده‌اي فقير است كه براي بقاي خود به ترفندهاي مذبوحانه و فريبكارانه پناه مي‌برد و برخلاف «دله‌دزدها»، «انگل» حشره موذي چندش‌آوري است كه با خشونت تمام (و البته بسيار تماشايي) مدام از لحني به ژانري تغيير جهت مي‌دهد و اينچنين نيروي محرك كمدي سياهي را مي‌سازد كه راه را براي شتاب وحشت و تباهي باز مي‌كند.
«دله‌دزدها» ششمين فيلم سينماي ژاپن بود كه برترين جايزه كن را از آن خود كرد، اما «انگل» نخستين فيلم سينماي كره جنوبي است كه اين جايزه را براي كشورش به ارمغان مي‌آورد. تمامي اعضاي هيات داوران بخش اصلي جشنواره به رياست آلخاندرو گونزالس ايناريتو، فيلمساز مكزيكي در اهداي نخل طلا به بونگ جون هو توافق داشتند؛ اتفاق آراي اعضاي هيات داوران در طول تاريخ برگزاري اين جشنواره اتفاقي نادر است.
بونگ جون هو نخستين‌بار سيزده سال پيش با فيلم «ميزبان» به جشنواره كن رفت؛ همان‌طور كه از عنوان فيلم برمي‌آيد، «ميزبان» همراستا با تازه‌ترين ساخته اين كارگردان است.
مولف محبوب بي‌افتخار
بونگ جون هو با كسب نخل طلاي اين دوره، پدرو آلمادوار را كه با ملودرام زندگينامه‌اي- خيالي «درد و شكوه» يكي از مدعيان كسب جايزه اصلي بود، كنار زد. هرچند آنتونيو باندارس دست‌كم توانست جايزه بهترين بازيگري مرد را براي ايفاي شخصيت سالوادور مايو، فيلمسازي سالخورده كه الهام گرفته از شخصيت خود آلمادوار است، دريافت كند. او پس از دريافت جايزه‌اش گفت: «شايد اگر فكرش را بكنيد، شخصيت سالوادور مايو بيشتر از خودِ پدرو آلمادوار، پدرو آلمادور است. همه ما كسي را در درون‌مان پنهان كرده‌ايم... وقتي فيلمنامه را مي‌خواندم، غافلگير شده بودم، چون سال‌ها از دوستي‌ام با پدرو مي‌گذرد و هميشه دوستي‌مان در يك جهان سير مي‌كرد و اين جهان محدوديت‌هايي داشت چون پدرو انسان بسيار توداري است. بنابراين وقتي فيلمنامه را خواندم چيزي را ديدم كه اثر را به فيلم اعترافي نزديك مي‌كرد.»
اگر جشنواره كن در اين دوره از آلمادوار براي ساخت «درد و شكوه» تقدير مي‌كرد، به يقيق بزرگ‌ترين افتخار حرفه‌اي را نصيب اين فيلمساز اسپانيايي مي‌كرد؛ فيلمسازي كه يكي از محبوب‌ترين مولفان جهان به شمار مي‌رود، اما تاكنون نامش در ميان بزرگ‌ترين برگزيدگان جشنواره‌هاي معتبر نيامده است.
ناراحتي فيلمساز زن تاريخ‌ساز
جايزه بزرگ جشنواره- معادل مدال نقره در جشنواره كن- به كارگردان اهل سنگال، ماتي ديوپ براي ساخت فيلم «آتلانتيك»، درامي رازآلود درباره پناهندگان آفريقايي و زناني كه ترك‌شان مي‌كنند، اهدا شد. اسم ديوپ حتي پيش از شروع جشنواره سر زبان‌ها افتاد، چراكه او نخستين زن سياهپوستي است كه اثرش به بخش رقابتي كن راه پيدا مي‌كند؛ فيلمي كه به مسائل مهاجران، فقر و سرمايه‌داري مي‌پردازد و با استقبال گرم منتقدان روبه‌رو شد.
اين كارگردان 36 ساله گفته بود اينكه او تاريخ‌ساز مي‌شود، كمي ناراحت‌كننده است: «احساس اصلي‌ام از اينكه نخستين زن فيلمساز سياهپوستي هستم كه اين جايزه را مي‌گيرد، كمي ناراحتي است، چراكه اين اتفاق در سال 2019 مي‌افتد. اين موضوع را مي‌دانستم چون هيچ فيلمساز زن سياهپوستي را نمي‌شناسم كه پيش از اين به بخش رقابتي راه يافته باشد. اين را مي‌دانستم اما هميشه برايم يادآور اين خواهد بود كه هنوز هم كارهاي زيادي براي زنان فيلمساز سياهپوست انجام دهيم.»
ناهمخواني داوران و منتقدان
در مراسم اختتاميه جشنواره فيلم كن، وقتي ايناريتو روي سن آمد، گفت: «با وجودي كه دموكراسي كمرنگ شده» هيات داوران رفتاري دموكراتيك داشته‌اند. هر چند تمام تصميم‌هاي هيات داوران با نظرات منتقدان همخواني نداشت. زماني كه برادران داردن بهترين كارگردان اين دوره معرفي شدند، منتقدان، هيات داوران را هو كردند. لوك داردن و ژان پير داردن، فيلمسازان كهنه‌كار بلژيكي كه پيش از اين دو بار برنده جايزه نخل طلا شده‌اند، با درام «احمد جوان» كه به اسلام‌گرايي افراطي مي‌پردازد، اين جايزه را از آن خود كردند. از نظر پيتر برادشاو، منتقد گاردين اهداي اين جايزه به داردن‌ها، امتياز ديپلماتيك هيات داوران به جايگاه اين برادرها بود.
هنر ابزاري براي نجات انسانيت
مراسم اهداي جوايز هفتادودومين دوره جشنواره فيلم كن كه عصر روز 24 مه برگزار شد، در مقايسه با مراسم اسكار، سريع و بدون دردسر پيش رفت و وقت چنداني براي اظهارنظرهاي سياسي از سوي حضار نبود. هرچند مايكل مور، كارگردان «فارنهايت 9/11» به هنگام اهداي جايزه هيات داوران، به دونالد ترامپ تازيد و از پابلو پيكاسو نقل‌قول آورد: «هنر دروغي است كه انسان را قادر مي‌كند حقيقت را درك كند و ترامپ دروغي است كه ما را قادر مي‌كند دروغ‌هاي بيشتري بگوييم. در دوره‌هاي تلخ و تاريك، هنر ابزاري بوده كه به نجات انسانيت از خودكامه‌ها و احمق‌ها كمك كرده است.»
جايزه هيات داوران- معادل مدال برنز جشنواره كن- به‌طور مشترك به نخستين تجربه كارگرداني لاج لي براي ساخت «بينوايان» و «قوش شب» ساخته كلبر مندونسا فيليو و جوليانو دورنلي، كارگردانان برزيلي، رسيد. فيلم «قوش شب» براي پيام‌هاي ضد ژايير بولسونارو، رييس‌جمهوري برزيل و «بينوايان» براي به تصوير كشيدن زندگي دشوار كارتن‌خواب‌هاي فرانسه تحسين شده بودند.
نشان نخل طلا براي دومين زن فيلمساز
جايزه فيلمنامه به سلين سياما براي فيلم شگفت‌آورش «پرتره بانويي در آتش» تعلق گرفت. اين فيلم يكي از قدرتمندترين فيلم‌هاي بخش رقابتي بود كه منتقدان آن را ستودند. به گفته برادشاو «اين اثر فيلمنامه‌اي فوق‌العاده داشت و انتظار داشتم نخل طلا را براي درام جذابش دريافت كند اما مأيوس شدم.» فيلم داستان بانوي جواني از طبقه مرفه در اواخر قرن هجدهم ميلادي است، هنرمندي كه عاشقش شده است، بدون اطلاع او پرتره‌اي از او روي بوم مي‌برد. اهداي جايزه به «پرتره بانويي در آتش» سياما را دومين زن فيلمسازي معرفي مي‌كند كه پس از جين كمپيون، نخلي از جشنواره كن به خانه مي‌برد.
قصه مردمان سركوب شده و حاشيه‌نشين
بر اساس جوايزي كه در اين دوره اهدا شد، مي‌توان حدس زد كه هيات داوران ايناريتو تحت تاثير داستان‌هاي مردمان سركوب شده و حاشيه‌نشين بوده‌اند؛ داستان‌هايي كه نمونه‌هاي آن در اين رقابت فراوان بود. تقدير ويژه هيات داوران به فيلم «بهشت حتما همين است»، درامي درباره هويت فلسطيني اختصاص يافت. داستان اين فيلم زندگي مردي فلسطيني (با بازي ايليا سليمان) را تعقيب مي‌كند كه سرزمينش را ترك مي‌كند تا در جايي ديگر به آرامش و امنيت برسد. اما طولي نمي‌كشد كه متوجه مي‌شود كشورش همه جا مثل سايه، در تعقيب اوست. گره داستان با رسيدن او به مقصد، خود را نشان مي‌دهد و نقطه اوج آن، زماني است كه هدف شخصيت اصلي يعني رسيدن به يك زندگي بهتر خيلي زود به طنزي پوچ تبديل مي‌شود كه با سردرگمي و معناباختگي زندگي براي شخصيت اصلي ادامه مي‌يابد. سليمان، هفده سال پيش نيز براي نخستين‌بار جايزه ويژه هيات داوران جشنواره كن را براي فيلم «دست غيب» كسب كرد. آخرين بار هم ۱۰ سال پيش با فيلم «زمان باقي مانده» در بخش مسابقه جشنواره كن حضور داشت.
تارانتينو جا ماند
پيتر برادشاو در مطلبي با عنوان «متاسفيم، تو را جا گذاشتند، تارانتينو» به ناديده گرفته شدن فيلم‌هاي كن لوچ، كارگردان انگليسي و كوئنتين تارانتينو اشاره كرده است. او ابتدا فيلمنامه «متاسفيم، جا ماندي» نوشته پل لاورتي همكار هميشگي لوچ را ستوده و سپس نوشته است: «شايد هيات داوران احساس كرده لوچ كه دو بار نخل طلا را برده، به اندازه كافي برگزيده معرفي شده است؛ اگرچه اين توجيه، مانع تحسين آنها از فيلم داردن‌ها نشده است يا شايد اصلا از فيلم لوچ خوش‌شان نيامده است. راستش را بخواهيد از اينكه چيزي نصيب فيلم خيره‌كننده و درخشان «روزي روزگاري در هاليوود» از كوئنتين تارانتينو نشد، جا خوردم. در برخي دوره‌ها هيات داوران اشتباه مي‌كنند اما اين دوره از آن دوره‌ها نبود. «انگل» از بونگ جون هو فيلمي درخشان بود؛ فيلمي جدي اما اثري سرگرم‌كننده و در ژانر كمدي خانوادگي كه صحنه‌هاي كميك سياهش مثل جوهر، تمام پرده را مي‌پوشاندند.»
غايب بزرگ كن در همه جا حضور دارد
هفتادودومين دوره جشنواره فيلم كن، دومين دوره‌اي است كه نت‌فليكس غايب بزرگ آن است. سال گذشته پس از اختتاميه جشنواره، سينماداران فرانسه دست‌اندركاران كن را تحت فشار قرار دادند و درخواست كردند اگر قرار است فيلمي در اين رقابت حضور داشته باشد بايد به صورت مرسوم در سينماهاي فرانسه روي پرده برود. بنابراين نت‌فليكس كنار كشيد و حاضر به اكران محصولاتش در پلتفرم خود پس از گذشت 36 ماه از اكران در سينماها نشد.
امسال و طي برگزاري اين جشنواره، محصولات اين غول پخش آنلاين روي پرده‌هاي سينماها نرفت اما ذهن‌ها را درگير خود كرد. بسياري از فيلمسازان سرشناس جهان از جمله ايناريتو و آلمادوار، وارد اين بحث شدند. بسياري هم خواستار پايان دادن به جنگ سرد ميان نت‌فليكس و كن شدند.
ايناريتو در آغاز جشنواره گفته بود: «نت‌فليكس كار بزرگي مي‌كند. چرا نبايد به مخاطب اجازه بدهيم خودش تجربه كردن سينما را انتخاب كند؟» ايناريتو كه با فيلم «مرد پرنده‌اي» سلطه فيلم‌هاي ابرقهرماني را به باد انتقاد گرفته بود، حالا نت‌فليكس را براي پشتيباني از فيلم‌هايي كه استوديوهاي بزرگ درصدد ساخت‌شان نيستند، مي‌ستايد. در گفت‌وگويي كه او با نيويورك تايمز داشت، مي‌گويد: «همه ما داريم مرگ اين مديوم را رقم مي‌زنيم و اجازه تبديل آن به مجتمعي براي ساخت مجموعه‌هاي سينمايي را مي‌دهيم. اگر آن استوديوهاي پخش فيلم و سينمادارها چاره‌اي پيدا نكنند، نت‌فليكس همه آنها را زنده زنده مي‌خورد.»
جشنواره كن امسال با صداهاي جديد و اساتيد قديمي جان گرفت و دچار فقدان شاهكارهاي مهيج نبود. اما برخي بر اين باورند اگر نت‌فليكس نقش ستاره را در هفتادودومين جشنواره كن ايفا مي‌كرد، اين جشنواره حال و روز بهتري داشت.
سال گذشته فيلم‌هايي كه مجبور به غيبت از كن شدند، در جشنواره‌هاي ونيز و برلين درخشيدند؛ پس از اينكه كن و نت‌فليكس راهي براي توافق نيافتند، آلفونسو كوارون فيلم «رما» را از جشنواره بيرون كشيد. كن در حال حاضر نيز تحت فشار است چون بسياري از كمپاني‌ها ترجيح مي‌دهند فيلم‌ها را در جشنواره‌هاي پاييزي نمايش بدهند، چراكه زمان نزديك‌تري به فصل اسكار است. اما از دست دادن «رما» -كه جايزه شير طلايي جشنواره ونيز را به دست آورد و به جرات يكي از بهترين فيلم‌ها از نگاه منتقدان شد- دست‌اندركاران كن را مي‌آزارد.
نت‌فليكس و كن از آن زمان براي حل اين مساله تلاش كرده‌اند اما راه به جايي نبرده‌اند.
اگرچه گفته مي‌شد پروژه ساخت فيلم‌هاي «مرد ايرلندي» ساخته مارتين اسكورسيزي با نقش‌آفريني رابرت دنيرو، آل پاچينو و جو پشي و «رختشوي‌خانه عمومي» فيلمي از استيون سودربرگ با بازيگراني همچون مريل استريپ و‌گري اولدمن، براي حضور در جشنواره كن به موقع تمام نمي‌شوند، شايع شده بود اقداماتي براي حضور اين آثار شكل مي‌گيرد.
پدرو آلمادوار كارگرداني بود كه از ايستادگي در برابر نت‌فليكس رضايت داشت. او گفته بود تعداد اندك سينماها در كشورش اسپانيا، يك بحران به شمار مي‌رود: «خوشبختانه در فرانسه، حكومت ديگري سر كار است. فرانسه قدرتمندترين مدافع سينماست و فكر مي‌كنم صنعت فرانسه است كه سرانجام اين نبرد را عليه پلتفرم‌هاي پخش آنلاين به پايان برساند.»