انتظار حداقلي از سفر آبه
محسن پاك‌آيين
امروز آبه شينزو به عنوان اولين نخست‌وزير ژاپن پس از انقلاب به ايران سفر مي‌كند. اما سفر نخست‌وزير ژاپن به تهران اين سوال را مطرح كرده است كه اين سفر با چه هدفي صورت مي‌گيرد؟ هرچند بسياري هدف اصلي اين سفر را بحث ميانجيگري ميان ايران و ايالات متحده مطرح مي‌كنند اما بايد گفت كه واقعيت آن است ژاپن در عرصه بين‌المللي يك كشور بي‌طرف نيست. به اين معني كه اگرچه ژاپن يك كشور قدرتمند آسيايي است ولي در مناقشه‌هايي كه در آسيا و به خصوص در شرق آسيا و كنار اين كشور وجود دارد به‌طور معمول با موضع غرب همراهي مي‌كند و ديدگاه بسيار نزديكي با امريكا دارد و بيش از آنكه با كشورهاي آسيايي همراه باشد سعي دارد تا ديدگاه خود را با غربي‌ها هماهنگ كند. اگر مناقشه‌هاي بين چين و امريكا و پيونگ‌يانگ، واشنگتن را مورد بررسي قرار دهيم، متوجه مي‌شويم كه ژاپني‌ها رويكردي نزديك به اروپا و امريكا دارند.
در جريان تحريم‌هاي ايران نيز ژاپني‌ها نقش بي‌طرفانه‌اي را ايفا نكردند. آنها چه در تحريم‌هاي قبل از برجام و همچنين بعد از برجام همواره در كنار ايالات متحده بودند. از همين‌رو بعيد به نظر مي‌رسد ژاپني‌ها ظرفيتي براي ميانجيگري ميان ايران و امريكا داشته باشند. البته شخصيت آقاي آبه به عنوان شخصيت يك كشور دوست محترم است، اما بعيد به نظر مي‌رسد ايشان يا حتي كشور ژاپن ظرفيتي براي ميانجيگري داشته باشند. اكنون اصلا بحث ميانجيگري مطرح نيست، چرا كه يك اتفاق مشخص رخ داده است. امريكايي‌ها عهدشكني كرده‌اند و بايد به عهدشكني خود پايان دهند. در حال حاضر ايران سياست اصولي و مستقل خود را دنبال مي‌كند؛ نه به دنبال مذاكره هستيم و نه از جنگ استقبال مي‌كنيم. ايران به دنبال آن است كه منافع ملي خود را تامين كند و ساير كشورهاي حاضر در برجام نيز بايد به تعهدات خود كه پيش‌تر وعده آن را داده بودند، اجرايي كنند. اگرچه اين بحث مطرح شده است كه اين سفر در راستاي كاهش تنش ميان ايران و امريكا انجام مي‌شود اما اين نكته را نبايد فراموش كرد كه در وهله اول بايد اين سفر را در چارچوب روابط دوجانبه ميان تهران و توكيو تفسير كرد زيرا نخست‌وزير ژاپن براي اولين‌بار پس از 41 سال تصميم گرفته است كه به ايران سفر كند. اما از بعد ديگر بخواهيم به موضوع از جنبه كاهش تنش ميان تهران و واشنگتن بپردازيم بايد گفت اگر ژاپني‌ها بخواهند به عنوان يك پل در رابطه ميان امريكا و ايران عمل كنند به نظر نمي‌رسد نخست‌وزير ژاپن سفر موفقي به تهران داشته باشد. بحث ايران و امريكا يك اختلاف اصولي است كه بايد دو طرف آن را حل كنند و نياز به ميانجيگري نيست. ما شاهد آن بوديم كه اگرچه دونالد ترامپ رييس‌جمهور ايالات متحده در سفر خود به ژاپن سخن از مذاكره بدون هيچ‌گونه پيش‌شرطي با ايران به ميان آورد و سخنان صلح‌جويانه و بسيار نرمي را مطرح كرد اما بلافاصله پس از آنكه به امريكا بازگشت مجددا وزارت خزانه‌داري ايالات متحده صنايع پتروشيمي ايران را مورد تحريم قرار دارد. از همين‌رو مواضع امريكايي‌ها بسيار ضد و نقيض است و ما نمي‌توانيم به آنها اعتماد كنيم و متاسفانه ديوارهاي اعتماد ميان ايران و امريكا سال‌هاست كه فرو ريخته است و اين امريكايي‌ها هستند كه بايد قدم پيش بگذارند و آن را ترميم كنند.
هر چند نبايد اين موضوع را ناديده گرفت كه ژاپني‌ها نگران افزايش تنش‌ها ميان ايران و امريكا هستند، چرا كه كشورهاي وارد‌كننده نفت و به خصوص كشورهاي صنعتي وارد‌كننده نفت از جمله ژاپن به دنبال آن هستند كه همواره امنيت و آرامش در خليج‌فارس و درياي عمان و در منطقه نفتخيز غرب آسيا حفظ شود تا بتوانند به راحتي نفت خود را تامين كنند و به توسعه صنعتي خود ادامه دهند. از همين‌رو آنها اين نگراني را دارند كه بر اثر سياست‌هاي جنگ‌طلبانه امريكايي‌ها و تيم امنيت ملي ترامپ ممكن است يك نوع ناامني در منطقه ايجاد شود، از همين‌رو اين موضوع تبديل به انگيزه‌اي براي كشوري مانند ژاپن شده است كه در عالي‌ترين سطح به ايران سفر و مسائلي را نيز مطرح كند. از همين‌رو بحث امنيت انرژي و صادرات نفت را مي‌توان يكي از انگيزه‌هاي اصلي آقاي آبه براي سفر به تهران دانست.
در حال حاضر شواهد نشان مي‌دهد كه ژاپني‌ها نمي‌توانند به راحتي نفتي را كه از ايران تامين مي‌كنند از طريق ديگري تهيه كنند و همين موضوع مي‌تواند مشكلات جدي را براي ژاپني‌ها فراهم كند. به هر ترتيب ظرفيت توليد و صادرات نفت كشورها كاملا مشخص است و با خروج يك كشور از صحنه صادرات يا كاهش صادرات يك تلاطمي در بازار ايجاد مي‌شود. بنابراين حفظ ثبات بازار همواره يكي از سياست‌هاي ژاپني‌ها بوده و قاعدتا بعيد است كه اين كشور از مسائلي كه باعث شود امنيت منطقه با چالش مواجه شود مانند تحريم، موافق آن باشد. اما وقتي كه غربي‌ها و امريكا اين تحريم را انجام مي‌دهند به دليل اينكه ژاپني‌ها وابستگي‌هايي به امريكا دارند و خود را با آنها در يك بلوك تعريف كرده‌اند، آنها نيز از امريكا تبعيت مي‌كنند. در طول 41 سال گذشته هيچ‌گاه ژاپني‌ها در كنار ما نبودند. نه در دوره جنگ تحميلي، نه در دوره تحريم‌هاي امريكا پيش از برجام و نه در دوره تحريم‌هاي فعلي، هيچ‌گاه حركت مثبتي را انجام ندادند. مگر اينكه مشاهده كنند شرايط آرام است و مساله‌اي وجود نداشته باشد، در آن زمان روابط خود را با ايران دنبال مي‌كنند. بنابراين نمي‌توانيم انتظار ويژه‌اي از سفر آقاي آبه داشته باشيم. اين يك سفر عادي خواهد بود كه انجام مي‌شود، مواضع ما را خواهد شنيد و سپس كشور را ترك مي‌كند.
كارشناس ارشد روابط بين‌الملل