فرصت حضور آبه در تهران
علي‌اكبر فرازي
در آستانه سفر آقاي آبه شينزو به تهران فرصت مناسبي است كه نگاهي به روابط دو كشور و به خصوص از جنبه‌هاي اقتصادي و تجاري داشته باشيم. واقعيت آن است كه همواره رابطه دوجانبه ايران و ژاپن رابطه هماهنگ و متناسبي در زمينه‌هاي مختلف بوده است. گرچه در مقاطعي تحت‌تاثير عوامل بيروني حجم مبادلات ما با ژاپني‌ها كاهش داشته است اما ما با توجه به رابطه مناسبي كه در زمينه سياسي داشته‌ايم هيچ‌گاه روابط تجاري و اقتصادي طرفين تحت‌تاثير موضوعات سياسي و طرف سوم قرار نگرفته است. اگرچه ژاپني‌ها به لحاظ احتياط ذاتي كه دارند معمولا سعي مي‌كنند حركت‌هاي كندي داشته باشند اما واقعيت آن است كه امكانات بالقوه فراواني بين دو كشور ايران و ژاپن وجود دارد كه نياز به تحرك‌بخشي دارد و در صورتي كه زمينه آن فراهم شود امكان رشد روابط تجاري دوجانبه وجود دارد. از همه اينها مهم‌تر نفوذ ژاپن به عنوان يك سرمايه‌گذار است. ژاپني‌ها اين ظرفيت را دارند چه در بحث حمل‌ونقل ريلي چه در بحث انرژي و همچنين ساير شاخه‌هاي صنعتي با ايران همكاري داشته باشند. در حال حاضر اين زمينه وجود دارد كه دو كشور ظرفيت‌هاي مغفول‌مانده را مجددا فعال كنند. در حال حاضر سفر آقاي آبه شينزو به تهران فرصت مناسبي است كه بخش خصوصي ما مجددا فعال‌تر از گذشته با طرف‌هاي ژاپني وارد مذاكره شود و طرح‌هايي كه پيش‌تر كارهاي مطالعاتي آن با ژاپني‌ها از سوي بخش خصوصي و دولتي انجام شده است مجددا فعال شود؛ به خصوص در زمينه حمل و نقل ريلي به نظر مي‌رسد كه اكنون فرصت مناسبي است كه كارهايي در اين زمينه انجام شود.
در زمينه سرمايه‌گذاري نفت و گاز ژاپني‌ها محتاط‌تر از سايرين وارد عمل مي‌شوند و منتظر آن هستند كه ببينند سرانجام روابط ايران و امريكا به كجا مي‌رسد. اما از سويي ديگر ژاپني‌ها در حدي هشياري دارند كه بدانند خلأ آنها از سوي طرف‌هاي سومي پر و اميدوارم كه در اين سفر زمينه‌هاي سرمايه‌گذاري در صنعت نفت و گاز نيز فراهم شود و كارهاي معطل‌مانده از قبل مجدد فعال شود زيرا همان‌گونه كه پيش‌تر اشاره شد دو كشور سابقه خوبي در روابط سياسي دوجانبه دارند اما اين سابقه مثبت در ابعاد اقتصادي مورد استفاده قرار نگرفته است. هرچند اكنون ايران در شرايط تحريمي قرار دارد و ژاپني‌ها بسيار محتاطانه به بحث ايران نگاه مي‌كنند، اما اگر ژاپني‌ها وارد مذاكره جدي با امريكايي‌ها شوند امكان دريافت معافيت‌هاي لازم را دارند؛ به شرط آنكه به‌طور جدي پاي كار باشند. ژاپني‌ها بايد بدانند كه مي‌توانند از رابطه خوبي كه هم با ايران و هم امريكا دارند استفاده كنند و در زمينه‌هاي مشخصي مانند بحث انرژي و نفت و گاز و حمل و نقل تا سقفي مشخص معافيت‌هاي لازمه را از امريكايي‌ها دريافت كنند كه در همان سقف مشخص شده بتوانند سرمايه‌گذاري كنند و در صورت پيشبرد مذاكرات در زمينه‌هاي برجامي ژاپني‌ها قبل‌تر از آن جاي پاي خود را در ايران محكم كرده باشند. در حال حاضر اين احتمال و امكان وجود دارد به شرطي كه ژاپني‌ها به شكل جدي با امريكا وارد مذاكره شوند. ما شاهد آن بوديم كه تعدادي از كشورها اين كار را كردند و در مقاطعي نيز موفق بودند. كره‌جنوبي و هند نمونه بارز آن بودند؛ ضمن آنكه ژاپن و امريكا رابطه نزديك‌تري نسبت به ساير كشورها دارند و ژاپن نيز مي‌تواند از اين رابطه بهترين بهره‌برداري را انجام دهد. اما به هر ترتيب نكته اينجاست كه ژاپني‌ها بيش از سايركشورهاي شرق آسيا محتاط‌تر عمل مي‌كنند و به نظر مي‌رسد آن احتياط باعث شد كه اگر اين كار را انجام دهند ممكن است جواب منفي از امريكايي‌ها دريافت كنند. ولي ژاپني‌ها ابزارهاي تجاري متعددي در اختيار دارند تا بتوانند با امريكايي‌ها معامله كنند و در اين شطرنج تجاري و اقتصادي مهره‌هاي خود را حركت دهند اما لازمه اين موضوع يك اراده سياسي است كه البته اين اميدواري وجود دارد اين اراده سياسي در سفر آقاي آبه شينزو به تهران خودش را متجلي كند.
اما در حال حاضر اين سوال مطرح مي‌شود كه آيا ژاپن حاضر است چنين كاري در خصوص ايران انجام دهد؟ براي پاسخ به اين سوال بايد از دوجنبه به اين موضوع پرداخت؛ اگر بخواهيم روابط ايران و ژاپن را با روابط امريكا و ژاپن در يك ترازو قرار دهيم، قطعا بايد گفت كه ژاپن هيچ‌گاه اين كار را نخواهد كرد اما نكته ديگر آن است كه موضوع تجارت يك امر نسبي است. در درازمدت ايران به حدي براي ژاپن اهميت و ارزش خواهد داشت كه ژاپني‌ها بتوانند با امريكايي‌ها وارد چانه‌زني شوند؛ البته نه به اين معني كه روابط دوجانبه توكيو واشنگتن تحت‌تاثير قرار گيرد. اما امريكايي‌ها مي‌دانند كه ژاپني‌ها شريك بسيار خوبي براي آنها هستند و اين امكان وجود دارد كه به ژاپني‌ها فضاي كار بيشتري در ايران بدهند به شرطي كه ژاپني‌ها به اين نتيجه برسند كار در ايران يك سرمايه‌گذاري بلندمدت براي آنها خواهد بود. اما اينكه ژاپني‌ها حاضر باشند وارد چنين جرياني شوند تمام آن بستگي به سفر آقاي آبه به تهران و نتايج آن دارد. اگر ژاپني‌ها در برگشت از تهران مشاهده كنند در شرايط اميدوار‌كننده‌اي با ايران قرار دارند قطعا اين كار را خواهند كرد زيرا ژاپني‌ها هيچ‌گاه دوست ندارند در خلأ حضور آنها ديگران جاي آنها را پركنند. متاسفانه ما در بخش‌هاي صنعتي نگاه سنتي به ژاپني‌ها داريم و از همين رو پس از برجام نيز نتوانستيم بهره‌برداري لازم را از ژاپني‌ها داشته باشيم چراكه تصور بسياري اين‌گونه بود كه باز شدن درها به روي اروپا كفايت مي‌كند و در اين زمينه تعلل زيادي انجام داديم؛ به خصوص در بخش دولتي و خصوصي تعلل و كندي فراواني داشتيم. دليل آن هم اين بود كه استراتژي مشخصي در بحث تجارت پس از برجام نداشتيم. ما نياز داريم كه يك استراتژي در اين زمينه داشته باشيم و دوستاني كه در شرايط سخت كنار ما هستند در شرايط عادي نه تنها نبايد آنها را فراموش كنيم بلكه بايد بيش از گذشته به آنها بها دهيم و اين كاري بود كه پس از برجام صورت نگرفت و اميدوارم در آينده اين اتفاق رخ دهد. اكنون نيز اگر ژاپني‌ها اين ديدگاه را در ما ببينند قطعا تشويق خواهند شد كه همكاري بيشتري با ايران داشته باشند. در ضمن نبايد فراموش كرد بافت بخش خصوصي ژاپن به گونه‌اي است كه سيگنال‌هاي مثبت دولت‌ها را به خوبي دريافت مي‌كنند و حتما براي حضور در هر كشوري سيگنال‌هاي مثبت دولتي براي آنها مهم است و مانند كشورهاي غربي نيستند كه وعده‌اي به شما بدهند و هنگامي كه صحبت از عمل مي‌شود عنوان كنند كه بحث سرمايه‌گذاري و بخش خصوصي كاملا جداگانه است. در ژاپن سيگنال‌هاي وزارت خارجه و دولت براي سرمايه‌گذاري بخش خصوصي بسيار جدي است و به آن توجه مي‌كنند.
معاون سابق امور بين‌الملل اتاق بازرگاني ايران