گروه اجتماعي
«قاضي‌ها مراقب ناز زنان وكيل باشند.» اين اظهارنظر بخشي از سخنان حجت‌الاسلام والمسلمين سيد احمد مرتضوي‌مقدم رييس ديوانعالي كشور است. همين يك جمله كافي بود تا اين جمله به تيتري در فضاي مجازي، شبكه‌هاي اجتماعي و رسانه‌ها تبديل شود. به ويژه رسانه‌هاي خارجي به اين اظهارنظر توجه خاصي نشان دادند.
براساس گزارشي كه ايرنا منتشر كرد، حجت‌الاسلام والمسلمين سيد احمد مرتضوي مقدم در آيين تجليل از قضات و كاركنان نمونه اداري دادگستري استان كرمان با اشاره به فرموده مقام معظم رهبري مبني بر اينكه به قاضي فاسد رحم نكنيد، گفت: ارتباطات غيراخلاقي و پول، دو مقوله‌اي است كه بيشترين لغزش را در بين قضات و همكاران دستگاه قضا ايجاد مي‌كند.
اما سخنان او از جايي جنجال‌برانگيز و حساس شد كه به عنوان مصداقي از جمله قبلي خود گفت: مثلا به عنوان پيشگيري قضات بايد مواظب بانوان وكيل باشند و سپس تصريح كرد: «برخي از آنها با ناز كردن سعي مي‌كنند كه قاضي را جلب رفتارهاي خود كنند. بايد مواظب بود و خوشبختانه قضات ما هوشيار و مقاوم هستند» عيسي اميني، رييس كانون وكلاي دادگستري در واكنش به اظهارات اخير رييس ديوانعالي كشور در مورد برخي زنان وكيل كه قضات بايد مراقب ناز و فريب آنها باشند، گفت: اين‌گونه اظهارنظرها نسبت به بانوان كشورمان كه همواره نقش‌آفرين بوده‌اند بهت‌آور و موجب تاسف بوده و قبل از آنكه نياز به بررسي تصوير باشد مستلزم اصلاح تصور ما از شأن ارزشمند زن است. با استعمال كلماتي همچون برخي و بعضي نمي‌توان مانع انتقال مفهوم تهمت و تحقير نسبت به زنان عزيز شد و طرح آن نشان از ديدگاه اشتباه ما نسبت به زنان دارد.
او ادامه داد: من نمي‌خواهم وارد شكايات و گلايه‌هاي بانوان وكيل شوم ولي آنچه مسلم است صنف وكالت فراتر از جنسيت اداره مي‌شود و سهم بانوان همسان همكاران مرد بي‌محدوديت است. اگر در علم رياضي زناني همچون مريم ميرزاخاني درخشيدند نام بانوان وكيل در جايگاه هيات‌مديره و مراجع انتظامي و ارگان‌ها و كميسيون‌هاي كانون وكلا، اين كهن‌نهاد مدني به ثبت رسيد و كانون وكلا نيز به دست‌شان اداره مي‌شود. حال وقتي كه رييس محترم قوه قضاييه به كرامت و نقش بي‌بديل زن در توسعه جامعه و تمدن‌سازي تاكيد مي‌كند اين‌گونه اظهارات بي‌پروا در تعارض جدي با جايگاه تاريخي و ديني بانوان و سند تحول است و شايسته مسند عالي‌ترين مرجع قضايي نيست.
حيثيت و شرافت در وكالت مطرح است
اما واكنش‌ها به سخنان حجت‌الاسلام والمسلمين سيد احمد مرتضوي مقدم محدود به گلايه‌هاي عيسي اميني نمي‌شود. تعدادي از بانوان وكيل نيز در اظهارنظرهايي مشابه در فضاي مجازي نسبت به اين اظهارات واكنش نشان دادند. ليلا حقيقت‌خواه، وكيل دادگستري، يكي از منتقدان به اظهارات ياد شده است كه در واكنش به اين اظهارات به «اعتماد» گفت: من از وقتي‌كه اين خبر را شنيدم و خواندم حالم واقعا بد است. خودم را در شرايطي تصور مي‌كنم كه در مقابل يك قاضي قرار دارم و مثلا دارم لوندي و ناز مي‌كنم! اصلا چنين موضوعي حتي در خيالم هم نمي‌گنجد.
او در توضيح اين وضعيت ادامه داد: اصولا زناني كه وارد حرفه وكالت مي‌شوند به نوعي خودشان شيرزن هستند. بنابراين اطلاق چنين نسبت‌هايي به زناني كه خودشان يك پا مرد هستند واقعا ناپسند و دور از شأن است.
حقيقت‌خواه معتقد است كه اين روش نه تنها باعث وهن زنان وكيل است بلكه موجب وهن قضات هم هست. او در اين زمينه گفت: من نمي‌دانم مبناي حرف ايشان چيست؟ ايشان گفته‌اند حيف است كه قضاتي كه تجربه پيدا كرده‌اند به خاطر چنين مواردي اخراج شوند. من مي‌گويم چرا فقط بايد قاضي اخراج شود؟ شما اگر موردي در اين زمينه پيدا كرديد، هر دو طرف را بازخواست كنيد. هم وكيل و هم قاضي را چرا كه حقوق و قضا، كار وكالت و قضاوت با جان و ناموس و مال و حيثيت و شرافت انسان‌ها سر وكار دارد و اين به مراتب مهم‌تر از دانش و تجربه است.
اين وكيل پايه يك دادگستري همچنين درخواستي را مطرح كرد و گفت: اي كاش رييس ديوانعالي كشور در ميان وكلاي زن ديدگاه‌هاي‌شان را مطرح مي‌كردند تا واكنش‌ها و ديدگاه‌هاي وكلاي زن را هم ببينند و بشنوند. آن وقت فكر مي‌كنم ديدگاه‌شان در مورد حضور زنان در عرصه قضاوت و حقوق تغيير پيدا مي‌كرد.
لطمه به دستگاه قضا
در همين حال «مرتضي شهبازي‌نيا» رييس اتحاديه سراسري كانون‌هاي وكلاي دادگستري نيز در يادداشتي كه خبرگزاري كار ايران آن را منتشر كرد به نقد ديدگاه مطرح شده از سوي رييس ديوانعالي كشور پرداخت.
شهبازي‌نيا در يادداشت خود نوشته است: با فرض آنكه گفته ايشان در عالم خارج مصاديقي هم داشته باشد، طرح چنين مطلبي با علم به مطرح شدن آن در فضاي عمومي، اول از همه به جايگاه و اعتبار دستگاه قضايي لطمه مي‌زند و چنين القا مي‌كند كه عدالت، فريفته بي‌اخلاقي مي‌شود، در حالي كه در دنياي امروز، تقويت احساس امنيت قضايي و اعتماد به نظام رسمي دادگستري به عنوان شرط نخست زندگي اجتماعي مبتني بر قانون‌مداري، وظيفه‌اي همگاني است؛ به ويژه در اين روزگار كه اقدامات و اظهارات رييس محترم قوه قضاييه و تاكيد ايشان بر حقوق شهروندي، اميد زيادي را در جامعه آفريده است.
رييس اتحاديه سراسري كانون‌هاي وكلاي دادگستري همچنين تاكيد كرده است: اين گفته در ذات خود متضمن نگاهي جنسيت‌گراست و روشن است كه چنين نگاهي شايسته مقامات عاليرتبه قضايي نيست. اينكه در يك رابطه فسادآميز، زن مقصر دانسته شود، خلاف عدالت و انصاف و مبتني بر نگاه خاصي به زنان است كه متاسفانه همچون برخي جوامع ديگر، در جامعه ما نيز موج مي‌زند و توقع از حقوقدانان و قضات مقابله با اين نگاه است و نه ترويج آن.
جبران مافات
انتقادها به سخنان مرتضوي‌مقدم اما تنها به واكنش‌هاي بانوان وكيل محدود نمي‌شود بلكه بسياري از وكلاي مرد هم در حمايت از همكاران خود، اظهارات مختلفي داشته‌اند. عبدالصمد خرمشاهي، وكيل پايه يك دادگستري يكي از همين منتقدان است كه به «اعتماد» گفت: در ابتدا كه اين مطلب را خواندم، تصور كردم كه شايد در انتشار خبر و مطالب رييس ديوانعالي اشتباهي يا شيطنتي رخ داده است ولي بعد از چند ساعت وقتي كه ديدم تمام سايت‌ها و خبرگزاري‌ها همان خبر و همان اظهارات را منتشر كرده‌اند واقعا تعجب كردم!
او در حمايت از همكاران زن وكيل افزود: همكاران زن وكيل ما مثل تمامي وكلا مدت‌ها زحمت كشيده‌اند، درس خوانده‌اند، پروانه وكالت گرفته‌اند و... تا بتوانند كار حرفه‌اي خود را به بهترين شكل ممكن انجام دهند و زندگي شرافتمندانه‌اي را داشته باشند بنابراين انتصاب چنين برچسب‌هايي به آنها به هيچ عنوان درخور شأن آنها نيست.
خرمشاهي البته موضوع را از زاويه ديگري هم نگاه مي‌كند. اينكه نبايد به خاطر يك خطاي احتمالي همه را با يك چوب زد و راند. او در توضيح اين ادعاي خود گفت: حتي اگر به فرض محال وكلاي زني وجود داشته باشند كه بخواهند با ناز و عشوه، قضات را تحت تاثير قرار دهند در آن سوي ماجرا ما با فردي به نام قاضي مواجهيم كه براساس آنچه رييس ديوانعالي گفته‌اند به آنها توهين شده است.
او با انتقاد از اينكه چرا مرتضوي‌مقدم همه وكلا و قضات را با يك لحن خطاب قرار داده، توضيح داد: ايشان حتي در سخنان‌شان از لفظ «بعضي» از قضات و وكلا نيز استفاده نكرده‌اند بلكه همه را با هم و در يك رده خطاب قرار داده‌اند. البته در آخر سخنان خود گفته‌اند كه قضات ما باهوش و عاقل هستند ولي خود اين جمله هم با جمله عتاب‌آلوده قبلي‌شان در تعارض است، چراكه اگر قبول دارند كه قضات عاقل هستند پس نگران چه هستند و چرا توصيه‌هايي اينچنيني مي‌كنند و اينكه؛ آيا واقعا مي‌دانند چنين توصيه‌هايي چه تاثيرات منفي روي وكلاي زن و حتي قضات مي‌گذارد؟
اين وكيل پايه يك دادگستري در ادامه گفت: از اين گذشته گيريم كه برخي وكلاي زن بخواهند با ناز و كرشمه برخي قضات را تحت تاثير قرار دهند، سوال اينجاست كه چرا زمينه عملكرد بعضي از محاكم اين‌گونه است؟ چون به هر حال حتما اين ناز كردن‌ها، نازخر هم دارد! خرمشاهي در بخش ديگري از سخنان خود با اشاره به اينكه عدالت و رسيدگي و احقاق حقوق شهروندان از اصلي‌ترين وظايف محاكم قضايي و دادگاه‌هاست، گفت: ما مخالف با برخورد قاطع با برخي از قضاتي كه قصور و تخلفي داشته‌اند، نيستيم كما اينكه چند وقت قبل هم 60 نفر از قضات پاكسازي شدند و كسي هم واكنشي نشان نداد. بلكه حرف ما اين است، شخصي كه در بالاترين رده‌هاي تشكيلات قضايي قرار دارد بايد قبل از هر گونه اظهارنظري تأملي داشته باشد و جانب احتياط را رعايت كند تا مبادا خداي ناكرده سخنانش به گونه‌اي ديگر برداشت شود. در شرايط كنوني هم انتظار ما از رييس ديوانعالي اين است كه جبران مافات كنند و به هر شيوه‌اي كه خود صلاح مي‌دانند، سخنان‌شان را تصحيح كنند تا مبادا خداي ناكرده چنين سخناني زمينه‌اي باشد براي دلسردي بانوان وكيل و حتي قضات.