درجلسه طولاني اوپك ايران به نفوذ غيراوپكي‌ها اعتراض‌كرد
مقاومت زنگنه
آويده علم جميلي
نشست 176 اوپك عجيب‌ترين نشست در تاريخ اوپك است. تصميم‌گيري در خصوص آينده نفت در اوزاكا به جاي وين، يكي از موضوعاتي است كه اوپك را تهديد مي‌كند؛ موضوعي كه بيژن زنگنه به‌شدت آن را مورد نقد قرار داده و به عنوان آغازي براي تضعيف بيشتر قدرت اوپك مي‌داند. تحولات در بازار نفت و پيشروي امريكا در آن وضعيت تازه‌اي در اين بازار پديد آورده، همچنين در اين شرايط نقش توليد‌كنندگان اوپكي و غير اوپكي را تغيير داده است. تغيير اين مختصات آبستن تاريخ تازه‌اي براي اوپك محسوب مي‌شود؛ مسيري كه ممكن است يا با يكجانبه‌گرايي عربستان به تضعيف بيشتر اوپك منجر شود يا با همراهي تمامي اعضا، بازيگران تازه‌اي به سازوكار‌هاي تصميم‌سازي اين سازمان اضافه شوند.
جلسات سرنوشت‌ساز
كشورهاي اوپك و اوپك پلاس ديروز و امروز براي ادامه توافق كاهش توليد تصميم‌گيري مي‌كنند اما هفته گذشته پوتين و بن سلمان در حاشيه نشست اجلاس G20 از توافق با يكديگر براي كاهش توليد براي 6 يا 9 ماه آينده خبر دادند و به نظر مي‌رسد نشست‌هاي ديروز و امروز اوپك صرفا براي زدن مهر تاييد بر تصميم دو كشور است؛ اتفاقي كه بسيار سريع بازتابي وسيع در رسانه‌هاي بين‌المللي داشت و برخي به شوخي عنوان مي‌كردند كه مقر اوپك از وين به اوزاكا منتقل شده است. نشست اوپك براي تصميم‌گيري در خصوص آينده توليد‌كنندگان اين كارتل نفتي پيش از اين قرار بود در تاريخ 3 و 4 تيرماه در وين برگزار شود كه با پيشنهاد برخي اعضا يك هفته به تعويق افتاد. در اين يك هفته اجلاس G20 نيز برگزار شد و دو كشور عربستان و روسيه در حاشيه اين اجلاس اعلام كردند كه كاهش توليد را ادامه مي‌دهند؛ روندي كه باعث تعجب ساير اعضا و موضع‌گيري‌هاي متفاوت از سوي وزراي كشورهاي ديگر شد. عربستان و روسيه با تصميم‌گيري در خصوص توليد اوپك در خارج از چارچوب قوانين مدون اوپك، چالش كاهش قدرت اوپك در مناسبات نفتي را بيش از پيش جدي كردند. اين اقدام كه به نظر مي‌رسد به رهبري روسيه انجام شده، اتحاد و انسجام اعضاي اوپك را تحت‌تاثير قرار داده است. هرچند كه در جلسه‌اي دوجانبه بين وزراي انرژي ايران و روسيه، الكساندر نواك تاكيد كرد كه به دنبال توافقي بدون در نظر گرفتن نقطه نظرات ايران نبوده و نيستيم. به نظر مي‌رسد موضع قاطع و شفاف ايران در قبال هر گونه تصميم‌گيري در خصوص اوپك خارج از نشست‌هاي از پيش تعيين شده اوپك، نگراني‌هاي كشورهاي ديگر را در خصوص كاهش قدرت اين كارتل بزرگ نفتي افزايش داده و آنها براي رسيدن به اهداف‌شان نيز به دنبال ايجاد اتحاد هستند؛ نكته‌اي كه بايد ديد تا پايان امروز محقق مي‌شود.
يكجانبه‌گرايي؛ عامل مرگ اوپك
بعد از اعلام ادامه توافق توسط روسيه و عربستان، وزير نفت طي واكنشي به اين اقدام، روند فعلي را يكجانبه‌گرايي در اوپك دانست كه باعث مرگ اوپك مي‌شود. او در اين خصوص گفت:براي اجرا كردن تصميماتي كه در بيرون از نشست اوپك اتخاذ مي‌شود، به اينجا نيامديم. اين رويه اوپك نبوده كه يكي، دو نفر خارج از اوپك توافق كنند و براي توافق خود از اوپك تاييد بگيرند. اين بزرگ‌ترين خطري است كه اوپك را تهديد مي‌كند. وزير نفت با انتقاد از روند سياسي حاكم بر اين سازمان گفت: بعضي اعضاي اوپك مي‌گويند اوپك، سازمان غيرسياسي است اما از اوپك به عنوان ابزار سياسي و ضد ايران استفاده مي‌كنند. به اعتقاد زنگنه اگر اوپك بخواهد زنده بماند، بايد تصميماتش را در داخل سازمان و در موعد نشست‌ها بگيرد، نه اينكه دستورالعمل‌هاي نوشته‌شده را زير پا بگذارد و تصميمات ديكته و گرفته شده را اجرا كند. تصميم‌گيري يكجانبه براي همه اعضا، رويه‌اي است كه تضعيف و فروپاشي اين كارتل نفتي را به دنبال خواهد داشت. ايران به تنهايي نمي‌تواند رويه فعلي اوپك و تصميم روسيه و عربستان براي تمام اعضا را اصلاح كند؛ از اين رو نياز به همكاري و همراهي ساير كشورها نيز دارد. زنگنه ضمن اشاره به اين موضوع گفت: اين تنها يكجانبه‌گرايي ترامپ نيست كه دنيا را تهديد مي‌كند، بلكه برخي يكجانبه‌گرايي‌هاي ديگر هم وجود دارد. اوپك محل تصميم‌گيري‌هاي جمعي است و فكر مي‌كنم اعضاي اوپك هم در مقابل رويه‌اي غير از اين مقاومت مي‌كنند. زنگنه در خصوص چالش‌هاي اوپك نيز نكاتي را مطرح كرد. زماني كه در اوپك چالش‌هاي زيادي داريم، نمي‌توانيم عملا درباره همكاري‌هاي جديد ميان اوپك و غيراوپك صحبت كنيم. بهتر است ابتدا همكاري ميان اعضاي اوپك را شكل دهيم. اگر توافق كاهش توليد اوپك براي سه سال هم تمديد شود، اشكالي ندارد اما قبلا هم گفتيم هر زمان تحريم‌ها برداشته شود، تا هر ميزاني كه بتوانيم نفت بفروشيم، كوتاهي نمي‌كنيم.
بازي روسيه با اوپك
فعاليت جدي كشورهاي غير عضو اوپك به رهبري روسيه با اوپك به سال 2016 باز مي‌گردد. در اين سال قيمت‌هاي نفت براي سومين سال پياپي و در پي افزايش عرضه و ذخاير نفتي كاهش پيدا كرده بود. در نوامبر 2016 كشورهاي عضو و غير عضو اوپك توافقي براي كاهش توليد امضا كردند تا قيمت‌هاي نفت افزايش يابد. بعد از مثمر ثمر بودن آن توافق، كشورهاي غير عضو اوپك به دنبال همكاري‌هاي بيشتر بودند. روسيه در آن سال‌ها بزرگ‌ترين توليد‌كننده نفت در جهان بود و براي حفظ سلطه‌اش بر بازارهاي نفتي به اتحاد با ساير كشورهاي توليد‌كننده نياز داشت بنابراين رويه‌اش همكاري‌هاي بيشتر با اوپك بود. هر چند در اين ميان تضادي نيز در اهداف كشورهاي اوپك و روسيه شكل گرفت. روسيه به دنبال سهم در بازار نفت بود اما كشورهاي عضو اوپك خواهان قيمت‌هاي بالاتر نفت بودند. سال گذشته توليد امريكا از مرز 10 ميليون بشكه نفت فراتر رفت و بنا به پيش‌بيني‌ها تا سال آينده ميلادي به تنهايي بيشتر از عربستان و روسيه توليد مي‌كند؛ نكته‌اي كه روسيه نمي‌تواند با آن كنار بيايد. روسيه خطر از دست دادن سهمش در بازار را بيش از پيش حس مي‌كند بنابراين نياز دارد اهداف اعضاي اين كارتل نفتي را به هدف خود نزديك كند. از اين رو بايد سلطه‌اش را افزايش دهد. چيزي كه روسيه نياز دارد، فرمانبرداري اوپك است. چندي پيش بلومبرگ گزارشي در خصوص تدوين منشوري براي همكاري‌هاي گسترده‌تر كشورهاي غير عضو با اوپك منتشر كرد. بعدتر وزير انرژي روسيه نيز تدوين اين منشور را تاييد كرد و در سخناني از رفع چند ايراد فني و قانوني در آن تا فوريه 2019 خبر داد. دلجويي وزير انرژي روسيه از زنگنه و تاكيد خالد الفالح، وزير انرژي عربستان بر اين موضوع كه چيزي از بيرون به اوپك ديكته نمي‌شود، نشان مي‌دهد كه هم اعضاي غير اوپك و هم اوپكي‌ها مي‌دانند تداوم بقاي اين كارتل نفتي و به سرانجام رسيدن منشور براي همكاري بلندمدت اوپك و غيراوپك در گرو رضايت خاطر ايران است. اگرچه تزارها با نمايش اخير خود در اوزاكا نشان دادند تصميم‌هاي اوپك ديگر بين وزرا و در هتل‌هاي لوكس وين گرفته نمي‌شود و آنها هر زمان و در هر اجلاسي مي‌توانند با اعضاي اوپك بر سر آينده نفت گفت‌وگو كنند و تصميم بگيرند اما واكنش سخت زنگنه نشان داد تغيير فرم و شرايط اوپك به همراهي ايران و منوط به حمايت اين سازمان از ايران خواهد بود.
تاثير اوپك بر بازار نفت
ادامه توافق كاهش توليد اوپك پلاس، نگراني‌ها را در خصوص افزايش نفوذ امريكا در بازار نفت افزايش مي‌دهد. طبق گزارش‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي، امريكا در سال 2018 توانست روزانه ده ميليون و 960 هزار بشكه نفت توليد كند و پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2020 توليد روزانه نفت امريكا دو ميليون و 300 هزار بشكه افزايش يابد. اين كشور در سال 2018 به صورت روزانه 10 ميليون و 960 هزار بشكه نفت توليد كرد. اين در حالي است كه پيش‌بيني مي‌شود صادرات نفت خام و فرآورده‌هاي نفتي امريكا در سال 2019 به بالاتر از 9 ميليون بشكه در روز برسد.
از سوي ديگر، توليد روزانه اوپك در سال 2018 و بعد از توافق كاهش توليد به 29 ميليون و 900 هزار بشكه نفت رسيد كه نسبت به سال 2017 نشان از كاهش دو ميليون بشكه‌اي است. طبق گزارش‌هاي دبيرخانه اوپك، اعضاي اين سازمان 163 درصد به توافق كاهش توليد پايبند بودند. با وجود آنكه اوپكي‌ها خود را براي كاهش توليد نفت خام براي بازه 6 تا 9 ماه آينده آماده مي‌كنند، داده‌هاي آماري نشان مي‌دهد كه سهم آنها در بازار جهاني كمتر از 30 درصد مي‌شود؛ سطحي كه نزديك به 30 سال براي حفظ آن تلاش كردند. به بيان آمارها در سال 2020 امريكا حتي بيش از كاهش توليد اوپك، نفت توليد و روانه بازار مي‌كند. افزايش توان امريكا در بازار نفت، قابل چشم‌پوشي نيست. اوپكي‌ها مي‌دانند با افزايش صادرات امريكا، اهرم آنها براي اعمال فشار به قيمت‌ها از بين مي‌رود. بايد منتظر ماند و ديد در روز باقيمانده از نشست، اوپك چه تدابيري براي جلوگيري از رشد توليد نفت امريكا و عدم يكجانبه‌گرايي در اين كارتل نفتي مي‌انديشد.