بررسي وضعيت آبرساني به روستاهاي سيستان و بلوچستان
144 هزارهمسايه« گاندو» منتظر آبرساني هستند
گروه اجتماعي | «زكريا چرخ» را مي‌شناسيد؟ احتمالا پاسخ بسياري از شما كه اين گزارش را مي‌خوانيد، منفي است. «ذكريا» كودكي هشت‌ساله است كه عصر روز پنجشنبه مورد حمله تمساح پوزه كوتاه ايراني (گاندو) قرار گرفت اما جان سالم به در برد و فقط پاي چپش چند بخيه خورد. ذكريا به همراه خانواده‌اش ساكن روستاي «كهيربرز» از توابع منطقه دشتياري است. به گفته وحيد پورمردان مديركل حفاظت محيط زيست استان سيستان و بلوچستان حوالي اين روستا در محدوده دشتياري پلي وجود دارد كه در پي بارندگي‌هاي اخير زير پل مقداري آب جمع شده و اين كودك كه براي شنا به محل جمع شدن آب رفته بود مورد حمله گاندو قرار گرفته است. او روز جمعه به «تسنيم» گفته بود چون فصل زادآوري تمساح است اين حيوان احساس مي‌كند، ممكن است كسي نوزادهاي او را اذيت يا به قلمرو آن تجاوز كند، بنابراين حالت تهاجمي مي‌گيرد و حمله مي‌كند.
حمله گاندوها به كساني كه وارد حريم‌شان مي‌شوند تازگي ندارد. همين چند روز قبل بود كه حوا رييسي دختر 10ساله اهل روستاي «مولاآباد كشاري» بر اثر حمله گاندو يكي از دستانش را از دست داد. درباره علت اين حوادث روايت‌هاي متفاوتي وجود دارد. بر اساس يكي از روايت‌ها مردم روستاها چون آب ندارند پس براي شست و شوي ظرف و برداشتن آب به بركه‌ها مراجعه مي‌كنند و به همين دليل فرزندان آنها به دليل بي‌احتياطي طعمه گاندوها مي‌شوند. روايت ديگر همان است كه مديركل حفاظت محيط زيست استان سيستان و بلوچستان درباره فصل زادآوري گاندوها گفته است. روايت ديگري هم هست كه بنا بر آن بسياري از كساني كه مورد هجوم گاندوها قرار مي‌گيرند كودكاني‌اند كه تنها تفريح تابستاني‌شان آبتني در آب بركه‌ها و رودخانه‌ها است و از اين رو گاندوها را عصباني مي‌كنند و حادثه از پي آن شكل مي‌گيرد.
رفتارشناسي گاندوها
بنا به اعلام سازمان حفاظت محيط زيست شمار تمساح پوزه كوتاه ايراني (گاندو) در استان سيستان و بلوچستان به چيزي حدود 450 مي‌رسد. رودخانه باهوكلات زيستگاه اصلي اين‌گونه ارزشمند است. مردم منطقه بلوچستان در جنوب استان سيستان و بلوچستان در طول ساليان اخير كوشش‌هاي فراواني براي حفاظت از اين‌گونه انجام داده‌اند؛ با اين حال روي دادن حوادث تلخ نشان مي‌دهد كه بايد چاره‌اي انديشيده شود. علي اصغر مباركي، خزنده شناس، در معرفي شيوه زيست گاندوها و زادآوري آنها به «اعتماد» توضيح مي‌دهد: «از نيمه تير ماه شاهد به دنيا آمدن بچه‌هاي تمساح‌هاي پوزه كوتاه ايراني يا گاندوها هستيم. از اين روست كه در اين زمان رفتار تهاجمي را به ويژه از سمت مادرها براي محافظت از بچه‌هاي‌شان مي‌بينيم.» او با اشاره به مشترك بودن زيستگاه گاندوها با محل برداشت آب از سوي مردم محلي، يادآوري مي‌كند: «زماني كه درباره حمله گاندوها با كودكان سخن مي‌گوييم بايد به عواملي كه به چنين آسيبي منجر مي‌شود، اشاره كنيم. تصور كنيد در يك فضاي كوچك 20 بچه در حال آب بازي و سرو صدا باشند و در همين محل هم بچه گاندوها با مادران‌شان حضور داشته باشند، اين وضعيت ريسك تعارض را بالا مي‌برد.» به گفته اين خزنده‌شناس، پشت سد پيشين از ديگر زيستگاه‌هاي گاندوهاست و جلوي آن نيز محلي است كه كودكان به بازي مشغول هستند. يكي از ديگر محل‌هايي كه مي‌تواند باعث تعارض شود، همين منطقه است با اين حال به نظر مي‌رسد با وجود اين حوادث تلخ، همچنان اين موضوع جدي گرفته نمي‌شود. مباركي براي كاهش حوادث اينچنيني پيشنهادهايي هم دارد: «چنانچه از بركه‌ها با كمك جامعه محلي كانال‌هايي براي برداشت آب تعبيه شود، اين موضوع مي‌تواند تعارض‌ها را به نحو چشمگيري كاهش دهد. علاوه بر آنكه ما بايد براي رفع مشكلات مردم اين مناطق اقدام كنيم، اما در كنار آن خانواده‌ها بايد كار حمل آب را از دوش بچه‌ها برداشته و مراقبت بيشتري از آنها به عمل آورند. گاندو از جمله گونه‌هاي گوشتخوار است و در اين فصل با توجه به حضور بچه‌هاي‌شان كه بايد از آنها مراقبت كنند، احتمال حمله‌شان بسيار بالا است.»
جاي خالي نظارت بر طرح‌ها
آبرساني به روستاهاي پايين دست سد پيشين چگونه است؟ آيا فقط كمبود شبكه آبرساني مشكل‌ساز است يا مشكلات ديگري هم وجود دارد؟ «سعيد محمد» يكي از فعالان اجتماعي سيستان و بلوچستان مي‌گويد: «اين‌كه بگوييم دولت در اين مناطق براي آبرساني اصلا سرمايه‌گذاري نكرده، منصفانه نيست. بودجه‌هايي كه در سال‌هاي اخير براي آبرساني هزينه شده قابل توجه بوده ولي حجم عقب‌ماندگي‌ها زياد است.» سعيد محمد از نبود نظارت بر روند اجراي طرح‌هاي عمراني و دخالت برخي چهره‌هاي محلي در شيوه اجراي طرح‌ها هم گلايه‌مند است: «كساني هستند كه روستاي‌شان از شبكه اصلي خيلي دور بوده اما با اعمال نفوذ براي خودشان آب برده‌اند، روستاهايي هم بوده‌اند كه در نزديكي شبكه قرار دارند اما هنوز از آب لوله‌كشي بهره‌اي ندارند. هر كسي به فكر طايفه خودش است. بايد نظارت عاليه در اين مناطق تقويت شود.» به گفته اين فعال اجتماعي روستاهايي چون «وشنام حيدر»، «فقير محمد»، «شيروگ»، «شهداد»، «پرومي» و... با وجود موقعيت جغرافيايي مناسب هنوز آب لوله‌كشي ندارند.
طرح‌هاي نيمه‌تمام
بخش دشتياري يكي از بخش‌هاي مهم منطقه بلوچستان در جنوب استان سيستان و بلوچستان است كه بسياري از روستاهاي آن فاقد شبكه آبرساني هستند. عبدالعزيز رامش، عضو شوراي بخش دشتياري در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: «168 روستا در اين بخش وجود دارد كه حدود يك سوم آنها به شبكه آبرساني متصل هستند. برخي روستاها هم هستند كه لوله‌كشي هستند اما به شبكه اصلي سد پيشين متصل نيستند.» چنانكه اشاره شد يكي از دلايل مراجعه مردم روستايي در جنوب سيستان و بلوچستان به بركه‌ها و «هوتك»ها براي برداشت آب است. فقدان آب لوله‌كشي مهم‌ترين دليل اين كار است. محمد نعيم اميني‌فرد، نماينده مردم ايرانشهر، به خبرگزاري ايلنا گفته است بخش اعظم روستاها در پايين‌دست سد پيشين تا چابهار با مشكل آب آشاميدني مواجه هستند. اميني‌فرد البته اين را هم گفته است كه: «از حدود يك‌سال و نيم پيش با توجه به پيگيري‌هايي كه انجام شده منابعي نيز از صندوق توسعه ملي در اختيار شركت مهندسي آب و فاضلاب قرار داده شده است .طرح‌هاي متعددي در اين منطقه در دست اجرا است. اما ما هم قبول داريم كه نسبت به شاخص كشوري فوق‌العاده اين منطقه پايين‌تر است چراكه در شاخص كشوري دسترسي به آب آشاميدني سالم در روستاها با نرم‌هاي جهاني برابري مي‌كند اما در اين مناطق بسيار پايين‌تر از نرم كشوري است.» شركت آب و فاضلاب روستايي سيستان و بلوچستان هفته گذشته در جوابيه‌اي كه براي روزنامه اعتماد ارسال كرد، به بخشي از طرح‌هايش در زمينه آبرساني روستايي اشاره كرده است. بنا بر اين گزارش پروژه آبرساني به 213 روستاي زيرمجموعه سد پيشين به طول1450 كيلومتر خطوط انتقال و شبكه توزيع و 47هزار مترمكعب مخازن ذخيره در دست انجام است اما فعلا 10 درصد پيشرفت فيزيكي داشته است. با اجراي اين پروژه قرار است حدود 144هزار نفر از شبكه آب لوله‌كشي بهره‌مند شوند. اما اين طرح براي تكميل 480 ميليارد تومان ديگر نياز دارد. شركت آب و فاضلاب روستايي سيستان و بلوچستان البته اعلام كرده بخشي از عمليات اجرايي پروژه در آينده‌اي نزديك از طريق فاينانس اجرا خواهد شد اما وضعيت اقتصادي كشور و شيوه تامين اعتبارات عمراني نشان مي‌دهد كه اين طرح با تنگناهاي فراواني روبه رو باشد. با اين حال نماينده ايرانشهر اظهار اميدواري كرده منابع بيشتري به آبرساني روستايي اختصاص يابد. شايد در سالي كه انتخابات مجلس در راه است نمايندگان شهرهاي جنوب استان سيستان و بلوچستان براي جلب نظر مردم اين مناطق هم كه شده راه جديدي براي تامين اعتبار طرح‌هاي آبرساني روستاها پيدا كنند. شايد هم در بر همان پاشنه گذشته بچرخد.