امارات متحده عربي بعد از شش سال مذاكرات ساحلي با ايران را از سر گرفت
بازگشت گفتوگو در تنگه هرمز
شهاب شهسواري
محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان نزديك به يك ماه پيش در گفتوگو با شبكه خبري عرب‌زبان العالم گفته بود: «نشانه‌هايي وجود دارد كه امارات در حال اتخاذ سياست جديد در منطقه است و اين اقدام به سود دولت اين كشور خواهد بود.» حالا سه هفته بعد از اين سخنان ظريف، يك هيات رسمي از امارات متحده عربي به تهران سفر كرده است تا ششمين جلسه كميسيون مشترك گارد ساحلي دو كشور را در تهران برگزار كند. به گزارش ايرنا، روز سه‌شنبه هياتي 7 نفره از گارد ساحلي امارات به منظور «بررسي همكاري‌هاي مرزي دو كشور» وارد تهران شدند. كميسيون مشتركي كه از 6 سال پيش برگزاري جلسات آن متوقف شده بود. اين سفر بعد از آن اتفاق مي‌افتد كه برخي رسانه‌ها از سفر محرمانه و ناموفق دو هيات اماراتي به تهران در ماه‌هاي گذشته خبر داده بودند. بر اساس گزارشي كه روزنامه الاخبار لبنان ماه گذشته منتشر كرد از ارديبهشت ماه سال جاري دست‌كم 2 هيات اماراتي به صورت غيررسمي به تهران سفر كرده‌اند و خواستار كمك ايران به خروج آبرومندانه امارات از جنگ يمن و كاهش تنش‌ها در آب‌هاي ساحلي دو كشور شده‌اند. الاخبار در گزارش خود نوشته بود كه ايران به دليل «عبور امارات از خط قرمزها» به خواست اين هيات‌ها جواب رد داده است. رويترز با انتشار خبر سفر رسمي يك هيات 7 نفره اماراتي به تهران زير عنوان «مذاكرات امنيت دريانوردي دو كشور رقيب» به نقل از يك مقام آگاه ايراني مي‌نويسد: «ايران هميشه اهميت شديدي براي امنيت خليج فارس قائل است و اين مساله نيازمند همكاري ميان همه كشورهاي خليج فارس است.»
اما از سرگيري گفت‌وگوها ميان ايران و امارات در مورد آب‌هاي سرزميني مشترك در تنگه هرمز و خليج فارس، مي‌تواند نشانه‌اي از نگراني كشورهاي منطقه در مورد آينده منطقه و لزوم تقويت همكاري‌ها براي جلوگيري از تكرار حوادثي باشد كه اخيرا منطقه را در آستانه تنش قرار داده است. از ارديبهشت ماه سال جاري با اعلام لغو معافيت‌هاي تحريم‌هاي نفتي امريكا عليه ايران و ادعاي دولت امريكا مبني بر اظهار آمادگي امارات متحده عربي در كنار عربستان سعودي براي جبران نفت خام ايران در بازارهاي جهاني، وقوع رويدادهاي مشكوك در حوزه خليج فارس و درياي عمان، نگراني كشورهاي ساحلي در مورد وضعيت را چند برابر كرده است. چهار نفتكش متعلق به عربستان، امارات و نروژ در نزديكي بندر فجيره امارات و دو نفتكش متعلق به ژاپن در نزديكي بندر جاسك ايران هدف حملات مشكوكي قرار گرفتند، ايران يك پهپاد امريكايي را به دليل تجاوز به حريم هوايي خود سرنگون كرد، يك نفتكش انگليسي به دليل انجام تخلفات در آب‌هاي تنگه هرمز توسط ايران توقيف شد، دولت امريكا مدعي درگيري با دو پهپاد ايراني و سرنگون كردن آنها شد و دولت ايالات متحده امريكا اعلام كرد كه قصد دارد نظاميان كشورهاي فرامنطقه‌اي را زير پرچم يك ائتلاف بين‌المللي به منطقه گسيل كند.
سفر هيات اماراتي به تهران، بلافاصله بعد از سفر وزير خارجه عمان و نخست‌وزير عراق به تهران انجام مي‌شود كه همگي با توجه به شرايط جاري در منطقه و با هدف كاهش تنش‌ها و افزايش همكاري‌هاي منطقه‌اي انجام شده بود. نخست‌وزير عراق پيش از سفر به تهران پيشنهاد برگزاري يك كنفرانس منطقه‌اي با حضور ايران، امارات و عربستان براي رايزني‌هاي منطقه‌اي را داده بود. محمدجواد ظريف، يك ماه پيش در گفتوگو با العالم با اشاره به تلاش برخي از قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي براي تشكيل ائتلاف عليه ايران گفته بود: «اميدواريم همسايگان ما در منطقه به گروه جديدي نپيوندند و به آغوش منطقه بازگردند. آنها فقط تصميماتي عليه ايران اتخاذ نمي‌كنند، بلكه نگاه كنيد عربستان و امارات عليه يمن چه مي‌كنند؟ گروه «B» ابتدا شامل بنيامين نتانياهو و جان بولتون بود و سپس محمد بن‌سلمان و محمد بن‌زايد به آن پيوستند و مي‌توانند از اين گروه خارج شوند. ما آمادگي داريم از آنها به عنوان دوست و برادر ديني، همسايه و متحد حمايت كنيم.» محمدجواد ظريف، وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران نيز در طول سال‌هاي اخير، بارها و بارها از ابتكار تشكيل يك ساز و كار امنيتي منطقه‌اي با مشاركت همه كشورهاي كرانه خليج فارس و درياي عمان حمايت كرده است. او اخيرا از آمادگي ايران براي انعقاد توافق‌هاي دوجانبه عدم تعرض نظامي با همه كشورهاي منطقه خبر داده است.
فصل ناتمام تهران و ابوظبي
تا پيش از پيدا شدن ابرهاي تيرگي در روابط تهران و ابوظبي، برگزاري نشست‌هاي كميسيون مشترك كنسولي ميان دو كشور به تدريج در حال تبديل شدن به يك روال عادي بود. زماني كه 29 و 30 مهر 1392 درست يك سال بعد از نشست قبلي، هشتمين كميسيون ويژه كنسولي دو كشور در تهران برگزار شد، نمايندگان گارد ساحلي امارات هم براي برگزاري پنجمين كميسيون مشترك گارد ساحلي جمهوري اسلامي ايران و امارات متحده عربي به تهران سفر كردند. در اين سفر معاونان وقت وزراي خارجه دو طرف، با ابراز خرسندي از برگزاري به موقع كميسيون‌هاي مشترك - درست يك سال بعد از جلسه پيشين - بر برگزاري منظم هر ساله اين كميسيون‌ها تاكيد كردند. دو ماه بعد از اين جلسه عبدالله بن زايد آل‌نهيان، وزير خارجه امارات متحده عربي به تهران سفر كرد. او در اين سفر با حسن روحاني، رييس‌جمهور اسلامي ايران ديدار كرد؛ ديداري كه در آن از رييس‌جمهور ايران شنيد: «دوستي و اخوت ما با امارات عربي متحده به گونه‌اي است كه عوامل بيروني نمي‌توانند آن را مخدوش كنند.» و بلافاصله يك هفته بعد 13 آذرماه 1392 وزير خارجه به امارات متحده عربي رفت تا با شيخ خليفه بن زايد آل نهيان، رييس كشور امارات، شيخ محمد بن راشد آل مكتوم نخست وزير امارات و حاكم دوبي و همچنين شيخ عبدالله بن زايد آل نهيان وزير امور خارجه اين كشور ديدار و گفتوگو كند. پاييز 92، فصل پرباري در روابط دوجانبه ميان امارات متحده عربي و تهران محسوب مي‌شد كه با وجود همجواري و روابط پررونق تجاري، روابط ديپلماتيك پرفراز و نشيبي را در گذشته با يكديگر تجربه كرده‌بودند. زمستان سال 92 به گزارش رسانه‌ها خليفه بن زايد آل نهيان، رييس امارات، كه دعوت حسن روحاني براي سفر به تهران را در ديدار با ظريف پذيرفته بود، دچار يك بيماري شديد شد. بيماري‌اي كه به گفته رسانه‌ها نه تنها او را كاملا از انجام مسووليت‌هاي سياسي‌اش ناتوان كرده بلكه اثر زيادي هم بر روابط دوجانبه ايران و امارات گذاشته است. از آن زمان، كم كم محمد بن زايد، وليعهد و برادر ناتني او، زمام امور را در ابوظبي در اختيار گرفت. محمد بن‌زايد، برخلاف برادرش ديدگاهي بسيار منفي نسبت به روابط با تهران داشت و با وجود مخالفت حاكمان ديگر امارت‌ها، به تدريج رايزني‌ها با طرف‌هاي سوم براي فشار به ايران و ايجاد تنش در روابط را آغاز كرد.
فصل سرد و تيم B
26 فروردين 1393 در نتيجه اين رفت و آمدها، دومين كميسيون عالي مشترك همكاري‌هاي ايران و امارات در ابوظبي با رياست مشترك وزراي خارجه دو كشور برگزار شد. محمدجواد ظريف و عبدالله بن‌زايد، بي‌خبر از آنكه چندي بعد يكديگر را در شبكه‌هاي اجتماعي با عتاب و خطاب و تمسخر تلويحي تحويل مي‌گيرند، روابط دو كشور را «شراكت راهبردي» و «برادرانه» توصيف كردند. به همين ترتيب 3 دي 1393، حسن قشقاوي، معاون وقت ظريف به ابوظبي رفت تا يكي، دوماه با تاخير از موعد مقرر «برگزاري منظم كميسيون‌ها»، نهمين كميسيون ويژه كنسولي ايران و امارات را هم برگزار كند. اين تاخير يكي دو ماهه اما نويد ابرهاي سياهي را در روابط دو جانبه مي‌داد. خبري از برگزاري ششمين جلسه كميسيون گارد ساحلي نبود، جلسه‌اي كه به جاي سال 1393 اكنون، ديروز در تهران برگزار شد. بيماري شيخ خليفه بن زايد يك سال بعد با درگذشت عبدالله بن‌عبدالعزيز، پادشاه عربستان، پازل تغيير رويكرد رياض و ابوظبي را نسبت به تهران تكميل كرد. تشكيل ائتلاف براي حمله به يمن از سوي عربستان و امارات، اعدام شيخ نمر، رهبر معنوي شيعيان عربستان در رياض و اعتراضات در تهران و مشهد كه منجر به آسيب رسيدن به سفارت و كنسولگري عربستان شد، نهايتا روابط تهران با رياض و ابوظبي را به قطع كامل كشيد. روابطي كه با رياض همچنان قطع است، اما اماراتي‌ها به تدريج آن را از سر گرفته‌اند و حالا با آغاز گفت‌وگوهاي امنيت دريانوردي، بعد از شش سال توقف، گام تازه‌اي براي بازگرداندن شرايط به زماني كه قرار بود «رابطه خدشه‌ناپذير» دو كشور «راهبردي» باشد، برداشته‌اند.
تاكيد بر استمرار همكاري‌هاي مرزي
فرماندهان مرزباني ايران و امارات در نشستي مشترك بر تقويت روابط ديپلماتيك و تامين امنيت خليج فارس و درياي عمان تاكيد كردند. به گزارش خبرنگار پايگاه خبري پليس، سردار قاسم رضايي، فرمانده مرزباني نيروي انتظامي به منظور توسعه روابط ديپلماتيك و تحكيم انتظامات مرزي با سرتيپ فرمانده گارد ساحلي كشور امارات ديدار و ضمن خوشامدگويي به «محمدعلي مصباح الاحبابي» و هيات همراه اظهار داشت: تعريف همسايگي در دين اسلام تعامل و مهرباني است؛ جمهوري اسلامي ايران روابط ديرينه و تاريخي با كشور امارات متحده عربي در سطوح و موضوعات مختلف به صورت صميمانه داشته كه اين ارتباط هم‌اكنون بين سرمايه‌گذاران، صيادان و تجار ادامه دارد. فرمانده مرزباني ناجا، منطقه استراتژيكي خليج فارس و درياي عمان را متعلق به مردم منطقه دانست و اظهار داشت: نبايد اجازه دهيم ساير كشورها، امنيت منطقه را خدشه‌دار كنند؛ بلكه بايد جلوي جولان و منفعت‌طلبي آنها در منطقه گرفته شود. سردار رضايي افزود: در منطقه خليج فارس انرژي‌هاي خدادادي نهفته است كه با ارتقاي تعاملات مرزي، بايد مرزهاي مشترك را به صورت مشترك مديريت كرد و امنيت را در آن جاري كنيم. فرمانده گارد ساحلي كشور امارات بر ارتقاي روابط مرزي تاكيد كرد و گفت: اقدامات مشترك و هماهنگي‌ها بايد مستمر باشد تا امنيت تجارت و سلامت دريانوردي حفظ شود. سرتيپ الاحبابي تصريح كرد: مداخله بعضي از دولت‌ها در خطوط اول دريانوردي، ايجاد‌كننده مشكل در منطقه است كه با روابط حسنه، بايد امنيت را در خليج فارس و عمان برقرار كنيم.