ائتلاف جهاني يا انزواي ديپلماتيك؟
محمود فاضلي
در حالي كه امريكا همچنان به دنبال يك ائتلاف بين‌المللي به منظور نظارت و حفاظت از كشتي‌هاي تجاري در منطقه است و گفته مي‌شود درخواست رسمي خود را براي 60 كشور ارسال كرده است اما تاكنون هيچ كدام از متحدان اصلي امريكا (به جز انگليس و اسراييل) حضور در اين ائتلاف را نپذيرفته و به نظر مي‌رسد اختلاف‌نظر در چگونگي تشكيل سازوكار امنيت دريايي بين امريكا و اعضاي اتحاديه اروپا مانع از تشكيل يك ائتلاف بين‌المللي شده است. ژاپن، كره‌جنوبي، نروژ، اسپانيا، آلمان، فرانسه، يونان و استراليا ازجمله كشور‌هايي هستند كه به امريكا پاسخ منفي داده‌اند.
در روزهاي اخير درخواست امريكا حتي با واكنش منفي يونان به عنوان يكي از اعضاي ناتو و اتحاديه اروپا روبهرو شد. روزنامه محافظه‌كار «كاتي‌مريني» يونان وابسته به حزب حاكم اعلام داشته است واشنگتن از يونان درخواست كرد تا در ائتلاف بين‌المللي براي تضمين دريانوردي در خليج‌فارس حتي از طريق اعزام ناوچه يا شناسايي هوايي در اين ائتلاف شركت كند اما دولت يونان با اين توجيه كه كشورش حتي منابع لازم براي تامين نيازهاي خود را در اين زمينه ندارد، لذا امكان اجابت درخواست‌هاي طرف ثالث وجود ندارد، درخواست امريكا را رد كرد. حزب حاكم «نئودموكراسي» يونان كه قدرت را از 7 جولاي 2019 به دست گرفته است، در پاسخ به امريكا يادآوري كرده است، تشديد تنش‌ها با تركيه در درياي اژه و مديترانه شرقي به يونان اجازه نمي‌دهد در ائتلاف‌هاي بين‌المللي دريايي شركت كند. پاسخ طرف يوناني در حالي است كه اين كشور روابط سنتي ديرينه‌اي با امريكا داشته و پايگاه‌هاي نظامي امريكا در خاك يونان، در بسياري از رويدادهاي نظامي خاورميانه و مديترانه مشاركت دارند.
انگليس اعلام كرد كه در ماموريت امنيت دريانوردي و حفاظت از كشتيراني در تنگه هرمز كه توسط امريكا پيشنهاد شده است، مشاركت خواهد داشت. به اعتقاد وزير دفاع انگليس، لندن خواستار حمايت از كشتي‌هاي خود در مقابل تهديدهاي غيرقانوني است. اعلام اين خبر نقطه عطفي در موضع دولت انگليس در زمان نخست‌وزيري بوريس جانسون است. روزگاري انگليسي‌ها مدعي بودند بهترين علامت شناخته شده وطن‌پرستي آنها اين بوده كه «بريتانيا بر امواج دريا حكومت مي‌كند.» نيروي دريايي سلطنتي انگليس هميشه مهم بوده اما از دهه 1990 نگرش‌ها تغيير كرده و اكنون آنها بايد هزينه آن را بپردازند. اگر آنها در گذشته
45 ناوشكن و ناوچه داشتند؛ امروز 19 فروند دراختيار دارند.
شواهد نشان مي‌دهد حمايت سياسي از اعزام كشتي‌هاي دانماركي به خليج‌فارس كمرنگ شده است. گرچه دولت سوسيال دموكرات در ابتدا نسبت به پيوستن به يك ماموريت بين‌المللي ديدگاه مثبت داشت اما در حال حاضر براي كسب اكثريت پارلماني با مشكل مواجه است. متحدان اين حزب در جناح چپ، مخالفت خود با اين ماموريت را اعلام داشته‌اند. گروهي مدعي‌اند يك اكثريت پارلماني از پيوستن دانمارك به يك ماموريت دريايي به رهبري اتحاديه اروپا براي حصول اطمينان از تردد كشتي‌ها از طريق تنگه هرمز حمايت مي‌كرد اما حزب سوسيال ليبرال تغيير عقيده داده و معتقد است دانمارك نمي‌تواند در ماموريتي كه تنها توسط امريكا و انگليس تشكيل شده، شركت كند.
پس از ملاقات وزراي دفاع امريكا-ژاپن، امريكا از توكيو خواست تا در ابتكار امنيت دريايي با هدف تضمين امنيت آبراه‌ها ازجمله تنگه هرمز همكاري كند. هر كشوري كه به آزادي ناوبري و آزادي تجارت علاقه‌مند باشد، بايد به ائتلاف حفاظت از تنگه هرمز بپيوندد، اما دولت ژاپن كه روابط دوستانه‌اي با ايران دارد، تاكيد كرده، چگونگي پرداختن به اين موضوع را به دقت بررسي خواهد كرد. مقامات ژاپن بارها اعلام كردند تمايلي براي عضويت در اين ائتلاف ندارند و به دنبال ايفاي نقش سازنده‌تري هستند. ژاپن با دقت به نقشي كه مي‌تواند در محافظت از كشتي‌ها در خاورميانه ايفا كند، فكر خواهد كرد. آبه نخست‌وزير ژاپن اخيرا اعلام داشته است «با درنظر گرفتن مسائل تامين با‌ثبات نفت، روابط كشورمان با دو كشور امريكا و ايران از زاويه‌هاي مختلف را بررسي كرده و به جمع‌بندي جامعي خواهيم رسيد. مي‌خواهيم درراستاي كاهش تنش در منطقه خاورميانه نقش حداكثري خود را ايفا كنيم.»
درخواست واشنگتن از برلين براي شركت در
يك چنين ائتلافي سريعا از سوي دولت آلمان تحت اين عنوان كه امريكا به سوي رويارويي در منطقه پيش مي‌رود، رد شده است. به باور برلين، اعزام ناوهاي جنگي از سوي اروپا به اين دليل با شكست روبهرو مي‌شود كه اروپا داراي يك نيروي دريايي كارآمد نيست. نيروهاي دريايي اروپا اكثرا كوچك بوده و نمي‌توانند در اين زمينه كارايي لازم را داشته باشند. آنگلا مركل، صدراعظم آلمان در جديدترين مواضع خود تاكيد كرده است موضوع «ائتلاف دريايي اروپا در تنگه هرمز»، در نشست غيررسمي وزراي خارجه و دفاع كشور‌هاي عضو اتحاديه اروپا در پايان ماه جاري در فنلاند به بحث گذاشته مي‌شود.
تنگه هرمز يكي از مهم‌ترين مناطق راهبردي براي ايران است و اين كشور مي‌تواند تردد در اين منطقه كه 20درصد از نفت و بيش از 30درصد گاز مصرفي جهان از آنجا عبور مي‌كند را تنظيم كند. اين تنگه براي اقتصاد جهاني از اهميت حياتي برخوردار است و هم‌اكنون به محلي براي رقابت ژئوپليتيك جهاني تبديل شده است. دونالد ترامپ، باتوجه به خودكفايي در زمينه انرژي، علاقه چنداني به نفت خاورميانه نداشته، لذا اين‌بار نفت نه يك هدف، بلكه وسيله‌اي براي انجام يكي از پيچيده‌ترين بازي‌هاي ژئواستراتژيكي تبديل شده است. فشارهاي يك‌ساله اخير امريكا عليه ايران باعث شد كه ايران راهي جز قدرت‌نمايي نداشته باشد. در يك سال گذشته امريكا فشارهاي نظامي خود را در خليج‌فارس همراه با تركيبي از تحريم‌هاي سنگين مالي اقتصادي عليه ايران افزايش داده است.