نگران تهران
يوسف رشيدي
وقتي در مورد افزايش ميزان ازن در هواي تهران صحبت مي‌كنيم بايد پيش از هر چيز به اين نكته توجه داشته باشيم كه تابستان امسال ما با يك تداوم گرما روبه‌رو بوديم. شايد اطلاع داشته باشيد كه ازن آلاينده‌اي است كه خود به خود از اگزوز خودروها يا كارخانه‌ها خارج نمي‌شود، بلكه به واسطه واكنش‌هاي شيميايي هيدروكربن‌هاي نسوخته و اكسيدهاي ازت در مجاورت نور خورشيد ايجاد مي‌شود. به همين دليل است كه در سراسر دنيا ميزان ازن در فصل گرم نسبت به فصل سرد افزايش پيدا مي‌كند، چرا كه نور خورشيد، تابش نور UV و درجه حرارت بالا از پيش‌ران‌هاي تشكيل ازن هستند. اما جز اين عامل طبيعي، دو پيش‌ران ديگر هم در اين افزايش ازن موثرند كه دست‌ساخته بشر هستند و در ابتدا به آنها اشاره شد؛ هيدروكربن‌هاي نسوخته و اكسيدهاي ازت. اينجاست كه دست‌اندركاران بايد پاسخگو باشند، چرا كه جز عامل گرماي هوا و استمرار دماي بالا، ممكن است ميزان توليد هيدروكربن‌هاي نسوخته يا ناكسمان زياد شده باشد. معادله افزايش آلودگي هوا و شرايط و عوامل موثر در آن رابطه ساده‌اي نيست كه بتوانيم به روشني سهم آنها را مشخص كنيم، رابطه همه اينها با يكديگر غيرخطي و پيچيده است اما يك چيز واضح و مبرهن است؛ اگر بتوانيم ميزان توليد آلودگي از خودروها به خصوص هيدروكربن‌ها را كاهش دهيم، مي‌توانيم در كاهش ازن نقش داشته باشيم. حالا شايد اين سوال براي شما هم ايجاد شده باشد كه چرا روي ازن تاكيد مي‌شود؟ افزايش ازن در واقع به معناي افزايش آلودگي‌هاي ديگري است كه آنها را اندازه‌گيري نمي‌كنيم، مانند پروكسي استيل نيترات (كه يك ماده سرطان‌زاست) يا آلاينده‌هاي ديگري كه در ادامه توليد و افزايش ازن توليد و بعضي‌هاي‌شان خطرناك محسوب مي‌شوند.
اين پيامدهاي ناخواسته‌اي كه به دنبال ازن مي‌آيند به صورت تركيب‌هاي شيميايي ديگر در اتمسفر شكل مي‌گيرند و البته در دنيا مرسوم نيست كه جز در مورد مطالعات خاص‌تر ميزان آنها اندازه‌گيري شود اما وجود آنها بايد مورد توجه قرار بگيرد و براي همين بالا رفتن ميزان ازن يك نگراني كاملا بجا را با خود به همراه مي‌آورد. تمام اينها به همان اصل واضح و روشن برمي‌گردد كه بايد تلاش كنيم ميزان هيدروكربن‌ها را كاهش دهيم تا به تبع آن ميزان ازن هم كاهش پيدا كند، چون نور خورشيد را كه نمي‌توان كنترل كرد، گرما و نور موهبتي است كه وجود دارد و ما هستيم كه با وارد كردن آلاينده‌ها به اتمسفر اين تعادل را بر هم مي‌زنيم. ماييم كه با خودروها، موتورسيكلت‌ها و نشت بخارات از پمپ بنزين‌ها، هيدروكربن‌ها را وارد هوا مي‌كنيم و از طريق صنايع، نيروگاه‌ها و پالايشگاه‌ها ناكس را به آن مي‌افزاييم. نگراني در مورد افزايش ازن در هواي تهران نگراني بحقي است، نگراني كه زندگي همه كساني كه ساكن تهران هستند را دربرمي‌گيرد، آلودگي هوا عادلانه و به يك اندازه ميان پايين‌شهر و بالاي شهر تقسيم مي‌شود و همه جا را فرا مي‌گيرد.