سارا معصومي
ايران و امريكا رابطه مستقيمي با هم ندارند و تنها كانال ديپلماتيك كه ارتباط دو وزير خارجه بود هم با حضور دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا در كاخ سفيد بسته شد. چهره‌اي مانند برايان هوك، رييس گروه اقدام عليه ايران در وزارت خارجه امريكا يك‌بار با عباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه كشورمان ديدار كرد كه آن ديدار هم در قالب كميسيون مشترك برجام بود. در همان ديدار عراقچي به هوك درباره كناره‌گيري نه چندان دورهنگام دونالد ترامپ از برجام طعنه مي‌زند و با تكذيب نماينده دولت جديد امريكا و ابراز اميدواري قاطع او براي ادامه توافق هسته‌اي ايران با 1+5 وقت روبه‌رو مي‌شود. با اين همه خوش‌بيني برايان هوك محقق نشد و 15 ماه پيش رسما ايران و امريكا وارد جدال جديدي تحت عنوان «برجام بدون امريكا» شدند. شايد اگر واشنگتن فقط از برجام خارج مي‌شد و كليد بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي را فشار نمي‌داد، آب چنداني از آب تكان نمي‌خورد و ايران با همان تركيب 1+4 مي‌توانست از منافع اقتصادي توافق هسته‌اي بهره‌مند شود. با اين همه بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي با خاصيت مجازات‌هاي فرامرزي ايران و 5 كشور باقيمانده در توافق را گرفتار كرده و دو طرف در يك سال و چندماه گذشته راهكارهاي بسياري را براي يافتن مكانيسمي كه تحريم‌هاي امريكا را دور بزند، مورد بحث و بررسي قرار داده‌اند. مطالبه‌هاي ايران مشخص است: عادي‌سازي رابطه‌هاي بانكي و مالي، فروش نفت. اروپا سازوكار اينستكس را راه انداخته اما مشكل عدم چرخش مالي در اين مكانيسم است، چرا كه خزانه‌داري امريكا تلاش براي به صفر رساندن صادرات نفت ايران را دنبال مي‌كند. تهران پس از يك دوره صبر استراتژيك، كاهش تعهدات برجامي را آغاز كرده كه در اين مسير تاكنون دو گام برداشته شده و گام سوم نيز نزديك است. پاريس در ميان كشورهاي اروپايي ميانداري براي نجات برجام را آغاز كرده و گفته مي‌شود كه از چندماه پيش تاكنون طرح‌هاي بسياري از سوي تهران و پاريس براي حفظ برجام مطرح و اين اواخر نهايي هم شده است. با نهايي شدن نسبي اين طرح‌ها، پاي امريكا هم به ميدان كشيده شده است.
هرچند كه در 48 ساعت گذشته، سخنان حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران مبني بر آنكه آماده مذاكره با هر فردي براي منافع ملي كشورم هستم با واكنش مثبت مكرون و ترامپ در نشست خبري شامگاه دوشنبه در فرانسه روبه‌رو شده و فضاي خبري نيز تحت‌الشعاع اين مساله قرار گرفت، اما دونالد ترامپ در ميان سخنان خود جزيياتي را گفت كه مي‌توان آنها را به موافقت واشنگتن با برخي معافيت‌هاي تحريمي براي ايران و چراغ سبز ترامپ به گشايش‌هايي در روند نقل و انتقال پول نفت به تهران تعبير كرد. نه طرف ايراني و نه طرف فرانسوي تاكنون جزييات مشخصي از اين تفاهم نهايي را كه مي‌تواند كاهش تعهدات برجامي ايران را متوقف كند، افشا نكرده‌اند كه البته به نظر ميرسد بخشي از دليل آن تلاش براي درامان نگه داشتن مكانيسم‌هاي مورد توافق از تخريب‌هاي مخالفان برجام است.
با توجه به موج اخباري كه به نقل از «منابع آگاه يا ديپلماتيك» در رسانه‌هاي بين‌المللي درباره جزييات رايزني‌هاي مكرون و ترامپ در حاشيه نشست گروه 7 منتشر مي‌شود، مي‌توان حدس زد كه رييس‌جمهور فرانسه توانسته در مرحله نخست براي متوقف كردن روند ورود ايران به گام سوم از كاهش تعهدات برجامي، موافقت‌هايي را از همتاي امريكايي‌اش دريافت كند.
روزنامه «اكونوميك تايمز» هند نخستين رسانه‌اي بود كه در حالي كه همه سرگرم خبر احتمال ديدار روساي جمهور ايران و امريكا در قالب دو يا چندجانبه در آينده‌اي نزديك بودند، سراغ جزييات توافق جديد رفت كه البته دليل درز خبر به اين رسانه هم مي‌تواند ذي‌نفع بودن هند در جزييات باشد. بر اساس گزارش اين روزنامه هندي، مكرون از ترامپ خواسته است تحريم فروش نفت ايران به هند برداشته شود؛ گامي كه مي‌تواند منابع انرژي دهلي‌نو را در صورت عمل واشنگتن به اين درخواست افزايش دهد. بر اساس اين گزارش چين نيز كشور ديگري است كه مكرون نام آن را در ليست براي دريافت معافيت‌هاي تحريم نفت ايران قرار داده است. پكن و دهلي‌نو، خريداران بزرگ انرژي ايران به حساب مي‌آيند. به گزارش اين روزنامه هندي، ايران ۱۰ درصد نياز نفتي هند را تامين كرده و بسياري از پالايشگاه‌هاي هندي براي فرآوري نفت ايران تجهيز شده‌اند. با لغو معافيت‌هاي تحريمي امريكا، فروش نفت ايران به هند به شكل قابل توجهي كاهش پيدا كرد و البته اين تحريم‌ها بر سر ساير پروژه‌هاي هند در ايران هم تاثير گذاشت و از سرعت آنها كاست كه يكي از اين پروژه‌ها چابهار بود. هرچند كه مقام‌هاي متعددي در دولت هند مي‌گويند كشور ثالثي نمي‌تواند بر همكاري‌هاي دوجانبه تهران و دهلي‌نو تاثير بگذارد اما ناگفته با توجه به جنس و عمق رابطه واشنگتن و دهلي‌نو مشخص است كه هند توانايي چنداني براي مقابله با فشارهاي دولت ترامپ ندارد.
با وجود آنكه نه تهران و نه پاريس جزييات گزارش رسانه هندي را تاييد يا تكذيب نكرده‌اند، اما سخناني كه ترامپ در نشست خبري با مكرون درباره اعتبارنامه به ايران بر زبان راند، مي‌تواند تا حدودي مويد بخش‌هايي از اين گزارش باشد. رييس‌جمهور امريكا در نشست خبري فوق گفته بود از اعطاي «اعتبارنامه» با ضمانت فروش نفت به ايران حمايت مي‌كند. تعبير گاردين از اين جمله رييس‌جمهور امريكا اين است كه او گفته از اعطاي آنچه آن را يك «اعتبارنامه» مي‌نامد با تضمين فروش نفت به ايران به منظور كمك به اين كشور براي تحقق تعهدات مالي كوتاه‌مدت خود حمايت خواهد كرد.
اين روزنامه هندي در بخش‌هاي ديگري از گزارشش نوشته است: فرانسه اعتقاد دارد كه وقفه‌اي در سياست فشار حداكثري امريكا عليه ايران مي‌تواند مشوقي براي بازگرداندن ايران به پاي ميز مذاكره باشد. به گزارش «اعتماد»، اين تحليل در حالي بيان مي‌شود كه ايران هرگز ميز مذاكره را ترك نكرد و با وجود بدعهدي‌هاي 1+5 وقت و پس از آن تعلل‌هاي 1+4 همچنان در برجام باقي مانده است.
شفاف‌سازي ظريف
در حالي كه رفت و آمدها ميان ايران و فرانسه براي رسيدن به يك چارجوب كاري مشترك سرعت بيشتري يافته است به نظر ميرسد كه رييس‌جمهور فرانسه دو ضرب‌الاجل زماني براي خود در نظر گرفته است: ضرب‌الاجل نخست تا چند روز ديگر فرا ميرسد و آن زماني است كه ايران گام سوم كاهش تعهدات برجامي خود را آغاز كند و ضرب‌الاجل دوم نيز به زمان برگزاري مجمع عمومي سازمان ملل متحد بازمي‌گردد. پاريس مي‌داند كه با توجه به فاصله فاحش مطالبه‌هاي امريكا با اراده ايران براي پذيرش آنها، فعلا بايد به دنبال برقراري يك آتش‌بس ميان تهران و واشنگتن باشد. سدي كه در برابر اين آتش‌بس وجود دارد، اصرار دونالد ترامپ براي گرفتن عكس يادگاري با حسن روحاني است تا نشان بدهد كه بيهوده با صدور مجوز براي لغو برخي معافيت‌هاي تحريمي ايران، موافقت نكرده و اين دقيقا همان نقطه افتراق مجدد با سياست تهران است. در حالي كه رييس‌جمهور ايران روز دوشنبه در سخناني تاكيد كرده بود اگر لازم باشد براي رفع مشكلات مردم و تامين منافع ملي از ملاقات با سياستمداري ابايي ندارد اما توضيح بيشتر او درباره اين اظهارات كه روز گذشته ايراد شد باز هم بازگشت تهران به مواضع قبلي بود مبني بر آنكه گفت‌وگو مستقيم و دوجانبه ميان تهران و واشنگتن زماني ميسر خواهد شد كه تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا برداشته شده باشد. روحاني بار ديگر تاكيد كرد كه تهران تحت فشار مذاكره نخواهد كرد.
با اين همه به نظر ميرسد كه مكرون دست از تلاش برنمي‌دارد و روز گذشته نيز اعلام كرده كه به زودي با همتاي ايراني خود تماس مي‌گيرد و در اين زمينه با او صحبت خواهد كرد. مكرون در بخش‌هايي از تازه‌ترين اظهاراتش درباره راهكارها براي حفظ برجام گفت: همكاري سه كشور اروپايي كه توافق را امضا كرده‌ايم، خيلي مهم است و تمام طرف‌ها بايد با احتياط رفتار كنند. رييس‌جمهور فرانسه با تكرار اميدواري نسبت به فراهم شدن شرايط براي ديدار همتاهاي امريكايي و ايراني‌اش با هم گفت: اميدوارم به راه‌حلي برسيم و آن را اجرا كنيم.
اظهارنظرهاي روحاني، مكرون و ترامپ درباره احتمال مذاكره در حالي ايراد شد كه محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان مشغول رايزني‌هاي سياسي، اقتصادي و امنيتي در شرق بود. ظريف كه در روز نخست تور آسيايي و تنها ساعتي پس از ديدار با مكرون در بياريتس تلاش كرده بود، احتياط ديپلماتيك را رعايت كند و اطلاعات چنداني درباره مذاكرات برجامي در فرانسه بروز ندهد، روز سه‌شنبه احتمالا بر مبناي ضرورتي كه احساس مي‌كرد فضاي به وجود آمده پيرامون رابطه ايران و امريكا بر او تحميل كرده تعارف را كنار نهاد و در جامه مجري سياست خارجي نظام اعلام كرد كه نمي‌توان احتمالي براي گفت‌وگوي دوجانبه ميان روحاني و ترامپ در نظر گرفت.
وزير خارجه كشورمان پيش از ترك پكن به مقصد توكيو گفت: ما كاملا مشخص كرديم كه دولت امريكا و آقاي ترامپ توافق‌هايي كه به دنبال گفت‌وگوهاي بسيار طولاني بين دو كشور بوده را زير پا گذاشتند و آنچه الان ضرورت دارد انجام شود، اجراي توافقات گذشته است. در اين زمينه هنوز نشانه قابل توجهي از دولت امريكا نديديم.
او افزود: بحثي كه بنده در بياريتس و قبلا در پاريس داشتم، درباره اين بود كه چگونه مي‌توان با اجراي تعهدات طرفين، برجام را حفظ كرد و با توجه به اينكه ايران در سال‌هاي گذشته تمامي تعهداتش را در برجام اجرا كرده و بعد از خروج غيرقانوني امريكا و يك سال بي‌عملي اتحاديه اروپا به مواردي كه در ماده 36 برجام هم قابل اجرا بوده، اقدام كرده است، چگونه مي‌شود شرايط را به قبل برگرداند. متاسفانه اروپايي‌ها براي اينكه اقدامات خود را انجام دهند نياز به برخي مجوزها از امريكا دارند كه از نظر ما اين شرايط خوبي را براي آينده روابط بين‌الملل نشان نمي‌دهد كه كشورهاي مستقل براي انجام اقدامات قانوني نياز داشته باشند از ساير كشورها اجازه بگيرند.
ظريف در ادامه افزود: اينكه مسوولان فرانسوي با امريكايي‌ها چه گفت‌وگوهايي داشتند به خودشان ارتباط پيدا مي‌كند. در سفرم رسما اعلام كرديم كه ديدار با مقامات امريكايي انجام نخواهد شد همين طور گفتيم ديداري بين رييس‌جمهور ايران و ترامپ قابل تصور نيست تا زماني كه امريكا به جمع 1+5 بپيوندد و برجام را اجرا كند و در آن زمان هم گفت‌وگوي دوجانبه‌اي نخواهيم داشت.
اين سخنان ظريف را بايد در كنار توييت او پس از ترك فرانسه و پيش از رسيدن به چين گذاشت كه در آن تاكيد كرده بود در تهران صرفا هواپيما تعويض كرده و اين بدان معناست كه او شخصا به عنوان وزير خارجه فرصت ديدار حضوري با رييس‌جمهور و ارايه گزارش مستقيم از نتيجه رايزني‌هاي در بياريتس را نيافته است.
ريچارد نفيو: تا تحريم هست، ديدار ممكن نيست
رسانه امريكايي «فيرست پست» در گزارشي درباره بحث‌هاي پيش آمده پيرامون ديدار احتمالي روساي جمهور ايران و امريكا و همچنين طرح مكرون براي نجات برجام مي‌نويسد: مكرون و وزير خارجه او مذاكرات فشرده‌اي را با محمدجواد ظريف پيش برده‌اند و به نظر ميرسد كه رييس‌جمهور فرانسه موفقيت نسبي را در اين زمينه به دست آورده، چرا كه ظاهرا ترامپ با بخش‌هايي از طرح او موافقت كرده و البته لحن او در قبال ايران هم تغيير كرده است.
ريچارد نفيو از مقام‌هاي دولت سابق امريكا كه در مذاكرات هسته‌اي با ايران حضور هم داشته در اين باره مي‌گويد: در شرايطي كه تحريم‌هاي امريكا عليه ايران سست نشود، احتمال ديدار روحاني و ترامپ وجود ندارد. حتي به نظر ميرسد كه يك دست دادن ساده با ترامپ نيز براي روحاني در شرايطي كه تحريم‌ها برداشته نشده باشد، سخت باشد.
اين رسانه امريكايي در ادامه به نقل از يك مقام سابق وزارت خارجه امريكا با اشاره به اظهارات ترامپ مبني بر اينكه خط اعتباري به ايران داده خواهد شد، مي‌نويسد به نظر ميرسد كه ترامپ با ابتكارهاي مالي اروپا براي كمك به ايران كه بخشي از طرح فرانسه است، موافقت كرده است. اين مقام امريكايي افزوده است كه اگر ايران به روند كاهش تعهدات برجامي خود كه ضرب‌الاجل سوم آن تا چند روز ديگر به پايان ميرسد ادامه بدهد، احتمال ديدار او با همتاي امريكايي باز هم كاهش پيدا خواهد كرد.
اين رسانه امريكايي مي‌نويسد كه هر چند متحدان امريكا در اروپا هم توافقي بهتر و همه‌جانبه با ايران مي‌خواهند اما قويا اعتقاد دارند كه برجام بايد حفظ شود تا در سايه آن ساير گفت‌وگوهاي غيربرجامي با تهران ميسر شود. ايران هرگونه مذاكره موشكي را رد كرده و البته تاكيد دارد كه بندهاي مندرج در برجام هم قابل تغيير نيستند.
مكرون و درس عبرتي تاريخي
«اكسيوس» ديگر رسانه امريكايي نيز در اين باره نوشت: موانعي بر سر راه ديدار روساي جمهور ايران و امريكا وجود دارد: نخست آنكه رهبر ايران مخالف چنين ديداري در شرايط فعلي است و دوم آنكه اطراف دونالد ترامپ را چهره‌هاي تندرو ضدايراني فرا گرفته كه مخالف هرگونه گشايشي يا شكافي در سياست فشار حداكثري عليه ايران هستند.
اين رسانه امريكايي در ادامه نوشت: ترامپ در نشست گروه 7 چند نكته را درباره ايران مشخص كرد؛ نخست آنكه به دنبال تغيير نظام در ايران نيست و توافق بلندمدت‌تري مي‌خواهد كه هم نظارت‌هاي بيشتر بر برنامه هسته‌اي ايران را شامل شود و هم فعاليت‌هاي موشكي ايران را در بر بگيرد. دوم آنكه او از موافقت خود با تخصيص اعتبارنامه مالي به ايران در ازاي فروش بخشي از نفت اين كشور خبر داد.
اكسيوس در بخش‌هايي از اين گزارش كوتاه مي‌نويسد كه مكرون خوش‌بيني بيش از اندازه‌اي از خود نشان داد و ابراز اميدواري كرد كه ديدار روحاني و ترامپ با حضور او به زودي امكان‌پذير باشد. نكته‌اي كه بايد به آن توجه داشت، اين است كه ما امروز با توافق جديد ديگري با تهران فاصله بسياري داريم و مكرون هم به تجريه دريافته كه اعتبار سخنان ترامپ چقدر كوتاه است.