كشمير و ملي‌گرايي هندو
اردوان اميراصلاني
5 آگوست 2019 بايد يك تاريخ سرنوشت‌ساز در تاريخ هند به حساب بيايد. در اين روز، نخست وزير نارندرا مودي به‌طور يك‌جانبه استقلال قانون اساسي كشمير را با حكم رياست‌جمهوري لغو كرد. اين منطقه كه از زمان استقلال در سال 1947 مورد اختلاف پاكستان و هند بوده است، به دليل وضعيت پيچيده اقليمي تاكنون طبق ماده 370 قانون اساسي هند از امتيازات ويژه‌اي برخوردار بوده است. بنابراين ايالت جامو و كشمير تنها ايالت هند با اكثريت مسلمان، داراي قانون اساسي، پرچم و دولت خاص خود بود. اما اكنون مودي با يك اشاره قلم مرتبط با كودتاي بسياري از نمايندگان مخالف، كل ايالت و هشت ميليون سكنه آن را در اتحاديه هند ادغام كرده است. براي بيش از هفتاد سال اين منطقه مورد مناقشه بين پاكستان و هند بوده است. در زمان استقلال، دولت شاهانه جامو و كشمير تصميم گرفت با وجود اكثريت جمعيت مسلمان به اتحاديه هند بپيوندد و نه به پاكستان كه پناهگاهي امن براي مسلمانان هندوستان بود. روز بعد از اين تصميم، پاكستان به كشمير حمله كرد و اين سرزمين را مدعي شد. از آن زمان به بعد، دو همسايه قدرتمند، برادران ديروز و دشمنان امروز بيش از هر زمان ديگري، سه بار (در سال‌هاي 1947، 1965 و 1971) بدون هيچ راه‌حلي براي واگذاري حاكميت قلمرو به يك طرف مشخص با هم درگير شدند. ايده تشكيل اين سرزمين عمدتا مسلمان نشين به عنوان يك كشور مستقل به عنوان روياي بسياري از جدايي طلبان كشميري هيچگاه به وضوح مورد حمايت هيچيك از طرفين درگيري نبوده است. بنابراين كشمير تاريخي از سال 1947 بين پاكستان، هند و چين تقسيم شده است. هند كه ايالت جامو و كشمير را اداره مي‌كند، ادعاي حاكميت بر كل كشمير تاريخي (سرزمين‌هاي اقصي، منطقه شاكسگام و دره شاكسگام تحت كنترل چين) را دارد. در حالي كه پاكستان كه كنترل كشمير آزاد وگيلگيت-باليستان را تحت كنترل دارد فقط مدعي منطقه تحت كنترل هند است. اين توزيع خطرناك آشكارا افكار همگان را راضي نكرده است. هند و پاكستان «تسخير مجدد» كشمير را يك مساله هويتي و حتي وجودي مي‌دانند. تنش موجود در ميان نظاميان پاكستان و فرا‌ملي‌گرايان هندو در هند به‌طور مرتب در مناطق مرزي آشكار مي‌شود. در حالي كه كشمير شاخص‌هاي توسعه بالاتري نسبت به ساير ايالات هند دارد (به عنوان مثال ميزان حاصلخيزي، سطح تحصيلات، درصد جمعيت بالاي خط فقر)، توسعه اقتصادي و اجتماعي آن از وضعيت «جنگ سرد» يا «درگيري‌هاي كم شدت دايمي» لطمه مي‌بيند.
نخست‌وزير هند رسما لغو استقلال كشمير را صرفا يك تصميم اداري تحت عنوان «سازماندهي طولاني‌مدت» مي‌داند. سه روز پس از انتشار اعلاميه و مواجهه با واكنش‌هاي خشونت‌آميز از جمله فراخوان فوري سفير پاكستان از دهلي‌نو، مودي در تلويزيون توضيح داد كه اين تصميم در درجه اول براي رهايي كشمير از تروريسم و آغاز يك دوره جديد از صلح و سعادت گرفته شده است.
با اين وجود، اگرچه اين تصميم باعث خشنودي هواداران حزب ملي‌گراي مردم هند (بهاراتيا جاناتا) شد، وليكن به نظر تصميم بسيار خطرناكي در راستاي راه‌اندازي جنگ جديد بين هند و پاكستان است، در حالي كه آخرين رويارويي بزرگ بين دو كشور به نبرد كارگيل در سال 1999 بر مي‌گردد بايد در نظر داشت كه اكنون هر دو كشور داراي سلاح هسته‌اي هستند.
البته پاكستان اين تصميم را غيرقانوني توصيف كرد، در حالي كه مودي آن را «تاريخي» مي‌خواند. در واقع اين تصميم تبعات متعددي در پي دارد. اين موضوع به‌طور مستقيم اصل سكولاري بودن ملت هند را تضعيف مي‌كند و در خود هند كه ادعا مي‌شود يكي از آزادترين و پايدارترين كشورهاي توسعه يافته در جهان است نيز منتقدين به اين حمله به دموكراسي معترض هستند. از نظر همه ناظران، اين موضوع بيش از هر چيز بيانگر رويكرد استبدادي و فراملي‌گرايانه مودي با هدف تسريع تبديل هند به يك ملت هندو است. اين امر قبلا با قصد عمدي براي ساخت معبدي براي راما در ايوديا به جاي مسجد بابر اولين امپراتور مغول اثبات شده است. به طرز عجيبي، اين بيانيه چند روز پس از سفر نخست‌وزير پاكستان به امريكا و اعلام آمادگي دونالد ترامپ براي واسطه‌گري براي حل مناقشه كشمير اعلام شد. مودي بلافاصله پس از آن منكر چنين گفت‌وگويي با رييس‌جمهور امريكا شد. آيا پيشنهاد ميانجيگري و مداخله گرايي احتمالي امريكا او را وادار به پيشدستي و اين اقدام كرد؟
عمران‌خان مودي را به ترويج ايدئولوژي برتربيني هندوها از ساير مذاهب و قصد ايجاد دولت سركوبگر آزادي مذهب متهم مي‌كند. براي قضاوت در مورد تحليل مربوطه فقط كافي است بيانيه حزب راستگراي Rashtriya Swayamsevak Sangh يا RSS را بخوانيد (يك گروه راستگراي افراطي هندو، از متحدان مودي و حزب راستگراي بهاراتيا جاناتا): «ايالت جامو و كشمير با اكثريت مسلمان و هويت ظالمانه از زمان استقلال براي كشور ما يك معما است». اين جنبش هميشه خواهان ادغام كشمير با هند بوده است. ماده 370 كه همواره مانعي براي اين امر بود اكنون ملغي و برداشته شده است.
تاريخ بارها نشان داده است كه مجادلات اقليمي غالبا با الحاق قاطعانه حتي به قيمت جنگ حل و فصل مي‌شوند و اقدام اخير روسيه در كريمه نيز گواه آن است. در كشمير، فرمان رياست‌جمهوري شامل لغو ماده 35 قانون اساسي هند در جهت تغيير بافت جمعيتي بود كه حق انحصاري ساكنان اين ايالت را براي مالكيت زمين به رسميت مي‌شناخت. از روز اعلام اين خبر كشمير دچار قطع كامل برق و وسايل ارتباط جمعي شد. فعالان و حتي رهبران محلي توسط مقامات هند دستگير شدند. چند روز بعد ارتش هند بر روي تظاهرات صلح‌آميز معترضين در بزرگ‌ترين شهر كشمير «سريناگار» آتش گشود. فروشگاه‌ها و مدارس همچنان تعطيل هستند، صندوق‌هاي خودپرداز بانك‌ها خالي و بيمارستان‌ها در مضيقه دارو و تجهيزات پزشكي به سر مي‌برند. ارتباط دولت هيماليايي به معناي واقعي كلمه يك‌شبه با جهان خارج قطع شد. براي ساكنان وحشت‌زده از تصور ترك منازل خود تمام اين اقدامات نگران‌كننده و سركوبگرانه به نظر مقدمات پيوستن به هند مي‌رسد تا آغاز دوران جديدي از صلح و سعادت. اقداماتي كه احتمالا موجب نارضايتي و واكنش‌هاي خشونت‌آميز خواهد شد. دستگيري بيش از دو هزار تن از مسلمانان، سياستمداران، بازرگانان و ديگر روشنفكران در كشمير در روزهاي اخير روشنگر همين زمينه است.
اين فرمان در نهايت تحقير و بي‌حرمتي به كشميري‌ها و به نسبت كمتر به پاكستان و چين به نظر مي‌رسد. اسلام‌آباد علاوه بر فراخواندن سفير، تجارت خود را با هند به حالت تعليق درآورد. آيا مودي براي رسيدن به روياي «يك ملت هندو» آماده قبول خطر يك جنگ جديد با كشور همسايه «هند» كه سلاح اتمي در اختيار دارد و به آتش كشيدن كل منطقه است؟
عمران‌خان بلافاصله آشكار كرد كه قصد برنامه‌ريزي براي هيچگونه عمليات نظامي را ندارد و تمايل دارد گزينه‌هاي سياسي، اقتصادي و ديپلماتيك را براي پاسخ به اين تصميم بررسي كند. ارجاع پرونده به سازمان ملل متحد و حتي ديوان كيفري بين‌المللي گزينه‌هاي قابل پيش‌بيني هستند. بسياري از تحليلگران خاطرنشان مي‌سازند كه كشور از امكانات لازم براي يك رويارويي بزرگ با هند برخوردار نيست. با برخورداري پاكستان از سلاح اتمي و اختصاص تقريبا دوسوم بودجه سالانه به نيروهاي مسلح اين تحليل تعجب‌انگيز به نظر مي‌رسد.
اما در شرايطي كه دهلي‌نو در راستاي جنگ تجاري امريكا با چين به‌طور فزاينده‌اي از جانب ايالات متحده حمايت مي‌شود، حضور گسترده ارتش هند در دروازه‌هاي پاكستان باعث بيشترين هراس سرزمين پاكي (معناي نام پاكستان به اردو و فارسي) از ابتداي به وجود آمدن اين كشور است، يعني نابودي توسط همسايه هندي خود. البته بايد نگران اين بود كه اصولگرايان مسلمان و گروه‌هاي تروريستي فعال در مرز هند و پاكستان و در داخل كشمير حملات مستقيمي را به خاك هند انجام دهند. حتي بيشتر بايد نگران اين بود كه كشمير منطقه‌اي كه هفتاد سال از عواقب غم‌انگيز جدايي سال 1947 رنج مي‌برد، از انحصار سرزمين خود توسط ميليون‌ها هندو امتناع ورزد. دلايل زيادي وجود دارد كه كشميري‌ها اين ادغام اجباري را نپذيرند و در صورت لزوم سرزمين خود را به يك فلسطين جديد با آينده تاريك توام با جنگ ناتمام مبدل سازند.