پل بنكو، قهرمان نامدار شطرنج جهان درگذشت
داستان زندگي مردي كه نبايد اول مي‌شد
ديلان مك‌كلاين
ترجمه: سامان سعادت
پول بنكو، استادبزرگ شطرنج جهان كه به مدت دو دهه جزو برترين بازيكنان جهان به شمار مي‌رفت، كسي كه جاي خودش را در مسابقات قهرماني جهان در سال‌هاي 1969 تا 1972 به بابي فيشر واگذار كرد تا او بتواند به عنوان قهرماني جهان در تورنمنت بوداپست دست پيدا كند، در سن 91 سالگي درگذشت. مرگ اين شطرنج‌باز توسط دوست صميمي او سوزان پولگار، قهرمان سابق شطرنج زنان به تاييد رسيد.
بنكو در ميان هشت شطرنج‌باز نهايي مسابقات قهرماني جهان در سال‌هاي 1959 تا 1962 قرار گرفت. او به عنوان يكي از مدعيان كسب عنوان قهرماني معرفي شد اما هرگز نتوانست به اين عنوان دست پيدا كند. در سال 1970 بنكو مجوز حضور در تور قهرماني جهان را به دست آورد. او آن موقع 42 سال داشت و بعد از مدت‌ها دوري از سطح اول مسابقات شطرنج توانسته بود به دوران اوج برگردد. اما بنكو تصميم گرفت جاي خودش را به بابي فيشر بدهد كه 15 سال از او جوان‌تر بود.
بنكو در مورد واگذاري شانسش به فيشر در آن دوران گفته بود: «من واقعا هيچ شانسي نداشتم.» در بين بازيكنان غربي آقاي فيشر بيشترين اميد را براي كنار زدن يوريس اسپاسكي از عنوان قهرماني جهان داشت، اما اگر بنكو سهميه‌اش را نمي‌بخشيد شايد فيشر هيچگاه نمي‌توانست قهرمان جهان شود. همان سال از طرف فدراسيون شطرنج ايالات متحده مبلغ 2 هزار دلار به بنكو پرداخت شد. به اين دليل كه او از رقابت كناره‌گيري كرده بود. اگرچه بنكو گفت اين پول براي كمك به بازيكنان در مسابقات بين قاره‌اي آن سال هزينه خواهد شد. بنكو اعتقاد داشت مسابقات بين قاره‌اي كه جوانان در آن حاضر مي‌شوند اولين قدم در مسير قهرماني جهان است.
چند دهه بعد، بعد از آنكه بابي فيشر از مسابقات قهرماني جهان خارج و دچار مشكلات رواني شد، گفته مي‌شود در آن دوران بابي مثل يك كودك رفتار مي‌كرده، بنكو جزو معدود افرادي بود كه همچنان با وي در تماس ماند. آنها هر دو هفته يك بار با هم حرف مي‌زدند. البته روابط بنكو و بابي فيشر هميشه هم اينقدر خوب نبود. آنها يك بار در سال 1962 براي كسب سهميه مسابقه جهان در كوروسائو با هم مسابقه دادند. برنده اين رقابت حريف ميخائيل بوتوينيك در مسابقه قهرماني جهان مي‌شد.
آن سال فدراسيون شطرنج ايالات متحده آرتور بيسگواير را كه عنوان استادبزرگي شطرنج را يدك مي‌كشيد را براي كمك به اين دو شطرنج‌باز انتخاب كرد. قرار بود بيسگواير به طور مساوي در تجزيه تحليل مواضع حريف آتي اين دو به پل و بابي اطلاعات بدهد. يك شب بنكو دنبال بيسگواير رفت و او را در اتاق فيشر پيدا كرد. بنكو از بيسگواير خواست در مورد مساله‌اي به او كمك كند اما با اعتراض فيشر مواجه شد. فيشر معتقد بود كه بيسگواير فقط براي كمك به او آنجا حضور دارد چرا كه شانس پيروزي بيشتري دارد. در آن لحظه بحث داغ و پرتنشي بين بنكو و فيشر در گرفت و در نهايت اين بيسگواير بود كه قاطعانه گفت: «تمامش كنيد!»
پل چارلز بنكو در 15 جولاي سال 1928 در آميان فرانسه متولد شد. پدر و مادر او كه مجارستاني بودند هنگام تولد پل در تعطيلات به سر مي‌بردند. پدرش در سن 8 سالگي به پل ياد داد كه چطور شطرنج بازي كند اما پل تا قبل از سن 17 سالگي نتوانست حضور در مسابقات را تجربه كند. به اين دليل كه تمام كشورها درگير جنگ جهاني بودند. در آن دوران پدر و برادر بزرگ‌تر پل به عنوان كارگر به روسيه فرستاده شدند تا به كار اجباري مشغول شوند. مادر پل نيز درست در پايان جنگ جهاني از دنيا رفت.
پيشرفت بنكو به محض اينكه شروع به حضور در مسابقات حرفه‌اي كرد، مشهود بود. او در سال‌هاي اوليه زندگي حرفه‌اي‌اش از شطرنج براي رسيدن به غذا استفاده مي‌كرد؛ غذا به ازاي پيروزي در هر بازي شطرنج! پل هنگامي كه تنها 20 سال سن داشت به عنوان قهرماني مسابقات شطرنج مجارستان رسيد. در سال 1952 بنكو در مرحله اول تور قهرماني شطرنج جهان پذيرفته شد، اما قبل از اينكه به رقابت بپردازد، سعي كرد در يك تورنمنت كه در نزديكي برلين برگزار مي‌شد خودش را به بخش غربي شهر برساند ولي دستگير شد. او بلافاصله به مجارستان بازگردانده و به مدت 16 ماه در روسيه زنداني شد. او پس از مرگ استالين همراه با بسياري از زندانيان سياسي كه از اعدام نجات پيدا كرده بودند، آزاد شد. بنكو در كتاب خاطراتش در مورد رهايي از زندان و بازگشت به مجارستان نوشت: « وقتي به مجارستان برگشتم بلافاصله متهم به جاسوسي و بازداشت شدم و به مدت سه هفته تحت بازجويي‌هايي با شيوه‌هاي مختلف قرار گرفتم. آنها مدام از «سيا» سازمان اطلاعات و جاسوسي امريكا مي‌پرسيدند. در مجارستان زنداني شده بودم و اجازه خروج نداشتم اما خوشبختانه يك بليت آزادي داشتم: بله، شطرنج! براي خروج تنها هدفم اين بود كه بتوانم جواز حضور در يك مسابقه بين‌المللي (زونال) را كسب كنم براي همين با اينكه شرايط خوبي نداشتم در مسابقات براي كسب نتيجه بهتر بسيار به خودم سخت مي‌گرفتم. اما يك نكته فكاهي و البته دردناك وجود داشت؛ من نبايد اول مي‌شدم چرا كه اگر اول مي‌شدم به يك مسابقه برون مرزي در يك كشور زيرنظر شوروي اعزام مي‌شدم!»
در سال 1957 بنكو در يك تورنمنت كه در ايسلند برگزار مي‌شد حضور يافت. بنكو يك روز يواشكي راهي سفارت امريكا شد و تقاضاي پناهندگي كرد. دولت امريكا نيز به بنكو اجازه مهاجرت و اقامت داد و پس از اين، بنكو سرانجام شهروند امريكا شد. بنكو در طول زندگي حرفه‌اي خود بسياري از بهترين بازيكنان شطرنج جهان از جمله چهار قهرمان جهان را شكست داد؛ بابي فيشر، تيگران پطروسيان، ميخاييل تال و واسيلي اسميسلوف. همچنين بنكو مربي شطرنج بازان بنام زيادي بود از جمله خواهران پولگار. بنكو در امريكا يك ركورد فوق‌العاده از خودش به جا گذاشت. او بين سال‌هاي 1960 تا 1974 هشت بار قهرمان امريكا شد. اين شطرنج‌باز كه زماني در اوج فقر و تنگدستي و گمنامي زندگي مي‌كرد در سال 1993 به سالن مشاهير فدراسيون شطرنج راه پيدا كرد. بنكو علاوه بر بازي شطرنج تلاش زيادي براي حل مشكلات شطرنج و تئوري‌هاي آن انجام داد.
او استراتژي‌هاي خاصي براي مرحله آخر بازي در شطرنج ابداع كرد كه به نظريه Endgame شناخته مي‌شود. او همچنين چندين دهه ستوني به نام Endgame Lab را براي مجله ماهانه فدراسيون جهاني شطرنج مي‌نوشت. بنكو همچنين در نظريه گشايش نيز دستاوردهايي را به ثبت رساند. اما بنكو مي‌گفت به اين دليل نظريه Endgame را دوست دارم كه آن را خالص‌ترين شكل شطرنج مي‌دانم.
منبع: نيويورك‌تايمز