گروه اقتصادي
آمار رسمي ارايه‌شده توسط مركز آمار ايران حاكي از افزايش ۱۸۳ درصدي قيمت كالاي وارداتي و حدود ۹۵ درصدي كالاهاي صادراتي در بهار امسال نسبت مدت مشابه در سال ۱۳۹۷ است. شاخص قيمت كالاهاي وارداتي يكي از مهم‌ترين عوامل تاثيرگذار بر ميزان مبادلات خارجي كشورها و نيز يكي از عوامل تعيين‌كننده رابطه مبادله است و تغييرات آن از اهميت بالايي برخوردار است. شاخص قيمت كالاهاي وارداتي بر تورم داخلي تاثير مي‌گذارد. به بيان ديگر، يكي از عوامل به وجودآورنده تورم داخلي، تورم وارداتي است. تورم وارداتي به معناي انتقال و سرايت تورم جهاني به اقتصاد هر كشور است. اين نوع تورم زماني رخ مي‌دهد كه قيمت برخي كالاها كه كالاهاي اساسي و تعيين‌كننده در توليد يا مصرف مردم در سطح جهاني است، به علت برخي عوامل طبيعي يا تصميمات سياسي- اقتصادي افزايش مي‌يابد. نرخ كالاهاي وارداتي متاثر از دو عامل نرخ ارز و نرخ تورم جهاني است. اگر نرخ تسعير دلار به ريال پايين باشد، طبعا كالاهاي وارداتي برحسب ريال براي مصرف‌كننده داخلي ارزان‌تر خواهد بود. هميشه اين استدلال مطرح شده كه اگر نرخ تسعير دلار را در سطح پايين تعيين كنيم، نه‌تنها كالاهاي وارداتي ارزان‌تر تمام مي‌شود، بلكه كالاهاي توليد شده داخلي كه بطور مستقيم يا غيرمستقيم تحت‌تاثير واردات قرار دارند نيز كم‌هزينه‌تر توليد مي‌شود.
كارشناسان معتقدند با توجه به اينكه اقتصاد ايران يك اقتصاد واردات‌محور است و در اين اقتصاد، واردات هر كالايي نسبت به توليد آن صرفه اقتصادي دارد، در نتيجه نرخ ارز به عنوان يك متغير مهم و اساسي در اقتصاد كشور شناخته مي‌شود. متغير ارز روي رفتار مصرف‌كنندگان، توليدكنندگان، صادركنندگان و بازارهاي مختلف تاثير دارد. در نتيجه هر چه ميزان التهاب بازار ارز بيشتر شود، نگراني گروه‌هاي پايين‌دست جامعه هم بيشتر مي‌شود. اما با اين حال بايد گفت كه پايين نگه داشتن نرخ ارز بدون توجه به اوضاع حاكم بر اقتصاد داخلي و بدون هماهنگي با سياست‌هاي پولي، قدرت رقابت را براي توليدكنندگان داخلي كشور كاهش مي‌دهد. براي اينكه تاثيرات نرخ ارز را در اين شاخص كنترل كنيم، لازم است كه نرخ اين تورم را با دلار محاسبه كنيم. بر همين اساس است كه مركز آمار كشور شاخص قيمت كالاهاي وارداتي را با دو نرخ ريالي و دلاري ارزيابي مي‌كند. مطابق آنچه مركز آمار ايران ارايه كرده، تورم سالانه واردات در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته، بيش از ۱۴۹ درصد شده است؛ عددي كه به نسبت زمستان سال گذشته، نزديك به 39 درصد رشد كرده است.
چه كالاهاي وارداتي گران شد؟
مركز آمار ايران در بررسي تورم كالاي وارداتي، به برخي كالاها اشاره كرده كه سهم بالايي از افزايش قيمت را در بهار امسال نسبت به زمستان سال گذشته داشته‌اند. اين دو دسته كالا، دستگاه‌هاي اپتيك و عكاسي و لوازم برقي خانگي و صوتي تصويري بوده‌اند. نكته جالب توجه اين است كه در زمان مقايسه شاخص تورم اين دو گروه بر اساس «داده‌هاي ريالي»، شاخص تورم در بهار امسال با زمستان سال گذشته، به‌طور يكسان قرار دارد. اما افزايش نرخ ارز موجب شده تا براساس «داده‌هاي دلاري» شاخص تورم در اين دو گروه كالايي براي بهار امسال بيشتر از زمستان سال گذشته شود.
كاهش قيمت ريالي كالاي وارداتي
به‌طور كلي مركز آمار ايران گزارش داده كه با توجه به داده‌هاي ريالي موجود از سطح قيمت‌ها، تورم كالاهاي وارداتي در فصل بهار ١٣٩٨ نسبت به زمستان سال گذشته، حدود ٥.٣ درصد كاهش داشته است. با وجود اين، به دليل رشد قيمت ارز در بهار امسال، شاخص قيمت كالاهاي وارداتي، در فصل بهار امسال نسبت به فصل قبل، ١٠.٥ درصد به صورت دلاري افزايش داشته است. كمترين نرخ تورم فصلي در بخش ريالي مربوط به گروه «حيوانات زنده و محصولات حيواني» بوده است كه منفي 1دهم درصد كاهش ثبت كرده و بيشترين نرخ مربوط به گروه «آلات و دستگاه‌هاي اپتيك، عكاسي، سينماتوگرافي و ...» است كه ٤٤.٢ درصد رشد ثبت كرده است.
افزايش تورم نقطه به نقطه تا ۱۸۳ درصد
اگر داده‌هاي ريالي مركز آمار مبناي محاسبات قرار گيرد؛ تورم موجود در كالاهاي وارداتي در فصل بهار ١٣٩٨ نسبت به بهار سال گذشته، ١٨٣ درصد شده است؛ عددي كه هرچند بزرگ ديده مي‌شود اما در مقايسه با تورم زمستان سال گذشته كه برابر با ٢٠٣.٣ درصد بوده حدود ٢٠.٣ درصد كاهش داشته است. در نقطه مقابل، اگر مبناي دلاري براي تغييرات شاخص قيمت كالاهاي وارداتي در نظر گرفته شود؛ در فصل بهار امسال نسبت به فصل مشابه سال قبل ٣٨.٨ درصد رشد ديده مي‌شود كه در مقايسه با تورم نقطه به نقطه زمستان سال گذشته ٥.٤ درصد افزايش داشته است. كمترين نرخ تورم نقطه به نقطه در بخش ريالي مربوط به گروه «حيوانات زنده و محصولات حيواني» با ١,٢- درصد و بيشترين نرخ مربوط به گروه «ماشين‌آلات و وسايل مكانيكي، ادوات برقي، اجزا و قطعات آنها و ...» با ٢٨١.٧ درصد بوده است.
شاخص بهاي كالاي صادراتي
بخش ديگري از گزارش مركز آمار ايران، به شاخص قيمت كالاي صادراتي اختصاص دارد. اين شاخص يكي از انواع شاخص‌هاي قيمت است كه تغييرات سطح عمومي قيمت كالاهاي غيرنفتي صادراتي را نشان مي‌دهد. از سال 1376 تاكنون بانك مركزي مسوول محاسبه اين شاخص بوده است. اما با تغييراتي كه اعمال شده، حالا اين مركز آمار ايران است كه با يكپارچه‌سازي آماري، دست به انتشار اين ارقام مربوط به اين شاخص زده است. نحوه تعيين اين شاخص به اين صورت است كه «قيمت ارزي كالاهاي صادرشده» را به «قيمت ريالي» تبديل مي‌كنند و تغييرات اين شاخص، نمايانگر تغييرات قيمت كالاهاي صادرشده در بازارهاي جهاني و نوسانات نرخ ارز است. افزايش شاخص كالاهاي صادراتي به اين معناست كه «قيمت تمام‌شده كالاي صادراتي» افزايش يافته است و اين موضوع در نهايت منجر به كاهش قدرت رقابت‌پذيري كالاهاي صادراتي در بازار داخل و كاهش ميزان سودآوري صادرات مي‌شود. به‌گفته كارشناسان، نوسانات نرخ ارز و تورم در تعيين شاخص بهاي كالاهاي صادراتي نقش تعيين‌كننده‌اي دارند. چون هر چه نرخ تورم افزايش مي‌يابد هزينه‌هاي توليد يك محصول هم افزايش مي‌يابد و اين افزايش هزينه‌هاي توليد در نهايت منجر به بالارفتن قيمت تمام‌شده كالا مي‌شود. با افزايش قيمت تمام‌شده كالا، حاشيه سود توليدكنندگان و صادركنندگان كاهش مي‌يابد. نگاه كلي به شاخص بهاي صادراتي در فصل بهار امسال، نسبت به زمستان و بهار سال گذشته، نشان از اين دارد كه همزمان با شوك‌هاي ارزي و نوسان قيمت دلار، صادركنندگان ايراني روزهاي خوبي را پشت سر گذاشته‌اند. چنانكه اين آمار نشان مي‌دهد شاخص بهاي كالاي صادراتي در بهار امسال نسبت به زمستان سال گذشته 10.5 درصد به صورت ريالي و بيش از نيم درصد با مبناي دلاري كاهش پيدا كرده است؛ به عبارت ديگر، اين آمار نشان مي‌دهد كه قيمت تمام‌شده كالاي صادراتي در بازارهاي جهاني «كاهش» پيدا كرده و كالاي ايراني توانسته در رقابت با كالاي صادراتي ديگر كشورها، به فروش برسد.
شاخص نقطه به نقطه بهاي كالاي صادراتي
تورم قيمت كالاي صادراتي در زمستان سال گذشته برابر با 102.9 درصد بوده است. اين عدد در بهار امسال به 95.1 درصد رسيده است. 7.8 درصد كاهش در يك فصل كه نشان از كاهش قيمت كالاي صادراتي در اين مدت دارد. البته اين آمار با مبناي «ريالي» بوده است. تورم قيمت كالاي صادراتي با مبناي دلاري در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته، 12.7 درصد بوده كه نسبت به زمستان سال گذشته، 11.2 درصد كاهش پيدا كرده است.
روند معكوس در تورم سالانه
با اينكه در دو مقايسه ابتدايي، تورم قيمت كالاي صادراتي روند مثبتي را طي كرده اما در مقياس سالانه، اين روند برعكس شده است. مطابق ارقام ارايه‌شده توسط مركز آمار ايران، ميانگين شاخص بهاي كالاي صادراتي مبتني بر داده‌هاي ريالي، در يكساله منتهي به بهار امسال نسبت به يكساله منتهي به بهار سال گذشته 17.3 درصد رشد كرده است. اين موضوع نشان مي‌دهد كه در مقياس يكساله، شاخص بهاي كالاي صادراتي رشد كرده است و هنوز مانده تا قيمت كالاي صادراتي ايران با ثبات نرخ ارز در يك رقم مشخص، قابل رقابت با قيمت‌هاي جهاني شود.