حجت‌الاسلام فاضل ميبدي مطرح كرد؛
آثار شوم استبداد ديني در نگاه آيت‌الله طالقاني
آيت‌الله طالقاني مقدمه‌اي براي «تنبيه الامه و تنزيه المله» مرحوم ناييني نوشت،
در آن مقدمه استبداد ديني را در قالب سه مساله «نتايج و آثار استبداد ديني»، «عوامل به وجودآورنده آن» و «راه‌هاي چگونگي از بين بردن آن» مطرح كرده است. اين 3 مساله بسيار اساسي و مهمي است كه مرحوم آيت‌الله طالقاني به آنها مي‌پردازد. مرحوم كواكبي مي‌گويد: «نويسندگان اروپايي كه دوره استبداد مذهبي را طي كرده بودند (قرون وسطا و حاكميت كليسا) بر اين باورند كه استبداد سياسي از استبداد ديني برمي‌خيزد و گروهي اندك از آنها مي‌گويند اگر استبداد ديني مولد استبداد سياسي نباشد دست‌كم با هم برادر و همسر بوده و به هم نيازمند هستند و هر كدام را در خوار گرداندن مردم ياري مي‌رسانند زيرا اولي بر دل‌ها و دومي بر پيكرها حكومت مي‌كند.» از نظر مرحوم آيت‌الله طالقاني بارزترين آثار شوم استبداد ديني در 3 چيز است. نخست اينكه اموال و سرمايه‌هاي عمومي را براي تامين قدرت و پيشرفت شهوات فردي و جمعي مصرف مي‌كند و دست به دست كسان خود مي‌گرداند و به مردم بخور و نمير مي‌دهد آن‌هم در برابر هزاران ستايش و كرنش. دوم، دين را با اميال و هوس‌هاي خود تطبيق مي‌نمايند و چيزي به نام دين در دين داخل مي‌سازند و مردم را از اصول و مباني دين كه معارض با قدرت‌هاي بي‌حد است منصرف مي‌سازد. سومين چيزي كه نتيجه شوم استبداد ديني است اين است كه عقول و افكار را تحت فشار مي‌گذارد و از بروز و رشد استعدادها و بيداري مردم جلوگيري مي‌كند. مرحوم آيت‌الله طالقاني سال‌ها در حوزه‌ها زندگي كرده و افكار پاره‌اي از متوليان دين را به خوبي مي‌شناخته است. استبداد راي يك نوع تفكري است كه در انديشه برخي متوليان دين در مسائل سياسي و اجتماعي مردم وجود دارد.