احياي تالاب و تغيير الگوي معيشت برنامه‌هايي كه روي كاغد ماندند

خشك شدن تالاب هامون تنها مشكل مردم شمال استان سيستان و بلوچستان نيست. مردم پنج شهر منطقه سيستان از مشكلاتي نظير بادهاي 120 روزه سيستان، گرد و خاك شديد، فقر اقتصادي، معيشت متكي به كشاورزي ناپايدار و... آسيب جدي ديده‌اند. تقريبا در تمام طول تابستان سازمان هواشناسي درباره بروز اين مخاطرات هشدار مي‌دهد. محسن حيدري، مديركل هواشناسي سيستان و بلوچستان گفته است سيستان و بلوچستان پرگرد و غبارترين استان كشور است. به گفته او اگرچه پديده غبار در برخي شهرهاي شمال كشور گزارش شده، اما ميزان تكرار اين پديده نسبت به سيستان و بلوچستان بسيار ناچيز بوده به‌طوري كه در مرداد ماه در برخي شهرهاي استان ما بيش از 18 روز پديده خاكدار گزارش شده كه شعاع ديد افقي را به 5000 متر و كمتر از آن كاهش داده است. به گفته حيدري در اين ماه در كانون وزش بادهاي 120 روزه يعني زابل 28 روز پديده باد و گرد و خاك يا توفان گردوخاك گزارش شده است كه در برخي روزها ميزان غلظت ذرات معلق در هواي اين شهر را به بيش از 3800 ميكروگرم بر مترمكعب يعني 25 برابر حد مجاز رسانده است. البته پديده‌هاي خاكدار امسال در زابل نسبت به سال گذشته از شدت كمتري برخوردار بوده به طوري كه تعداد روزهاي توفاني در اين شهر نسبت به پارسال 57 درصد و روزهاي با ديد افقي 5000 متر و كمتر 45 درصد كاهش يافته است. حيدري در عين حال توضيح داده كه به نظر مي‌رسد آبگيري بخش‌هايي از تالاب هامون سهم زيادي در كاهش شدت پديده‌هاي خاكدار شمال استان داشته اما با توجه به خشك ماندن ساير بخش‌هاي تالاب، اين مناطق كانون‌هاي اصلي خيزش گرد و غبار منطقه محسوب مي‌شوند. در حال حاضر پديده‌هاي خاكدار نظير باد و گرد و خاك، توفان گردوخاك و غيره پرتكرارترين پديده‌هاي مخاطره‌آميز جوي استان هستند. اين مساله نشان مي‌دهد كه سال به سال كيفيت زيست ساكنان منطقه سيستان كاهش يافته و اگر براي اين مشكلات برنامه‌اي جامع تدوين نشود سير مهاجرت از اين منطقه باز هم تشديد مي‌شود. سال 93 بود كه محسن سليماني، مدير طرح ملي حفاظت از تالاب‌هاي ايران از احياي تالاب هامون با اجراي برنامه مديريت جامع 2 ساله خبر داده بود. به گزارش تسنيم، سليماني از برگزاري جلسات احياي تالاب هامون حرف زده بود و اظهار اميدواري كرده بود پيش‌نويس برنامه مديريت جامع را تا اوايل سال بعد به تصويب مي‌رسانيم. او تصريح كرده بود كه راهكار براي احياي تالاب هامون بسيار است ولي از جمله آن مي‌توان به تغيير الگوي كشت، كشاورزي، حقابه، الگوي معيشت و بازنگري طرح منابع آب در سيستان و بلوچستان اشاره كرد. اما واقعيت اين است كه تاكنون اين برنامه‌ها عملي نشده است و در حد حركت‌هاي مقطعي باقي مانده‌اند. سال 95 هم علي‌اوسط هاشمي استاندار وقت سيستان و بلوچستان گفته بود كه طرح جامع مديريت تالاب هامون در پي برگزاري نشست‌هاي تخصصي تدوين شده است. او تاكيد كرده بود كه بايد در برنامه ششم توسعه رديف بودجه جداگانه‌اي براي احياي تالاب بين‌المللي هامون اختصاص يابد. هاشمي با تاكيد بر اينكه بايد برنامه‌ريزي هزينه كرد اعتبارات دستگاه‌هاي مسوول در طرح احياي تالاب هامون به نحوي باشد كه به احياي قطعي تالاب ختم شود، گفت: بايد به نحوي برنامه‌ريزي شود تا در اهداف پنج ساله 30 درصد، در اهداف ميان مدت 60 درصد و در اهداف بلندمدت تمام تالاب بين‌المللي هامون احيا شود. اما ظاهرا چنين نشده است. در سال 97 وقتي عيسي كلانتري معاون رييس‌جمهوري و رييس سازمان حفاظت محيط زيست گفت: مردم بايد قبول كنند كه هامون ديگر آن هامون پر آب سال‌هاي گذشته نخواهد بود و اين اتفاق هيچ زمان نمي‌افتد. كلانتري در نشست كارگروه احياي تالاب هامون و مقابله با گرد و غبار سيستان و بلوچستان به صراحت گفته بود: «در سيستان بالاتر از آب بايد بعد معيشت مردم مورد توجه قرار گيرد، به‌طوري كه در اين منطقه اگر محيط زيست آن درست شود اما مردم معيشت نداشته باشند، نمي‌توانند دوام آورند. موضوع معيشت از مسائل مهمي است كه به موازات آب و محيط زيست در اين منطقه از ايران اسلامي بايد پيش رود.» او ديپلماسي آب با كشور افغانستان را از مسائل مهم در شمال سيستان و بلوچستان عنوان كرد و افزود: براي تامين افزون بر 820 ميليون مترمكعب آب از آن سوي مرز در سيستان نبايد برنامه‌ريزي كرد. كلانتري از ايده احياي دوباره سازمان عمران سيستان به عنوان يكي از راه‌حل‌هاي دولت هم حرف زده بود اما اين ايده هم ناكام ماند و تا امروز به نتيجه نرسيده است.