گروه اقتصادي
سازمان برنامه و بودجه در جديدترين آمارهايي كه ارايه كرده از تحول مثبت در دو حوزه مهم اقتصادي ايران خبر داده است. بخش كشاورزي كه در زمستان سال گذشته رشد منفي سه درصدي داشت، در بهار امسال رشد مثبت 6.5 درصد را به ثبت رسانده و صنعت پس از چند ماه عملكرد منفي توانسته عملكرد خود را بهبود بخشد؛ از منفي 9 درصد در زمستان قبل به رشد صفر در بهار امسال برسد و به نظر عملكرد بهبوديافته اين دو حوزه، مقدمه رشد مثبت اقتصاد ايران در بخش غير نفتي بوده است.
نخستين‌بار عبدالناصر همتي، رييس كل بانك مركزي در صفحه شخصي خود نوشت كه تحليل‌هاي ابتدايي نشان مي‌دهد، رشد اقتصاد غير نفتي ايران در سه ماهه ابتدايي سال 98، مثبت بوده و در عدد 0.4 درصد قرار گرفته است. هرچند همتي توضيحي درباره جزييات اين رشد به ثبت رسيده ارايه نداد، اما در سالي كه بسياري از نهادهاي بين‌المللي رشد منفي شش تا هشت درصدي را براي ايران پيش‌بيني كرده‌اند، چنين آماري مي‌تواند نشانه‌هايي از بهبود نسبي اوضاع داشته باشد. آنچه پيش از هرچيزي در آمارهاي جديد اهميت دارد، تاكيد رييس كل بانك مركزي بر غيرنفتي بودن اين رشد است، يعني اگر حوزه نفت را به آن اضافه كنيم، احتمالا باز هم رشد كلي اقتصاد منفي خواهد بود. نفت ايران كه در ماه‌هاي گذشته اصلي‌ترين هدف تحريم‌هاي امريكا بوده، از سويي توان فروش خود در بازار را تا حد زيادي از دست داده و از سوي ديگر عملا امكان سرمايه‌گذاري جديد و افزايش ظرفيت و تحرك بيشتر ندارد و از اين رو منفي شدن رشد اين بخش در شرايط فعلي امري طبيعي خواهد بود. با وجود تمام فشارها اما ساير بخش‌هاي اقتصاد ايران تلاش كرده‌اند لااقل در حد توان خود از زير بار فشارها خارج شوند و نتايج ابتدايي اين تلاش، خود را در آمارهاي جديد نشان داده است.
پيشتازي كشاورزي
براساس اعتراف امريكايي‌ها، تحريم‌هاي جديد اعمال‌شده عليه ايران يكي از گسترده‌ترين و در عين حال، پيچيده‌ترين تحريم‌هاست. دولت ترامپ تلاش كرده با در نظر گرفتن تمام شرايط، اقتصاد ايران را در ابعاد مختلف محدود كند تا راهبرد فشار حداكثري، به اهداف خود برسد. جداي از بسياري از مسائل خرد كه دولت امريكا آنها را لحاظ نكرده بود و همين مساله به ايران توان مقابله با تحريم‌ها را داد، يك عامل ديگر وجود داشت كه حتي دولتمردان ايراني نيز به آن فكر نكرده بودند؛ افزايش قابل توجه ميزان بارندگي. بهار امسال در حالي آغاز شد كه بارندگي طولاني و شديد بسياري از استان‌هاي ايران را فرا گرفته بود. هرچند نبود آمادگي كافي براي اين بارندگي‌ها موجب جاري شدن سيل در بسياري از استان‌هاي كشور و بروز خسارات مالي و جاني شد اما در عين حال بسياري از تخمين‌ها را نيز بر هم ريخت. بسياري از سدهاي ايران پر از آب شدند و زمين‌هاي كشاورزي استفاده بالايي از بارندگي‌ها كردند. هرچند در ابتدا به نظر نمي‌رسيد، ميزان اثرگذاري بارندگي‌هاي بهاره بالا باشد، اما آمارهاي جديد ارايه‌شده از سوي سازمان برنامه و بودجه نشان مي‌دهد، كشاورزي ايران در بهار امسال رشد و جهشي قابل توجه را تجربه كرده است. آخرين آمار از وضعيت كشاورزي ايران در زمستان سال گذشته منتشر شده بود، جايي كه رشد منفي سه درصدي كشاورزي نشان مي‌داد، اين بخش نيز مانند ديگر حوزه‌هاي اقتصادي ايران با رشد منفي مواجه شده است. آمارهاي جديد اما نشان مي‌دهد كه اين بخش در بهار امسال رشد مثبت 6.5 درصدي را تجربه كرده و در يك فصل نزديك به 10 درصد بهبود عملكرد داشته است. با وجود آنكه تا زمان ارايه جزييات جديد از وضعيت حوزه كشاورزي، نمي‌توان بطور قطع راجع به دلايل اين رشد قابل توجه صحبت كرد اما به نظر مي‌رسد اصلي‌ترين عامل اثرگذاري كه در قياس با فصل قبل تغيير كرده، ميزان بارندگي‌ها بوده و به اين ترتيب باران، كشاورزي ايران را نجات داده است.
جبران مافات صنعت
در آمارهايي كه از رشد اقتصادي ايران در سال 97 منتشر شد، يكي از بخش‌هايي كه عملكرد منفي قابل توجه داشت و در آمارهاي نهايي تاثير زيادي مي‌گذاشت، صنعت ايران بود. افزايش نرخ ارز، بالا رفتن تورم و بر هم خوردن نظم بازارهاي هدف داخلي و خارجي باعث شدند صنعت رشد منفي قابل توجهي را تجربه كند و در زمستان به منفي 9 درصد برسد. اين آمارها نشان مي‌داد كه زنگ خطر براي صنعت كشور به صدا درآمده و نپرداختن به آن مي‌تواند براي بسياري از كارگاه‌هاي توليدي خطرناك باشد.
در ماه‌هاي گذشته اما با پيگيري جدي رونق توليد از سوي وزارت صمت و ديگر نهادهاي اجرايي، تغييري مهم در وضعيت اين بخش به وجود آمده است. علي ربيعي سخنگوي دولت دوازدهم در كنار خبر دادن از رشد مثبت بخش كشاورزي، اعلام كرده كه رشد بخش صنعت در ايران به صفر رسيده است.
هرچند رشد صفر نشان از آن دارد كه هيچ حركت نتيجه‌بخشي به سمت توسعه جديد انجام نشده اما تبديل رشد منفي 9 درصد به صفر نشان مي‌دهد كه لااقل حركت منفي ماه‌هاي گذشته متوقف شده و اگر به سمت جلو حركت نكرده‌ايم، عقبگرد نيز نداشته‌ايم.
يكي از اصلي‌ترين عواملي كه در اين آمار نقش داشته قطعا حفظ آمارهاي صادراتي كشور بوده است. رشد 30 درصدي صادرات وزني كشور در ماه‌هاي گذشته نشان مي‌دهد كه با وجود محدوديت‌هاي اعمال‌شده به وسيله تحريم‌ها، صادركنندگان ايراني توانسته‌اند بازارهاي خود را حفظ كنند و اين موضوع وارد شدن ارز به كشور را تسهيل كرده است. آخرين آمارهاي ارايه شده در اتاق بازرگاني تهران نشان مي‌دهد كه تا پايان شهريور نزديك به هشت ميليارد يورو ارز صادراتي وارد سامانه‌هاي ارزي بانك مركزي شده و در قبال آن حدود هفت ميليارد يورو نيز واردات انجام شده است.
با توجه به اينكه دولت به واردات كالاهاي اساسي ارز 4200 توماني اختصاص مي‌دهد و از سوي ديگر واردات بيش از هزار قلم كالا نيز ممنوع شده، بخش قابل توجهي از اين واردات به كالاهاي مبادله‌اي يا مواد اوليه كارخانجات اختصاص يافته و همين مساله توليدات صنعتي كشور را افزايش داده است.
در ماه‌هاي گذشته بالا رفتن نرخ ارز، به عنوان يك مشوق مهم اقتصادي، صادركنندگان را به تداوم فعاليت‌هاي‌شان ترغيب و در كنار هم قرار گرفتن اين عوامل، زنگ خطرهاي چند ماه قبل صنعت را لااقل براي مدتي كوتاه ساكت كرده است.
سكوت در ساير بخش‌ها
دولت در كنار رشد اقتصادي بهار، فعلا تنها آمار كلي فعاليت دو بخش كشاورزي و صنعت را ارايه كرده و هنوز فعاليت ساير بخش‌ها در نخستين فصل از سال 98 مشخص نيست. در كنار نفت، كه احتمالا رشد منفي قابل توجهي را به ثبت خواهد رساند، وضعيت عملكرد معدن نيز نامشخص است و بايد ديد با تركيب شدن آمار صنعت و معدن با يكديگر، سرانجام چه نرخ رشدي در فصل گذشته ثبت شده است.
يكي ديگر از بخش‌هاي اقتصاد ايران كه احتمالا رشدي منفي را تجربه كرده، صنعت ساختمان است. افزايش قابل توجه قيمت خانه در ماه‌هاي گذشته، باعث شده، ركودي جديد در اين صنعت پا بگيرد و اگر كاهش خريد و فروش‌ها را به معني كاهش تقاضا براي ساخت واحدهاي مسكوني جديد در نظر بگيريم، احتمالا عملكرد اين بخش نيز در بهار امسال منفي بوده و همين روند در تابستان نيز تشديد شده است.
با وجود تمام اين گمانه‌زني‌ها، تا زماني كه دولت، جزييات عملكرد بخش‌هاي مختلف اقتصاد را ارايه نكند، نمي‌توان در رابطه با آنها اظهارنظر دقيق كرد. آنچه در حال حاضر قطعي است، عملكرد قابل توجه كشاورزي و جبران مافات صنعت است و در كنار هم قرار گرفتن اين دو بخش باعث شده، جداي از نفت، هوايي جديد در آسمان اقتصاد ايران جريان پيدا كند؛ هوايي كه تقويت آن، مي‌تواند به گذر از فشار سنگين تحريم‌هاي امريكا كمك كند.