اول پاييز، بيم‌ها و اميدهاي آموزش و پرورش
مشق نا نوشته مهر
گروه اجتماعي
«موارد حياتي براي بازگشت به مدرسه» نام ويديويي بود كه در آستانه آغاز شروع سال تحصيلي در امريكا منتشر شد. سازندگان ويديو به بينندگان هشدار داده بودند كه ديدن آن ممكن است بسيار آزاردهنده باشد، هشداري كه كاملا بجا بود. ويديو از طريق گروه «عهد سندي هوك» انتشار يافت، يعني از جانب گروهي از والدين كودكاني كه در تيراندازي مدرسه سندي هوك در سال 2012 كشته شدند. ويديو روايت كوتاهي است از شروع سال تحصيلي در يك مدرسه و دانش‌آموزاني كه وسايل جديدشان را به دوربين معرفي مي‌كردند، كفش كتاني، قيچي و مداد رنگي، تخته اسكيت، جوراب ورزشي و تلفن همراه، وسايلي كه در اين ويديوي تكان‌دهنده در نهايت براي فرار از دست مهاجم در حال تيراندازي و دفاع از خود و ارسال پيام خداحافظي براي خانواده به كار گرفته شدند. بازگشت به مدرسه در كشورهاي مختلف، هميشه شروع چالش‌هايي است كه دانش‌آموزان، معلمان و والدين در هر جغرافيايي كه باشند با آن مواجه مي‌شوند. اگر قرار بود براي چالش‌هاي بازگشايي مدرسه‌ها در ايران ويديويي ساخته شود سناريو چه مي‌بود؟
سال گذشته در روزهاي آخر آذر ماه بود كه دبستان و پيش‌دبستاني اسوه حسنه زاهدان دچار حريق شد. آتشي كه جان چهار دختربچه را گرفت و نام اين مدرسه را در كنار مدرسه‌هاي درودزن و شين‌آباد نشاند. حالا سال‌ها است كه پيش از شروع سال تحصيلي در كشور موضوع بخاري‌هاي ناايمن و ساختمان‌هاي فرسوده در رسانه‌ها تكرار مي‌شود و هر سال صحبت از «جشن خداحافظي با بخاري‌هاي نفتي» از سوي مسوولان آموزش و پرورش به ميان مي‌آيد. امسال اين وعده هم از سوي سيدجواد حسيني، سرپرست سابق آموزش و پرورش - كه پس از استعفاي بطحايي روي كارآمد - داده شد و هم سوي محسن حاجي‌ميرزايي كه حالا به عنوان وزير جديد آموزش و پرورش شناخته مي‌شود، خبر از برچيدن مدارس خشت و گلي تا آبان ماه داد و هم در مورد بخاري‌هاي نفتي گفت: «براي حذف بخاري نفتي از مدارس خوشبختانه اعتبار خوبي تخصيص داده شده و پولش هم به همه استان‌ها پرداخت شده است. بخاري تمام مدارسي كه علمك گاز به آنجا رفته، گازي خواهد شد. حتما تا قبل از شروع فصل سرما اين اتفاق خواهد افتاد.» ماه‌هاي پيش‌رو فرصتي خواهد بود تا ميزان تحقق اين وعده مشخص شود. اما گذشته از كمبودهايي كه در مواردي ممكن است امنيت و سلامت و گاه جان دانش‌آموزان را نشانه بروند، شروع سال تحصيلي دغدغه‌هاي ديگري هم به دنبال دارد.
همين چند روز پيش بود كه موضوع قيمت لوازم مدرسه در گزارش «از دفترهاي تعاوني تا دفترهاي 600 هزار توماني» روزنامه اعتماد مطرح شد. دفتر شايد يكي از ساده‌ترين مواردي باشد كه بايد در دست و بال دانش‌آموزان پيدا شود و قيمت‌هاي حداقل 30 هزار توماني همين يك قلم نشان مي‌دهد كه تهيه يك كيف مدرسه با ابتدايي‌ترين لوازم مورد نياز براي مدرسه هم حالا تبديل به مساله‌اي براي خانواده‌ها شده است. شايد براي همين است كه امسال بيشتر از سال‌هاي گذشته مي‌توان شاهد تلاش افراد و گروه‌هاي مردم‌نهاد براي جمع‌آوري كمك‌هاي مردمي براي تامين لوازم‌التحرير مدرسه‌ها و دانش‌آموزان مناطق كمتربرخوردار بود. يكي از همين موسسه‌ها در فراخوان جمع‌آوري كمك براي تهيه كيف مدرسه نوشته است كه هر كيف شامل لوازم ابتدايي مدرسه 100 هزار تومان هزينه دارد، 100 هزار تومان يعني كيفي شامل ساده‌ترين، ضروري‌ترين و البته ارزان‌‌ترين لوازم مورد نياز يك دانش‌آموز.
موضوع هزينه و كيفيت لوازم‌التحرير البته تنها يك نمونه بسيار كوچك از موضوع بزرگ‌تر تبعيض آموزشي است. در دولت حسن روحاني يكي از مواردي كه هر سال به صورت جدي‌تر مورد نقد و نگراني معلمان و فعالان صنفي فرهنگيان قرار گرفته است موضوع واگذاري‌ها و خريد خدمات آموزشي از بخش غيردولتي است كه به گفته آنها سهمگين‌ترين آسيب را متوجه مناطق كمتربرخوردار مي‌كند، متوجه دانش‌آموزان مناطقي كه تامين نيروي تدريس براي آنها قرار نيست از راه استخدام و قراردادهاي بلندمدت عملي شود. از سوي ديگر موضوع معلماني مطرح مي‌شود كه با كمترين ميزان حقوق (كه گاه تا 600 هزار تومان هم گزارش شده) از سوي پيمانكاران طرف قرارداد با آموزش و پرورش به كار گرفته مي‌شوند، كساني كه هم مورد تبعيض قرار مي‌گيرند و گاه ممكن است تجربه كافي براي گرفتن نقش معلم را نداشته باشند. وزير آموزش و پرورش در نشست خبري روز شنبه خود در برابر خبرنگاران گفت: «آموزش و پرورش يك امر حاكميتي است و قابل واگذاري به بخش خصوصي نيست. موضوع خريد خدمات نيز روشي است كه براي برخي مناطق كه با كمبود نيرو و مشكل مواجه هستيم، اجرا مي‌شود. در اين مدارس از استانداردهاي آموزشي عدول نخواهد شد.» اما كساني كه دغدغه اين موضوع را دارند فراموش نكرده‌اند كه اين خريد خدمت گويا قرار است نقشي جدي در حساب و كتاب‌هاي دولت ايفا كند. آنقدر جدي كه به هنگام تقديم لايحه بودجه سال 98 بخشي از سخنراني حسن روحاني شد كه دي ماه سال گذشته در صحن علني مجلس گفت: «ما براي هر دانش‌آموز به طور متوسط 4 ميليون تومان از خزانه مردم و بيت‌المال هزينه مي‌كنيم، البته به طور متوسط، در حالي كه اگر دولت بخواهد اين خدمت را از مردم بخرد و مردم خودشان اين كار را انجام دهند، حداكثر يك ميليون تومان مي‌شود كه 4 برابر از پول بيت‌المال براي يك دانش‌آموز هزينه مي‌كنيم در حالي كه مي‌توانيم اين را ارزان كنيم.» از همان زمان منتقدان اين سخن رييس‌جمهوري هميشه اين سوال را مطرح كرده‌اند كه اين «ارزان‌تر» شدن قرار است به چه قيمتي تمام شود؟
روز گذشته يك ميليون و ۴۳۶ هزار دانش‌آموز كلاس اولي به مدرسه رفتند تا آمار كل دانش‌آموزان كشور به ۱۴ ميليون و ۶۵۰ هزار نفر برسد. جمعيت دانش‌آموزان ايراني از كل جمعيت كشورهايي مانند پرتغال، يونان، نروژ، بلژيك، دانمارك، سوييس و غيره بيشتر است. جمعيت دانش‌آموزي ايران براي تشكيل يك كشور مستقل كفايت مي‌كند و اين توصيف خوبي است براي پي بردن به ميزان اهميت و گستردگي چالش‌هايي كه اين كشور بدون مرز پيش روي خود دارد. چهره 1.5 ميليون نفر از اين جمعيت روز گذشته منتشر شد، با چهره‌هاي خندان و گاهي ترسيده، با همان خنده‌ها و گريه‌هاي اول مهر كه سال‌هاست عكس‌هاي‌شان منتشر مي‌شود. چالش‌هاي آموزش و پرورش هر قدر پررنگ هم كه باشد، روز اول مهر اولين سال دبستان هميشه آنقدر پررنگ است كه حال و هواي تمام آنهايي كه روزگار مدرسه را پشت سر گذاشته‌اند، عوض مي‌كند. آموزش و پرورش به اندازه يك كشور نيروي يادگيرنده دارد، كساني كه اين سيستم را تعيين مي‌كنند در سال‌هاي ادامه تحصيل بايد به خنده‌هاي اول مهر كلاس اول‌شان دل خوش كنند يا به اشك‌هايش.