انسان و محيط زيست؛ پنجره‌اي جديد در نظام آموزش كشور
محمدجواد سميعي
مهر 98، سومين سالي است كه واحد درسي جديد «انسان و محيط زيست» در مدارس كشور، در برنامه تدريس قرار دارد. انسان و محيط زيست، كتابي نونگاشت است كه در پايه يازدهم تحصيلي براي دانش‌آموزان تمامي رشته‌هاي مقطع متوسطه، تنظيم شده و در آن، هفت محور مهمي كه جهان امروز و كشور ما در حوزه محيط‌زيست با آن مواجه است، به بحث گذاشته مي‌شود: آب، خاك، هوا، انرژي، زباله، تنوع زيستي و گردشگري محيط زيستي.
در تدوين اين كتاب، تلاش شده تا تكيه اصلي صرفا بر ارايه يك سري داده و محفوظات نباشد، بلكه به عنوان نقطه اوج و قله آموزش‌هاي محيط‌زيستي كه دانش‌آموزان در كتاب‌هاي قبلي خود نظير علوم، جغرافيا، مطالعات اجتماعي، زيست‌شناسي و.... داشته‌اند، به نوجواناني كه در شرف اتمام تحصيل خود در دبيرستان هستند و قصد ورود به دانشگاه يا بازار كار را دارند؛ تصويري كلان از مساله محيط‌زيست، ابعاد آن، چالش‌هاي فراگير آن و در نهايت نقشي كه هر كدام از ما در گسترش تخريب‌ها يا كمك به اصلاح رويه‌ها و نجات آب و سرزمينمان داريم، ارايه دهد.
همه ما كم و بيش مي‌دانيم كه محيط‌زيست‌مان در زمينه‌هاي گوناگون، اين سال‌ها، حال و روز خوبي ندارد و ادامه روندهاي حاضر نيز دلهره‌آور است و آينده مبهمي را براي ما ترسيم مي‌كند. در اين ميان، كودكان و نوجوانان در تمامي دنيا، نقش كليدي بر عهده دارند و به نظر مي‌رسد آنها قادر خواهند بود، آينده‌اي متفاوت از آنچه ما بر سر سرزمين و منابع‌مان آورده‌ايم، رقم بزنند و لازمه چنين امري، آن خواهد بود كه آگاهي صحيح و تصوري تا حد امكان جامع از «صورت مساله» و «راهكارها» داشته باشند و صدالبته، موضوع براي آنها در سطح آگاهي صرف باقي نماند و نوعي حساسيت و مسووليت‌پذيري را در ذهن‌شان دامن بزند.
قضيه البته در عمل، به اين سادگي نيست. واقعيت آن است كه معضل پردامنه «كنكور« ، ساختار كلي آموزش رسمي در كشور، نااميدي از امكان اثرگذاري و بسياري مسائل ديگر، تدريس صحيح و مناسب اين درس، را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد. برخي از مدارس، عملا زمان اين درس را به فعاليت‌هاي به اصلاح مفيدتري(!) نظير دروسي كه در كنكور ضريب بالايي دارد، اختصاص مي‌دهند. در برخي موارد هم، تدريس كتاب، بر عهده كساني گذاشته شده، كه دانش و مهارت كافي براي تدريس آن را ندارند.
با اين همه، نمي‌شود و نبايد از فرصت پديد آمده از وجود اين كتاب در مدارس چشم پوشيد. حتي در خانواده‌ها و مدارسي كه جو رقابتي سنگين از جهت نزديك شدن به كنكور و امتحانات نهايي و... وجود دارد، اين درس با مختصات ويژه خودش مي‌تواند لااقل زماني براي استراحت و فراغت از فرمول و مسابقه تست‌زني و... باشد. به تعبيري پنجره‌اي باشد براي نفس كشيدن، مجالي كوتاه براي پرداختن به مسائلي كه به طور مستقيم با زندگي و سلامت افراد و نسل آينده در ارتباط است، شايد اين ساعت‌ها، جرقه‌اي باشد يا نهالي در ذهن برخي از آنها، براي كسب‌و‌كارهاي خلاقانه آينده‌شان، شايد مجالي باشد كه چند مهارت، از جنس غير از تست و كنكور در ميان بچه‌هاي اين آب و خاك، پا بگيرد و...
خبر خوب در اين ميان آن است كه بخش آب كشور از سال قبل، در تعامل با آموزش‌و‌پرورش، تلاش كرده تا تدريس فصل آب اين كتاب را تا آنجا كه مي‌شود، جذاب‌تر و عميق‌تر كند و به‌طور نمونه، بسته‌هاي پشتيبان علمي و چندرسانه‌اي را براي دبيران كتاب و بازديدهايي را براي برخي از مدارس، تدارك ببيند تا فرصتي براي لمس از نزديك مسائل حوزه آب، فراهم شود. همين‌طور سازمان حفاظت محيط‌زيست، در تلاش بوده تا در مورد فصول هفتگانه كتاب، وب‌سايتي جامع، براي دبيران و دانش‌آموزان تدارك ببيند. تلاش‌هايي كه با تداوم و پويايي چه از سوي سازمان‌هاي مسوول در امور آب و محيط زيست و چه از سوي فعالان و علاقه‌مندان محيط‌زيستي و در بستري كه مدارس و خانواده‌ها فراهم كنند، مي‌تواند به‌تدريج، به تقويت جايگاه اين درس كمك كند؛ مسيري نه‌چندان پرطرفدار اما كليدي، براي آينده‌اي كه كمتر در اين حد، در حال سقوط باشيم.