سارا معصومي
سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه در ميانه اعتراض‌هاي داخلي در عراق به بغداد سفر كرد. سفري با دو محور اصلي رايزني‌هاي نظامي و سياسي. در حالي كه عراق 7 روز پربحران را پشت سر گذاشته و گفته مي‌شود كه آرامش نسبي به پايتخت بازگشته است، وزير خارجه روسيه در سفر به اين كشور با همتاي عراقي همچنين حيدرالعبادي، نخست‌وزير كشور ميزبان ديدار كرد. پيش از اين اعلام شده بود كه ديدار از منطقه كردستان و گفت‌وگو با مقامات اين منطقه نيز در دستور كار وزير امور خارجه روسيه قرار دارد. سفر لاوروف به عراق در حالي صورت گرفته كه بغداد همزمان چند پرونده داخلي و البته يك پرونده خارجي را در اولويت پيشبرد قرار داده است.
خبرگزاري آسوشيتدپرس در گزارش اين سفر اعلام كرده كه تنش ميان ايران و ايالات متحده امريكا به اضافه اوضاع ناآرام در منطقه ميان ايران و برخي كشورهاي عربي از اصلي‌ترين سوژه رايزني‌هاي سرگئي لاوروف با ميزبان‌هاي عراقي چه در وزارت خارجه اين كشور و چه در دفتر نخست‌وزيري خواهد بود. عادل عبدالمهدي، نخست‌وزير عراق هفته گذشته سفري از پيش اعلام نشده به عربستان سعودي داشت و گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي حاكي از اين بود كه به زودي به تهران نيز سفر خواهد كرد كه ناآرامي‌هاي داخلي در عراق حادث شد. با اين همه گفته مي‌شود كه وزير خارجه روسيه كه كشورش رابطه نزديكي با ايران دارد با عبدالمهدي درباره ميانجي‌گري‌هاي عراق در پرونده‌هاي داخلي گفت‌وگو كرده است.
از سوي ديگر يكي از دغدغه‌هاي امروز عراق، وابستگي به كمك‌هاي تسليحاتي و تجهيزات امريكايي است كه به نظر مي‌رسد با توجه به حملات پراكنده اسراييلي‌ها در چند ماه اخير به نقاطي در عراق، كاسه صبر بغداد را لبريز كرده است. عراق از چندي پيش يافتن جايگزين‌هايي براي تسليحات و تجهيزات نظامي امريكايي را آغاز و رايزني با روسيه را آغاز كرده بود.
سفر روز گذشته لاوروف به عراق، نخستين سفر او به اين كشور در 5 سال گذشته بود. يك ديپلمات روس پيش از آغاز رسمي سفر لاوروف اعلام كرده بود كه دو طرف در اين سفر درباره راهكارهاي مبارزه با تروريسم و برخورد با افراطي‌گرايي ديني با هم گفت‌وگو خواهند كرد. روسيه اعلام كرده كه مسكو و بغداد توسعه همكاري‌ها در حوزه انرژي و كمك‌هاي انسان‌دوستانه را در دستور كار خود دارند.
سفير روسيه در بغداد پيش از سفر وزير خارجه اين كشور به عراق در سخنراني كه در يكي از انديشكده‌هاي روابط بين‌الملل روسيه داشت اين سفر لاوروف را نشان‌دهنده حمايت مسكو از برقراري صلح و ثبات در منطقه خليج فارس دانسته بود. به گفته سفير روسيه در عراق، مسكو عزم خود را براي توسعه رابطه با بغداد به خصوص در حوزه گاز و نفت جزم كرده و به همين دليل هيات‌هاي اقتصادي لاوروف را در اين سفر به پايتخت عراق همراهي كردند.
حضور پرمعناي لاوروف در بغداد
نخستين ميزبان سرگئي لاوروف در بغداد، محمد‌علي الحكيم، وزير خارجه عراق بود. لاوروف و حكيم پس از اين ديدار در يك نشست خبري مشترك شركت كردند. به گفته وزير خارجه روسيه، نتيجه رايزني‌ها نشان داد كه دو طرف درباره لزوم اجراي تصميمات كميسيون دولتي مشترك براي همكاري تجاري و اقتصادي اتفاق نظر دارند. وزير خارجه روسيه در بخش‌هاي ديگري از سخنانش تاكيد كرد كه كشورش قراردادهاي واردات تجهيزات نظامي به عراق را اجرايي خواهد كرد. حضور لاوروف در عراق همزمان با هفتاد و پنجمين سالگرد برقراري روابط ديپلماتك بين دو كشور بود كه از 9 سپتامبر سال 1944 آغاز شده بود.
لاوروف در بخش‌هاي ديگري از اين نشست خبري با اشاره به روابط ميان بغداد و اربيل گفت: ما از بهبود روابط ميان اربيل و بغداد رضايت داريم و بر اهميت تداوم اين روند تاكيد مي‌كنيم. بيش از ۱۰۰ ديپلمات عراقي در روسيه آموزش مي‌بينند. ما مواضع مشتركي در مورد چگونگي كاهش تنش در منطقه خليج فارس داريم. ما و دوستان عراقي معتقديم كه اين هدف بايد با تلاش تمامي بازيگران منطقه محقق شود نه طرح‌هايي كه منجر به اختلاف مي‌شوند.وزير خارجه عراق نيز در اين نشست خبري گفت: بايد مبادلات تجاري ميان بغداد و مسكو گسترده‌تر شده و به روال گذشته بازگردد. عراق به افزايش همكاري با روسيه در زمينه‌هاي انرژي، امنيت و نفت و گاز چشم دوخته است.يكي ديگر از محورهاي گفت‌وگوي وزراي خارجه روسيه و عراق، فرجام سوريه بود. براساس گزارش تلويزيون دولتي عراق، وزير خارجه اين كشور در ديدار با مهمان روس خود بر حمايت بغداد از حفظ تماميت ارضي سوريه و بازگشت اين كشور به اتحاديه عرب تاكيد كرده است. براساس اين گزارش وضعيت ادلب در سوريه نيز يكي از محورهاي گفت‌وگوي وزراي خارجه روسيه و عراق بوده است.
سفر وزير خارجه روسيه به عراق يك ماه پس از سفر «فالح الفياض» مشاور امنيت ملي عراق به روسيه صورت گرفت. در آن مقطع برخي از مقام‌هاي عراقي پيش‌بيني كرده بودند كه اين سفر آغازي بر كاهش رابطه نظامي بغداد با واشنگتن خواهد بود. يكي از نمايندگان پارلمان عراق در آن زمان درباره سفر فالح فياض به روسيه گفته بود: مي‌توان روند تجهيز تسليحاتي ارتش عراق توسط امريكا را متوقف كرد. دولت عراق با طرف روس براي حمايت از حريم هوايي اين كشور و تجهيز تسليحاتي ارتش عراق به جاي واشنگتن در حال برنامه‌ريزي است زيرا امريكا به وعده نظامي خود در اين خصوص عمل نكرد.
برخي از منابع خبري اعلام كردند كه عراق قصد دارد، سامانه دفاع هوايي اس-400 را از روسيه خريداري كند تا از حريم هوايي عراق در برابر تجاوزات مكرر پهپادهاي اسراييلي حمايت كند.خبرگزاري آسوشيتدپرس در نگاهي متفاوت به سفر لاوروف به عراق وزن بيشتري را به مساله ايران و امريكا در رايزني‌هاي ميان دو طرف داده و نوشت: وزير خارجه روسيه به منظور بحث درباره تشديد تنش ميان ايران و امريكا در منطقه خليج‌فارس به بغداد سفر كرد. اين خبرگزاري با اشاره به نشست خبري وزراي خارجه دو كشور در بغداد نوشت: وزير خارجه روسيه در حضور ميزبان عراقي خود به خبرنگاران گفت كه مسكو و بغداد بر لزوم كاهش تنش در منطقه خليج‌فارس تاكيد كردند و اصرار داشتند كه بايد طرحي واحد و مورد قبول تمام بازيگران منطقه‌اي براي بازگشت آرامش و ثبات به اين منطقه ارايه شود.
بسته‌هاي تسليحاتي روسيه براي عراق
سفر سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه به عراق در روزهايي صورت گرفته است كه امريكا تمايل چنداني به حضور پررنگ در منطقه غرب آسيا ندارد و بيشتر حركات دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در اين منطقه جنبه نمايشي دارد و تحليل معناي استراتژيك آن براي منطقه آسان نيست. در روزهايي كه رييس‌جمهور امريكا در پاسخ به هر مشكلي در منطقه، هزينه‌هاي كشورش در غرب آسيا را يادآوري مي‌كند و به بي‌نيازي امريكا به انرژي اين منطقه اشاره مي‌كند، روسيه به آرامي به تعميق نفوذ خود در اين منطقه مي‌انديشد. همزمان در حالي كه امريكا براي برقراري ثبات و امنيت در منطقه خليج فارس از كشورهاي خارج از منطقه خواسته به ائتلاف نظامي اين كشور بپيوندند، روسيه طرحي كم و بيش مشابه طرح ايران براي برقراري امنيت در تنگه هرمز به سازمان ملل ارايه كرده كه گفته مي‌شود اصلي‌ترين پايه آن، حضور تمام بازيگران منطقه‌اي در نقشه راه تعيين شده است. روسيه به خوبي در هر پرونده‌اي از سوريه تا ايران و از تركيه تا عراق در حال استفاده از جاي خالي امريكاست. سايت المانيتور در گزارشي تحليلي درباره رابطه روسيه با كشورهاي منطقه به خصوص عراق مي‌نويسد: مجموعه‌اي از حملات اسراييل به مناطقي در سوريه، لبنان و عراق به بهانه حضور نيروهاي مورد حمايت ايران در اين مناطق، منطقه را در شوك و ترس فرو برده است. در حالي كه حملات اسراييل به سوريه و لبنان مسبوق به سابقه بوده است، اتفاقي كه در عراق رخ داد از ابعاد وسيع‌تري برخوردار بود و به نظر مي‌رسد كه براي افشاي جزييات آن بايد زمان بيشتري بگذرد. نخستين نتيجه اين حملات اين بود كه در حال حاضر هم افكار عمومي در خاورميانه و هم نخبگان سياسي به اين نتيجه رسيده‌اند كه بايد راهي براي تامين امنيت حريم هوايي خود بيابند. در حال حاضر سيستم‌هاي دفاع هوايي كه در اين كشورها نصب شده عمدتا به روز نيستند. همزمان اين كشورها وابستگي به قدرت‌هاي خارجي به خصوص امريكا در تامين سيستم دفاعي خود دارند. اندكي پس از اين زنجيره حملات بود كه روسيه پا پيش گذاشت و به منظور تامين تجهيزات دفاعي مورد نياز بغداد پيشنهادهايي به اين كشور كرد. رسانه‌هاي عراقي در تاريخ 27 آگوست گزارش دادند در جلسه‌اي كه ميان رييس پارلمان عراق محمد الحلبوسي و سفير روسيه در عراق صورت گرفته، ديپلمات روس به الحلبوسي اعلام كرده كه روسيه آماده است از طرح عراق براي تقويت و توسعه توانايي دفاع هوايي اين كشور حمايت كند.
المانيتور در ادامه مي‌نويسد: پيشنهاد روسيه پس از آنكه امريكايي‌ها علنا حمايت خود را از اين حملات اعلام كردند با جديت بيشتري در ميان عراقي‌ها مورد بحث و بررسي قرار گرفت. پس از يكي از حملات اسراييل به سوريه بود كه مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا با بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل درباره اين حملات گفت‌وگو كرد و حمايت واشنگتن از اين اقدام تل‌آويو را اعلام كرد.
در عراق نيز اين نظر پذيرفته شده كه حملات اخير به برخي مناطق اين كشور توسط اسراييلي‌ها با چراغ سبز امريكا صورت گرفته است. پس از اين حملات بود كه نخست‌وزير عراق در حكمي هر گونه دسترسي به حريم هوايي عراق را هم براي عراقي‌ها و هم براي كشورهاي خارجي محدود كرد. با اين همه پس از اين حملات بود كه افكار عمومي در عراق خواهان خروج نيروهاي امريكايي از اين كشور شدند. برخي از نمايندگان پارلمان عراق در حالي خواهان خروج هر چه سريع‌تر نيروهاي امريكايي از عراق شدند كه سرسختانه تاكيد دارند اين امريكا بوده كه امكان استفاده بي‌دردسر از حريم هوايي عراق را براي اسراييلي‌ها فراهم كرده است. بسياري از نخبگان سياسي در عراق اصرار دارند كه اين كشور براي خريد تجهيزات نظامي يا به روزرساني سيستم دفاع هوايي خود با روسيه وارد تعامل اقتصادي شود. چين نيز در زمره كشورهايي است كه براي كمك به عراق در اين زمينه اعلام آمادگي كرده است.