آسيب‌شناسي تاثير تابلوهاي تبليغاتي بر ايمني راه‌ها
رشد 500 درصدي بيلبوردهاي يك مسير در 3 سال
گروه اقتصادي
رانندگي در طول زمان به دليل فاكتورهاي حواس‌پرتي در داخل و خارج خودرو به يك فعاليت پيچيده تبديل شده و بي‌دقتي يكي از عوامل تاثيرگذار بر بروز تصادفات بزرگراهي است. يكي از عوامل حواس‌پرتي خارجي علائم تبليغاتي حاشيه جاده‌اي است. افزايش مقدار اطلاعات بصري از منابعي مثل تبليغات حاشيه جاده‌اي، شلوغي در ديد كاربران مسير را ايجاد كرده‌اند. هدف از نصب تابلوهاي تبليغاتي جلب‌توجه تعداد زيادي از كاربران به محصول يا سرويس خاصي است. اين اتفاق مي‌تواند باعث توجه كمتر رانندگان به هنگام رانندگي شده و به عنوان منبعي براي حواس‌پرتي باشد و خطر كاهش ايمني را براي كاربران جاده به همراه داشته باشد. از اين جهت نگراني‌هايي درباره رشد تعداد تابلوهاي تبليغات حاشيه جاده‌اي به‌وجود آمده است. اين نگراني از 2 منظر بررسي مي‌شود: 1- بحث ايمني كه باعث پرت شدن حواس رانندگان توسط تبليغات و 2- بحث زيبايي كه باعث گذاشتن تأثير منفي روي چشم‌اندازها مي‌شود. تاكنون تحقيقات اندكي در رابطه با تأثير تابلوهاي تبليغاتي بر عملكرد رانندگي انجام شده است. برخي از كارشناسان بيان كرده‌اند كه تبليغات حاشيه جاده‌اي به پيچيده‌تر شدن محيط ديد راننده كمك كرده و منجر به حواس‌پرتي بيشتر رانندگان مي‌شود. از نظر اين گروه نرخ تصادفات با محل تابلو تبليغاتي مرتبط و يك عامل كمك‌كننده به حواس‌پرتي و بروز تصادف است.
رشد قارچ‌گونه بيلبوردها
در حال حاضر در ايران مهم‌ترين عوامل ضد منظرآرايي در راه‌ها نصب تابلوهاي تبليغاتي در حاشيه راه، دستفروشي در ورودي شهرها و ساخت و ساز‌هاي غيرمجاز در حريم راه است كه در بسياري از محورها با برخورد جدي سازمان راهداري و تخريب سازه‌هاي غيرمجاز، جمع‌آوري دست‌فروشان و تخريب تابلوهاي غيرمجاز مواجه شده است.
همان‌طور كه گفته شد نصب بي‌رويه تابلوهاي تبليغاتي در حاشيه راه معضلات فراواني به همراه دارد . از بعد زيبايي‌شناسي، ضد منظرآرايي است و نماي زشتي به چشم‌اندازها مي‌دهد و موجب پيچيده شدن محيط ديد راننده و به تبع آن كاهش تمركز راننده و افزايش خطر شده و حتي موجب كاهش اثرپذيري و اطاعت‌پذيري نسبت به تابلوهاي راهنمايي و رانندگي مي‌شود. در ميان عوامل موثر بر حواس راننده، تابلوهاي تبليغاتي به طور بالقوه مي‌توانند بر حواس راننده تاثير بگذارند و تقاضاي بصري راننده را افزايش دهند. از سوي ديگر بايد به اين نكته توجه كنيم كه تابلوهاي تبليغاتي ماهيتا براي جلب‌توجه طراحي شده‌اند بنابراين آنجاست كه تابلوهاي تبليغاتي به عنوان تهديدي بر ايمني راه مورد بررسي قرار مي‌گيرند. رنگ، تضاد، تعادل، هماهنگي و حركت، از جمله ويژگي‌هاي تابلوهاي تبليغاتي هستند كه مي‌توانند در حواس پرتي راننده موثر باشند. اين مساله در بسياري از جاده‌هاي كشور رعايت مي‌شود. البته علاوه بر تابلوهاي تبليغاتي بايد به پل‌هاي بين راه نيز اشاره كرد. پل‌هايي كه به شكل بي‌او تي به پيمانكاران واگذار مي‌شوند و در بسياري از موارد پيمانكار بدون بررسي فني و تنها با هدف استفاده تبليغاتي اقدام به ساخت پل‌هايي در بزرگراه‌هاي اصلي كشور مي‌كند كه اين مساله در بزرگراه‌هاي منتهي به پايتخت ملموس‌تر است.
متاسفانه اكنون قاعده خاصي براي فاصله قرارگيري اين سازه‌هاي تبليغاتي و پل‌ها از همديگر وجود ندارد و به همين دليل در برخي محورها اين المان‌هاي مصنوعي بسيار پررنگ بوده و در برخي جاده‌ها هم اصلا وجود ندارند. همان‌طور كه اشاره شد نزديكي به كلانشهرها يكي از مواردي است كه باعث مي‌شود تعداد پيام‌هاي تبليغاتي و تجاري بيشتر شده و به تبع آن تابلوهاي تبليغاتي نيز بيشتر شود. به‌طور مثال مشاهدات عيني نشان مي‌دهد كه در يك محور مشخص بزرگراهي كرج در محدوده گرمدره تا پل كلاك كه حدودژ 10 كيلومتر است، در طول 5 سال تعداد تابلوهاي تبليغاتي 20 برابر و با رشد 2000 درصدي مواجه بوده است. اين محور در سال 93 مجموعا دو دستگاه پل و 1 بيلبورد تبليغاتي داشته است. در سال 95 اين تعداد به 8 بيلبورد و 7 پل عابر پياده تبديل شده و بر اساس مشاهدات عيني هم‌اكنون در فاصله 10 كيلومتري گرمدره تا پل كلاك 40 بيلبورد تبليغاتي وجود دارد. يعني حدود 2000 درصد رشد در 5 سال و 500 درصد رشد در 3 سال! طبيعي است كه اين ميزان المان تبليغاتي در يكي از پرترددترين بزرگراه‌هاي كشور باعث پايين آمدن ايمني محور و همچنين افزايش تعداد تصادفات مي‌شود. بر اساس پژوهشي با عنوان «تاثير تابلوهاي تبليغاتي و بيلبوردها برعملكرد راننده و ايمني راه» كه در كنفرانس بين‌المللي عمران، معماري و شهرسازي ايران معاصر از سوي سعيد حسامي و اميررضا بزرگ‌نيا ارايه شد، اگر راننده براي 5 ثانيه در حالي كه با سرعت 90 كيلومتر در ساعت حركت مي‌كند دچار حواس پرتي شود، نمي‌تواند 199 متر يا بيشتر به راه توجه كند و اين زمان خيلي بيشتر از مدت زمان الزام براي وقوع يك حادثه است.
بر اساس اين پژوهش با توجه به نتايج بررسي‌هاي مديريت راهداري كشور فنلاند، از مجموع 595 حادثه جاده‌اي، در 6 حادثه تبليغات كنار جاده‌اي به‌طور مستقيم تاثير داشته است. در 5 مورد تبليغات باعث مسدود شدن ديد راننده، در يك مورد توجه راننده به سمت تبليغ كشيده شده و در مورد آخر تبليغات ديد راننده را سد و توجه او را نسبت به ديگر كاربران راه از بين برده است. كليه تصادفات در تقاطع‌ها اتفاق افتاده است. در برخي از اين حوادث، تابلو در ناحيه‌اي از ديد قرار داشته كه باعث مسدود شدن ديد راننده شده و در برخي از موارد با وجود اينكه درست جانمايي شده ولي هنوز يكي از عوامل تصادف است.
در پژوهش ديگري مك موناگل در تحقيقاتي در ايالت ميشيگان به مدت 3 سال آمار و محل وقوع تصادفات جاده‌اي را در مسيرهاي مطالعاتي مشخص در حوزه‌هاي مختلف مورد بررسي قرار داده و نتيجه گرفته است كه تابلوهاي تبليغاتي در محل تقاطع‌ها، منجر به تصادفات بيشتري نسبت به ساير بخش‌هاي راه شده‌اند. از ديگر نتايجي كه او به دست آورد، آن بود كه حوادث رانندگي در جاده‌هاي مستقيم داراي بيلبوردهاي تبليغاتي نسبت به تقاطعات داراي بيلبورد درصد كمتري را به خود اختصاص داده‌اند. مطالعات موسسه تحقيقات راه‌ها در استراليا هم نشان مي‌دهد، وقتي در مسيري تابلوي تبليغاتي نصب شده باشد، راننده‌ها به راه و ديگر راننده‌ها توجه كمتري نشان مي‌دهند.
راهكارها
از اين پژوهش‌ها مي‌توان استنباط كرد كه تابلوهاي تبليغاتي به صورت بالقوه در حواس‌پرتي رانندگان موثر بوده و نقش مهمي به صورت غيرمستقيم و گاهي حتي مستقيم در عوامل منجر به تصادفات جاده‌اي دارند. راهكارهاي پيشنهادي در اين خصوص در راستاي ارايه نكات مربوط به جزييات طراحي بصري (مانند تركيب رنگ‌ها و...)، جانمايي مناسب (فاصله لازم نسبت به تقاطع‌ها و مناطق حادثه‌خيز) و عدم مسدود كردن علائم ترافيكي بوده است.