بازي در شرق فرات
سعيد عابدپور
براي فهم آينده ژئوپليتيكي خاورميانه تصميم ترامپ براي عقب‌نشيني از سوريه مهم است. ترامپ در بيان علل تصميم خود چندبار تكرار كرده «خاورميانه ديگر اولويت امريكا نيست.» اين سخن ترامپ در وابستگي كمتر غرب به منابع انرژي خليج‌فارس قابل درك است. اهميت انرژي در خاورميانه براي غرب روز به روز كمتر مي‌شود. تنها 10درصد از نفت خليج‌فارس به اروپا مي‌رود و كمتر از آن به امريكا. امريكا منابع انرژي خود را فعال‌تر كرده و اكنون بزرگ‌ترين كشور توليد‌كننده نفت است. اكنون امريكا و روسيه براي فروش گاز به اروپا رقيب يكديگرند و هر دو اوپك را تاحدودي بي‌اثر كرده‌اند. فناوري‌هاي جديد نيز امكان استخراج نفت را از منابع زير اقيانوس‌ها فراهم آورده است. بزرگ‌ترين رقيب و شايد دشمن آتي اقتصادي بلكه نظامي امريكا، اژدهاي زرد ،چين است كه گويي تازه سر از خواب برآورده. درنگ بيشتر امريكا در خاورميانه به معناي اعطاي فرصت بيشتر به چين است تا روز به روز قدرتمندتر شود. با وجود اين نگاه استراتژيك، ترامپ سياست كودكانه خود را با ايجاد تنش بيشتر بين ايران و عربستان دنبال مي‌كند و مهم‌ترين هدفش هم دوشيدن اعراب است تا سر حد ممكن. نگاه كوتاه‌مدت اقتصادي ترامپ به كشورهاي عربي اكنون مهم‌ترين دغدغه او است. ترامپ با همه اينها متوجه نقش ايران در ثبات منطقه است. نبايد اين نكته را از ياد ببريم كه تركيه اردوغان داراي موقعيت مهم‌تر ژئوپليتيكي نسبت به گذشته است. تركيه به يك اندازه براي روسيه و امريكا مهم است و هر دو سعي دارند با اين قدرت با نرمي و احتياط برخورد كنند. اردوغان با آگاهي از اين موقعيت دست به حمله نظامي عليه مواضع كردهاي سوريه زده است. شرق فرات سوريه، منطقه‌اي با وسعت 15 هزار كيلومتر مربع است.
تركيه با راه انداختن جنگ به دنبال تحقق چند هدف است؛ نخست از بين بردن توان نظامي كردها در اين منطقه، دوم انضمام اين منطقه حداقل حاشيه مرزي تا 15 كيلومتر در عمق سوريه به خاك تركيه، سوم انتقال نيروهاي اسلام‌گراي مورد حمايت خويش به اين منطقه و استفاده از آنها به عنوان سپر دفاعي در مقابل ارتش سوريه، چهارم اسكان بخشي از آوارگان سوري در اين منطقه وسيع و پنجم استفاده از اين بحران براي كسب و ترميم چهره حزب حاكم در افكار عمومي تركيه. اردوغان در جريان مداخله غرب و «تروريست‌هاي خوب» براي براندازي اسد، در سال 2015 متوجه اشتباه خود شد. جنگنده‌هاي روسي، نيروهاي ايراني و سوري توانستند چشمان تركيه را براي فهم واقعيت‌هاي منطقه باز كنند. روسيه از آن تاريخ وارد سياست جذب تركيه
به عنوان يك متحد استراتژيك منطقه‌اي شد و حتي تا مرحله فروش اس-400 به اين متحد تازه پيش رفت، ضمن اينكه امكان فروش جنگنده فوق پيشرفته كا 57 نيز به تركيه وجود دارد. علت سكوت روسيه در جريان حمله نظامي تركيه به شرق فرات را بايد در اين نكته جست كه روس‌ها مايل به از دست دادن تركيه نيستند. ترامپ هم به دليل اهميت استقرار ناتو در تركيه، نيروهاي ناظر خود را از منطقه خودمختار كردهاي سوريه خارج كرد تا تلويحا چراغ سبزي به حمله تركيه نشان بدهد. در واقع تركيه از فرصت ژئوپليتيكي موجود به نفع خود استفاده مي‌كند. اين كشور در جريان هشت سال جنگ در سوريه هيچ دستاوردي به جز تحمل هزينه ده‌ها هزار نيروي اسلام‌گراي افراطي چچني، ازبكي، چيني و ساير گروه‌هاي مورد حمايت و تحمل حجم وسيع آوارگان سوري را در خاك خود نداشت و اكنون در بهترين زمان ممكن دست به حمله به مواضع كردهاي سوريه مي‌زند. روس‌ها در اين بازي ژئوپليتيك خاورميانه كه از اتفاق با همه روابط خوبي دارند يعني هم با ايران، سوريه و عراق رابطه دارند و هم با عربستان‌سعودي و اسراييل؛ در اين مرحله دست ترك‌ها را در شرق فرات باز گذاشتند تا مناطق امن را در حاشيه نوار مرزي با سوريه ايجاد كنند. ولي در همين لحظه روس‌ها از طريق تماس با نمايندگي كردها در مسكو به آنها اطمينان مي‌دهند به تركيه اجازه خونريزي بيشتر نخواهند داد. كردهاي سوريه در منطقه خودمختار روژا دست به ايجاد نهادهاي سياسي، نظامي و اقتصادي بدون هماهنگي با دولت مركزي سوريه و با حمايت امريكا زدند. قانون اساسي سوريه امكان ايجاد مناطق خودمختار را مي‌دهد و كردهاي سوريه در محاسبه اشتباه از عاقبت بشار اسد، دل به امريكا بستند و براي چندمين‌بار بازي خوردند. آنها يك اشتباه استراتژيك را تكرار مي‌كنند. ايجاد قواي نظامي در منطقه خودمختار روژا با استخوان‌بندي گروهك تروريستي پ‌ك‌ك، بهانه مناسبي به تركيه براي حمله به دست مي‌دهد. هر‌چند كردهاي سوريه تاكنون عمليات تروريستي عليه تركيه انجام نداده‌اند و حتي رهبران روژا روابط خوبي با آنكارا داشتند، ولي پ‌ك‌ك يك خطر براي تركيه است. تركيه در عمليات خويش موفقيت‌هاي نظامي در سركوب توان نظامي كردها خواهد داشت، ولي اين بازي ژئوپليتيك، دوام زيادي ندارد و نهايتا ارتش سوريه در مرزهاي خود مستقر خواهد شد و تاريخ از اردوغان به عنوان يك بازيگر خوب تاكتيكي اما استراتژيست بد ياد خواهد كرد.