معاون اول رييس‌جمهوري در هجدهمين اجلاس نخست‌وزيران سازمان همكاري شانگهاي سخنراني كرد. سياست خارجي معطوف به كشورهاي منطقه پررنگ‌تر شده است. شايد 4 سال ابتدايي دولت يازدهم همه تلاش‌ها در سياست خارجي معطوف به حل و فصل مشكلات با كشورهاي قدرتمند و تاثيرگذار در قالب 1+5 بود، اما تغيير و تحولاتي كه انتخابات امريكا رقم زد و
روي كار آمدن دونالد ترامپ، از آنجا كه منجر به خروج ايالات متحده امريكا از برجام شد؛ اولويت‌هاي سياست خارجي جمهوري اسلامي را هم در تاكتيك‌ها با تغييراتي مواجه كرد و كشورهاي دوست و منطقه در اولويت برقراري ارتباط يا تداوم ارتباط قرار گرفتند. از اين‌رو رييس دولت، معاون اول او، وزير امور خارجه و معاونانش بعد از فراغت از برجام بيش از پيش با همتايان خود در قالب سازمان‌هاي بين‌المللي يا اتحاديه‌هاي منطقهاي ديدار و در جمع سران كشورهاي منطقه سخنراني كرده و از اين تريبون‌ها براي بيان مواضع ايران بهره جستند.
حضور و سخنراني حسن روحاني در اجلاس عدم تعهد كه اخيرا در باكو برگزار شد يا اتحاديه اقتصادي اوراسيا كه آخرين نشست خود را در ارمنستان تشكيل داد، از اين دست فعاليت‌هاي سياست خارجي معطوف به سازمان‌ها و كشورهاي منطقه است. از همين‌رو، سفر اسحاق جهانگيري به ازبكستان جهت حضور در هجدهمين اجلاس نخست‌وزيران «سازمان همكاري شانگهاي» كه از روز جمعه دهم آبان انجام شد را بايد در همين راستا بررسي كرد. چه آنكه معاون اول رييس‌جمهوري در بدو ورود به فرودگاه «اسلام كريم اف» تاشكند نيز بر «تقويت سازمان‌هاي منطقهاي و چندجانبه‌گرايي» تاكيد كرد. در همين راستا روز جمعه با عبدالله عبدالله، رييس اجرايي دولت افغانستان ديدار كرد. سپس صبح روز شنبه پس از سخنراني در اجلاس سازمان همكاري شانگهاي، در حاشيه آن با نخست‌وزير قرقيزستان و ازبكستان نيز به گفت‌وگو نشست.
سازمان همكاري شانگهاي به عنوان سازمان ميان دولتي براي همكاريهاي چندجانبه امنيتي، اقتصادي و فرهنگي تشكيل شد. در واقع با گسترش «سازمان شانگهاي 5» كه در سال 1996 تاسيس شده بود و اضافه شدن ازبكستان به چين، روسيه، قزاقستان، قرقيزستان و تاجيكستان از سال 2001 به اين سو با عنوان «سازمان همكاري شانگهاي» شناخته شد
و 3 سال بعد نيز ايران، پاكستان، هند و افغانستان و سال 2012 بلاروس به عنوان اعضاي ناظر به اين سازمان پيوستند. اين سازمان كه چين و روسيه به عنوان هم‌پيمانان قدرتمند جمهوري اسلامي از كشورهاي تاثيرگذارآن هستند با هدف ايجاد موازنه قدرت در برابر نفوذ امريكا و جلوگيري از يك‌جانبه‌گرايي تشكيل شده از همين‌رو سخنراني روز گذشته اسحاق جهانگيري با توجه به شرايط پيچيده بين‌المللي براي ايران نيز در همين راستا و در نقد يك‌جانبه‌گرايي امريكا بود.
معاون اول رييس‌جمهوري در مورد مسائل پيچيده، جديد و خطيري در جهان امروز سخن گفت كه «نظام جهاني ناگزير است در مواجهه با مسائل نوظهور اقليمي، بين‌المللي و منطقهاي بر پايه چندجانبه‌گرايي و همكاريهاي مشترك كليه اعضاي جامعه جهاني عمل كند و ضرورت دارد همه كشورها بر اساس مسووليت خود براي حفظ صلح و امنيت و نظم پايدار بين‌المللي در مقابل هرگونه اقدام يكجانبه‌گرايانه مقاومت كنند.»
بر همين اساس اسحاق جهانگيري در اين سخنراني نيز اعلام كرد: «جمهوري اسلامي ايران جايگاه ويژه‌اي براي همكاريهاي منطقهاي قائل است و از آنجايي كه سازمان‌هاي منطقهاي نقش مهمي در پيشبرد رويكرد چند جانبه‌گرايانه در نظام بين الملل دارند، سازمان همكاري شانگهاي مي‌تواند در اين مسير پيشگام باشد.»
معاون اول رييس‌جمهوري در ادامه به ابتكار «جهان عاري از خشونت و افراطي‌گري» اشاره كرد و گفت: «جمهوري اسلامي ايران همكاريهاي منطقهاي و بين‌المللي را براي مبارزه با تروريسم و تضمين صلح و امنيت بين‌المللي حايز اهميت مي‌داند و بر مقابله جمعي با اين پديده مجرمانه تاكيد دارد و تعهد مبارزه با تروريسم و تلاش براي دستيابي به جهاني عاري از خشونت و افراطي‌گري را محصول خواست ملت خود مي‌داند.» او سپس ابراز تاسف كرد كه تحت تاثير سياست‌هاي زورگويانه دولت امريكا برخي سازمان‌هاي رسمي و موثر در مبارزه با تروريسم در كشورهاي مستقل در معرض اتهام نارواي تروريستي بودن قرار مي‌گيرند و مشمول معيارهاي دوگانه در سياست‌هاي مبارزه با تروريسم مي‌شوند.
برجام، الگوي موفق ديپلماسي چندجانبه
معاون اول رييس‌جمهوري در ادامه برجام را «يك الگوي كارآمد و موفق ديپلماسي چندجانبه» توصيف كرد كه در چارچوب مذاكرات دشوار و طولاني ايران با شش قدرت موثر جهان به نتيجه رسيد و قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل متحد نيز پشتوانه آن شد، اما دولت فعلي امريكا در اقدامي بي‌سابقه از توافقنامه برجام خارج شد و درصدد برآمد كه با اعمال تحريم‌هاي مالي، بانكي، قوانين داخلي و تكنولوژي خود، راه همكاري اقتصادي تمامي كشورهاي جهان از جمله اعضاي متعهد به برجام را به روي ايران ببندد.
اسحاق جهانگيري «اقدامات زورمدارانه و يك جانبه امريكا در اعمال تحريم‌هاي ظالمانه عليه ملت ايران» را مصداق بارز تروريسم اقتصادي و نقض فاحش اصول حقوق بين‌الملل و منشور ملل متحد دانست و توضيح داد كه «جامعه بين‌المللي در اين زمينه مسووليت دارد. جمهوري اسلامي ايران پس از خروج امريكا از برجام، همواره ضمن اعلام آمادگي خود براي ادامه گفت‌وگوها با طرف‌هاي ديگر برجام، پس از يك‌سال روند توقف اجراي تعهدات هسته‌اي را طبق برجام آغاز و اعلام داشته است، در صورت عمل طرف‌هاي مقابل به تعهدات خود، اجراي تعهدات هسته‌اي خود را وفق برجام مجددا از سر خواهد گرفت. بديهي است استمرار برجام تنها با تعادل در اجراي تعهدات از سوي تمامي طرف‌ها و برخورداري جمهوري اسلامي ايران از مزاياي اقتصادي برجام مقدور خواهد بود.»
عبور بي‌ضرر؛ نظام دريانوردي در تنگه هرمز
او در بخش ديگري از اين سخنراني به «امنيت دريانوردي به عنوان اصل شناخته شده حقوق بين‌الملل» اشاره و تاكيد كرد: «نظام دريانوردي در تنگه هرمز بر پايه «عبور بي‌ضرر» كليه شناورها، بدون تبعيض بوده و جمهوري اسلامي ايران هرگونه اقدام لازم جهت حفاظت از امنيت اين تنگه و حراست از مرزهاي آبي را جزو حقوق حاكميتي خود مي‌داند و هرگونه اقدام در جهت امنيتي‌‌سازي دريانوردي آزاد را نمي‌پذيرد.»
معاون اول رييس‌جمهوري سپس به ابتكار طرح «صلح هرمز» اشاره كرد كه رييس‌جمهوري در سخنراني سالانه خود در مجمع عمومي سازمان ملل از آن سخن گفت. جهانگيري تبيين كرد كه صلح هرمز فرصت مناسبي براي دستيابي به صلح پايدار، همكاري و مشاركت جمعي كشورهاي منطقه، تضمين امنيت انتقال انرژي و كشتيراني و تبادلات تجاري جهان با منطقه است و جمهوري اسلامي انتظار دارد جامعه بين‌المللي و سازمان‌هاي منطقهاي از اين طرح حمايت كنند.
همكاريهاي تجاري-اقتصادي
با ابتكارهاي منطقهاي
همان‌طور كه جهانگيري نيز در سخنراني خود در هجدهمين اجلاس نخست‌وزيران «سازمان همكاري شانگهاي» تاكيد كرد؛ جمهوري اسلامي ايران بر اين باور است كه راه توسعه و رفاه كشورهاي منطقه از مسير همكاريهاي اقتصادي و تجاري مي‌گذرد و در همين راستا ايران آماده است تا با ابتكارهاي منطقهاي در اين زمينه همكاري لازم را داشته باشد.
از همين‌رو معاون اول رييس‌جمهوري در اين سخنراني توضيح داد: «موقعيت جغرافيايي ايران امكان اتصال ترانزيتي كشورهاي مختلف در غرب و شرق و شمال و جنوب را فراهم مي‌كند و ما علاقه‌منديم از اين موقعيت راهبردي براي كمك به توسعه پايدار و رشد كشورمان و همگرايي اقتصادي ساير كشورهاي منطقه به بهترين نحو استفاده كنيم. در همين راستا با سرمايه‌گذاري‌هاي عظيم، كريدورهاي مختلف حمل و نقل و ترانزيت جاده‌اي و ريلي نظير كريدور شمال - جنوب، كريدور خليج‌فارس - درياي سياه، كريدور شرق ايران با محوريت توسعه بندر چابهار، كريدورهاي جاده‌اي و ريلي مصوب اكو و همچنين كريدورهاي هوايي براي تسهيل حملونقل ترانزيتي ايجاد شده است.» جهانگيري به موافقتنامه موقت ترتيبات تجارت آزاد بين ايران و اتحاديه اقتصادي اوراسيا كه اخيرا به امضا رسيده است، اشاره كرد و گفت كه با اجرايي شدن مرحله اول آن، ترتيبات تجارت ترجيحي بين ايران و اعضاي اتحاديه برقرار مي‌شود و در آينده‌اي نزديك به سمت تجارت آزاد منطقهاي حركت خواهيم كرد.او در پايان سخنراني نيز يادآور شد: «به يقين تعامل و مشاركت جمهوري اسلامي ايران در چارچوب سازمان همكاري شانگهاي موجب تقويت اين ائتلاف بين‌المللي براي ارتقاي صلح و همزيستي پايدار و كسب و خلق فرصت‌هاي جديد توسعه و ارتقاي سطح آسايش و رضايت مردم كشورهاي عضو و جهان مي‌شود. موقعيت ژئوپليتيك و ژئواكونوميك جمهوري اسلامي ايران و پتانسيل ممتاز آن در منابع انساني و مادي به ويژه انرژي عناصري موثر و اعتباربخش به هر گونه همكاري و ائتلاف بين‌المللي و تامين منافع مشترك است.»
گردشگري و حملونقل؛ محور گفت‌وگوها
اسحاق جهانگيري، معان اول رييس‌جمهوري در حاشيه هجدهمين اجلاس نخست‌وزيران سازمان همكاري شانگهاي با نخست‌وزير قرقيزستان و ازبكستان ديدار و در مورد همكاريهاي ميان جمهوري اسلامي و اين كشورها گفت‌وگو كرد.
جهانگيري در ديدار با « ابوالقاضي اف» با اشاره به اينكه اقتصاد دو كشور مي‌تواند مكمل يكديگر باشند، گفت: «امضاي توافق اخير ايران با اتحاديه اقتصادي اوراسيا مبناي خوبي براي توسعه روابط با اين اتحاديه است.» او بر افزايش همكاريهاي بانكي، گردشگري و ارتباطات مردمي ميان تهران و بيشكك تاكيد كرد و گفت: ايران آمادگي لازم را دارد تا با ارايه تسهيلات رواديد به گسترش مناسبات ميان دو كشور كمك كند. معاون اول رييس‌جمهوري با اعلام آمادگي ايران براي اتصال ترانزيتي قرقيزستان با بازارهاي جهاني گفت: «جمهوري اسلامي ايران مي‌تواند با توجه به موقعيت جغرافيايي و اتصال به خليج‌فارس و درياي عمان و امكانات زيرساختي نظير راه‌آهن در اين زمينه به قرقيزستان كمك كند.»
همچنين «عبداله عارف اف»، نخست‌وزير ازبكستان نيز در هتل محل اقامت معاون اول رييس‌جمهور با او ديدار كرد. اين دو مقام عاليرتبه در مورد ترانزيت و حملونقل به عنوان زمينه‌هاي همكاري مشترك صحبت كردند. جهانگيري در اين ديدار گفت: «ايران علاقه‌مند است برخي اقلام و كالاهاي مورد نياز خود را از كشور دوست و برادر ازبكستان تامين كند كه در اين زمينه مي‌توانيم با استفاده از ارز ملي دو كشور و تهاتر، همكاري و مبادلات تجاري خود را كه در حال حاضر ۳۰۰ ميليون دلار است به رقم‌هاي بالاتر افزايش دهيم.» اسحاق جهانگيري يكي از پيش‌نيازهاي همكاري تجاري و اقتصادي في‌مابين را تسهيل در صدور رواديد براي تجار و گردشگران دو كشور دانست و توضيح داد: «اگر صدور رواديد براي اتباع دو كشور تسهيل شود علاوه بر آسان شدن رفت‌و‌آمد متقابل تجار و بخش خصوصي دو كشور، زمينه حضور گردشگران ايراني براي بازديد از اماكن تاريخي و باستاني ازبكستان نيز فراهم خواهد شد.» معاون اول رييس‌جمهور گسترش همكاريهاي بانكي را از ديگر پيش‌نيازها براي افزايش حجم مبادلات تجاري عنوان كرد و گفت: «با رفع موانع پيش‌رو و اقداماتي نظير برقراري پرواز مستقيم ميان دو كشور مي‌توانيم سطح روابط اقتصادي و ميزان مبادلات تجاري في‌مابين را ارتقا دهيم.»