بهره‌برداري واشنگتن از منابع نفتي سوريه جنايت جنگي است
غارت به اسم مبارزه با تروريسم
شهاب شهسواري
همزمان با ادعاي رييس‌جمهور امريكا، در مورد موفقيت در تامين امنيت ميادين نفتي سوريه و كنترل بر نفت سوريه، كارشناسان تاكيد مي‌كنند كه اقدام امريكا در بهره‌برداري از منابع نفتي يك منطقه تحت اشغال بر اساس پيمان‌هاي بين‌المللي يك جنايت جنگي تلقي مي‌شود. با وجود ادعاي دونالد ترامپ مبني بر قصدش براي تسلط بر ميادين نفتي سوريه و بهره‌برداري از منافع ملي آن، مقام‌هاي نظامي امريكا از جمله مارك ميلي، فرمانده ستاد مشترك نيروهاي مسلح، هدف امريكا را حفاظت از منابع نفتي سوريه از تسلط مجدد داعش بر آنها توصيف كرده‌اند. مارك اسپر، وزير دفاع امريكا هم گفته است كه هدف از حضور نظاميان امريكايي جلوگيري از دستيابي سوريه و دولت بشار اسد به منابع نفتي است. اما مدارك منتشر شده نشان مي‌دهد كه ادعاي ترامپ مبني بر تلاش امريكا براي بهره‌برداري غيرقانوني از منابع طبيعي سوريه، به واقعيت نزديك‌تر هستند. دونالد ترامپ، هفته پيش در سخنراني‌اش در شيكاگو گفته‌بود: «فراموش نكنيد، ما نفت را نگه مي‌داريم. هميشه گفته‌بودم كه نفت را نگه داريد. 45 ميليون دلار در ماه؟ نفت را نگه داريد.» بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه نيز به تازگي در واكنش به اين اظهارات ترامپ، او را «بهترين رييس‌جمهور امريكا» معرفي كرده بود. اسد در مصاحبه‌اي با تلويزيون دولتي سوريه روز جمعه تاكيد كرد: «رييس‌جمهوران قبلي امريكا مرتكب جنايت مي‌شدند با ادعاي دفاع‌شان از حقوق بشر و اصول منحصر به فرد و عالي امريكا، جايزه نوبل گرفته‌اند، اما ترامپ شفاف‌ترين آنها است، مستقيم مي‌گويد كه ما نفت را مي‌خواهيم.»
جنايت جنگي
شبكه خبري آر‌تي روسيه مي‌نويسد: «حكومتي كه خود را پرچمدار حاكميت قانون معرفي مي‌كند، در حال نقض كردن همان تحريم‌هايي است كه خودش عليه نفت سوريه وضع كرده است.» به گفته سخنگوي وزارت خارجه روسيه، امريكايي‌ها ماهانه معادل 30 ميليون دلار از نفت سوريه را به خارج از مرزهاي اين كشور قاچاق مي‌كنند؛ عملي كه نه تنها غارت منابع يك كشور مستقل محسوب مي‌شود، بلكه بر اساس قوانين تحريمي خود امريكا هم قدغن هستند. استيون ولادك، استاد حقوق و امنيت ملي در دانشگاه تگزاس شهر آستين به آسوشيتدپرس مي‌گويد كه اصولا هيچ مبناي حقوقي براي استدلال ترامپ در مورد منابع نفتي سوريه وجود ندارد. جيمز گراهام استوارت، استاد حقوق در دانشگاه بريتيش كلمبيا، به ان‌پي‌آر مي‌گويد: «ترامپ در سخنانش هيچ اشاره‌اي به مالك منابع نفتي سوريه نكرده است، در حالي كه اين يك مساله كليدي است. مساله دوم اين است كه اصولا دولت امريكا قصد دارد با اين نفت چه كند؟ اگر امريكا قصد دارد امنيت اين ميادين نفتي را براي مالكان اصلي‌اش حفظ كند، ممكن است استدلال قابل قبولي به نظر برسد اما اگر مي‌خواهد اين نفت را بدون رضايت مالك تصاحب كند، اقدامش معادل جنايت جنگي خواهد بود.» اين استاد دانشگاه با اشاره به قراردادها و كنوانسيون‌هاي بين‌المللي كه امريكا به آنها متعهد شده است، از جمله كنوانسيون چهارم ژنو تاكيد مي‌كند كه اقدام به تصاحب منابع طبيعي يك كشور در شرايط جنگي بدون رضايت مالك، غارتگري و جنايت جنگي تلقي مي‌شود. جيمز گراهام استوارت به رويه حقوق بين‌الملل عمومي اشاره مي‌كند و تاكيد مي‌كند: «در دادگاه‌هاي نورنبرگ، پس از جنگ جهاني دوم، والتر فانك، مديرعامل كمپاني نفتي كنتينانتال به دليل استخراج نفت از مناطق تحت اشغال آلمان نازي در اروپا و استفاده از آن به نفع ارتش آلمان، به جنايت جنگي محكوم شد.»
امريكا با نفت سوريه چه مي‌كند؟
هفته گذشته وزارت دفاع روسيه، مداركي را منتشر كرده است كه نشان مي‌دهد دولت ايالات متحده، به صورت پيوسته از زمان حضور در خاك سوريه در حال قاچاق سوخت از خاك اين كشور به خارج است. در شرايطي كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا به تازگي تاكيد كرده‌بود بخشي از نيروهاي امريكايي را براي حفاظت از ميادين نفتي سوريه در خاك اين كشور نگه مي‌دارد، بر اساس تازه‌ترين مداركي كه از سوي مسكو منتشر شده است، عمليات بهره‌برداري و قاچاق نفت خام از سوريه، مدت‌هاست كه توسط يك كمپاني تحت كنترل امريكا و تحت حفاظت نيروهاي امريكايي از خاك اين كشور به خارج انجام مي‌شود. بر اساس تصاوير هوايي كه از سوي وزارت دفاع روسيه منتشر شده است، تانكرهاي سوخت امريكايي در استان‌هاي ديرالزور و حسكه، در انتقال نفت از خاك سوريه به پالايشگاه‌هايي در خارج از اين كشور مشاركت دارند. ايگو كوناشنكف، مقام رسمي وزارت دفاع روسيه، تاكيد كرد كه كاروان تانكرهاي امريكايي كه اين نفت را به خارج از مرزهاي سوريه مي‌برند، به صورت مستقيم توسط نظاميان امريكا حفاظت مي‌شوند. اين مقام روس تاكيد كرده است كه نهادهاي دولتي امريكا دست كم ماهي 30 ميليون دلار از قاچاق سوخت درآمد كسب مي‌كنند، در حالي كه اين اقدامات حتي تحت مقررات داخلي امريكا هم غيرقانوني محسوب مي‌شود و نه تنها تحريم‌هاي وضع شده عليه صنعت نفت سوريه توسط واشنگتن را نقض مي‌كند، بلكه قوانين ماليات در امريكا را هم نقض مي‌كند. به گفته اين مسوول روسي، ارتش امريكا براي بهره‌برداري از اين منابع نفتي شركتي با عنوان SADCAB با مديريت ارتش امريكا ايجاد كرده است كه تحت حاكميت ادعايي حكومت خودمختار سوريه شرقي ايجاد شده است.
سوريه چقدر نفت دارد؟
راجر ديوان و دانيل يرگين، پژوهشگران بازار نفت در ان‌پي‌آر مي‌نويسند: «توليد نفت سوريه در بهترين حالت پيش از آغاز بحران داخلي اين كشور در سال 2011 به 385 هزار بشكه در روز مي‌رسيد. اين رقم تنها 0.5 درصد از كل توليد نفت خام در جهان است.» اما از سال 2011 تاكنون ظرفيت توليد نفت سوريه از اين هم بسيار كمتر شده است. بر اثر جنگ داخلي و تصرف چاه‌هاي نفت توسط داعش، توليد نفت در سوريه در اوج قدرت داعش به 40 هزار بشكه نفت در روز رسيد، 90 درصد كمتر از سال 2011. يادداشت‌نويسان ان‌پي‌آر تاكيد مي‌كنند: «هر چند ميزان نفت خام توليد شده در اين دوران بسيار ناچيز بود، اما همين ميزان نفت هم توانست به يك منبع درآمد مطمئن براي داعش تبديل شود و بيش از 500 ميليون دلار درآمد براي اين گروه داشت. اين ميزان درآمد باعث شد داعش به منابع مالي دسترسي داشته باشد كه تاكنون هيچ سازمان تروريستي ديگري از آن بهره‌مند نشده‌بود و در واقع اين گروه را به ثروتمندترين گروه تروريستي تمام جهان تبديل كرد.» از سال 2015 تاكنون كه نيروهاي امريكايي براي پشتيباني از گروه‌هاي كرد در منطقه شرق فرات عمليات خود را آغاز كردند، بسياري از تاسيسات ميادين نفتي سوريه كه همچنان مشغول توليد نفت بودند بر اثر بمباران و درگيري‌هاي زميني، از بين رفته‌اند. به نوشته ان‌پي‌آر «هر چند در حال حاضر هيچ رقم دقيقي وجود ندارد، اما برآورد مي‌شود كل خروجي نفت سوريه به 15 تا 30 هزار بشكه در روز برسد.»
اهميت نفت سوريه
ترامپ در ادعاهايش در مورد نفت سوريه، حتي نام شركت‌هاي امريكايي كه براي بهره‌برداري از اين منابع در نظر دارد را هم به زبان آورده است، اما كارشناسان معتقدند كه اصولا احتمال سرمايه‌گذاري كمپاني‌هاي امريكايي در ميادين نفتي سوريه در شرايط كنوني، بسيار ناچيز است. جيسون بوردف، مدير مركز سياست‌هاي انرژي در دانشگاه كلمبيا به آسوشيتد پرس مي‌گويد: «ميزان ناچيز منابع نفتي در سوريه، احتمال بروز درگيري‌هاي نظامي، موانع حقوقي براي سرمايه‌گذاري كمپاني‌هاي امريكايي از جمله تحريم‌هاي مصوب دولت امريكا، باعث مي‌شود كه اصولا هيچ كمپاني در امريكا براي سرمايه‌گذاري در منابع نفت سوريه علاقه‌مند نباشد.» با وجود ادعاي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا در مورد اهميت نفت سوريه، كارشناسان اصولا نسبت به اهميت اين ميادين نفتي در بازار جهاني نفت ترديد كرده‌اند. به نوشته ديوان و يرگين در ان‌پي‌آر «ميادين نفتي سوريه در دو منطقه بياباني در شرق سوريه واقع شده‌اند. يكي در شمال شرقي اين كشور و ديگر در امتداد رود فرات. اين ميادين نفتي به هيچ‌وجه قابل قياس با منابع سرشار نفت در عراق يا خليج فارس نيستند. ميادين نفتي سوريه به نسبت كوچك، پراكنده و دور از سواحل و تاسيسات بندري مديترانه هستند. مي‌توان گفت كه در مجموع كل ذخاير نفت سوريه، نقشي كاملا حاشيه‌اي در بازي مهم نفت خاورميانه و خليج فارس برعهده دارند.» سامر عبود، كارشناس جغرافياي سياسي در يادداشتي در ميدل ايست‌اي مي‌نويسد: «اين ديدگاه ترامپي كه تصور مي‌كند ميادين نفتي سوريه بايد براي منافع امريكا حفظ شوند و اينكه منافع امريكا از طريق دسترسي به ميادين نفتي تامين مي‌شود، يك جهان‌بيني متوهمانه است كه از سوبرداشت در مورد نحوه عملكرد بازار جهاني و توليد نفت خام سرچشمه مي‌گيرد.» به نوشته اين كارشناس «درآمد نفت سوريه به كار امريكا نمي‌آيد، ميزان آن هم در سطحي نيست كه در بازار جهاني نفت تاثيري بگذارد، اما درآمد حاصل از فروش نفت مي‌تواند براي بازسازي سوريه و تامين منابع حكومت سوريه استفاده شود و اينكه چه كسي به اين منابع دسترسي داشته‌باشد، از اين لحاظ براي همه جهانيان اهميت دارد.»