سينماگر نجيب

زنده‌ياد يدالله صمدي را همه ما با فيلم به‌يادماندني «اتوبوس» مي‌شناسيم؛ فيلمي پيچيده در نوعي طنز و شخصيت‌پردازي‌هاي هوشمندانه و پيامي درباره صلح و دوستي. اين فيلم كه در سال 1364 ساخته شد، در نوع خود يكي از آثار پيشرو به دليل پرداختن به موضوعي تقريبا فراموش شده به حساب مي‌آمد. فيلمي زيبا در فضايي روستايي كه مي‌تواند نماد هر جامعه‌اي در هر جاي جهان باشد. اين فيلم كه براساس فيلنامه‌اي از داريوش فرهنگ ساخته شد، توانست به عنوان فيلمي پرفروش قد علم‌ كند. فيلمي كه نام عواملش را تا مدت‌ها بر سر زبان‌ها انداخت. اتوبوس فيلمي ‌است كه با محوريت مهرباني از دست رفته و خلق دشمني‌هاي خودساخته و پس از آن، تلاش براي رسيدن به مرزي از آرامش استوار شده است. اختلافاتي كه ساخته و پرداخته درون آدم‌هايي كسل‌كننده و عصبي‌كه شروعش با خود آنها و پايانش بسيار نامعلوم ‌است. اتوبوس در زماني ساخته شد كه سينماي ايران تازه در حال پوست‌انداختن براي رسيدن به مرز‌هاي هنري بود. سينمايي خسته از آثار موسوم به سينماي آبگوشتي بود.

نگاه مستقل صمدي و سينماي مستقل برآمده از اين نگاه باعث شد كه توقع بيننده ايراني از سينما بسيار بالا برود؛ به گونه‌اي كه پس از ساخته شدن اين فيلم، شاهد ساخت آثاري شاخص در اين حوزه هستيم. بدون شك مي‌توان يدالله صمدي را به عنوان فيلمسازي پايه معرفي كرد؛ فيلمسازي كه بعدها هم توانست آثاري درخور توجه توليد كند و اعتماد مخاطب را بيش از پيش برانگيزد. فيلم اتوبوس نشان‌دهنده اين موضوع است كه فيلمسازي چون صمدي هم تسلطي غيرقابل انكار بر طنز دارد و هم شناختي همه‌جانبه از مناسبات روستايي. موضوعاتي كه توانسته به زيبايي‌ هرچه‌ تمام‌تر در ساخت اين فيلم مورد استفاده قرار دهد. احمد طالبي‌نژاد، منتقد كاركشته سينماي ايران درباره صمدي و سينمايش گفته است: «مردي كه زياد مي‌دانست، اتوبوس و ايستگاه» به عنوان شاخص‌ترين آثار كارنامه زنده‌ياد صمدي مطرح ‌هستند. درخشش اين فيلمساز در فيلم‌هايش، از زماني كاهش پيدا كرد كه مسووليت‌هايي را در سينما پذيرفت و به همين خاطر از جنبه‌هاي هنري آثار خود كمي فاصله گرفت. اما اينها از ارزش‌هاي كارگرداني او چيزي نمي‌كاهد و فيلم‌هايي كه از او به جا مانده نيز شاهد اين ادعاست.» حسين زندباف، تدوين‌گر باسابقه سينماي ايران نيز در اين رابطه گفته است: «زماني كه در يك دفتر توليد فيلم همكار بوديم، من و ساير دوستان خيلي تلاش كرديم او را راضي كنيم تا فيلمنامه «مردي كه زياد مي‌دانست» را بسازد اما او بنا به دلايلي از ريسك بالاي چنين كاري مي‌ترسيد ولي زماني كه اين فيلم ساخته شد، در جشنواره همان ‌سال جايزه بهترين كارگرداني را گرفت و ما نمي‌دانستيم از اين به بعد چگونه بايد با او ارتباط برقرار كنيم! صمدي هنرمندي است كه در فيلم‌هايش معرفت هست و همين، عامل ماندگاري آثار اوست.»