گروه اجتماعي
نفس تهران كه در پاييز مي‌گيرد دوباره بحث‌ها بر سر چگونگي كاهش آلاينده‌ها داغ مي‌شود. اما جالب است كه اين‌بار بيشتر مسوولان همان ابتداي كار از آسمان و طبيعت استمداد مي‌طلبند چون به اجرايي‌شدن تصميمات زميني اميدي ندارند. يكي از آن تصميمات زميني نصب فيلتر دوده بر اتوبوس‌هاي ديزلي به عنوان يكي از مهم‌ترين منابع آلاينده تهران و كلانشهرها است. اما قبل‌تر از آنكه نفس تهران و تهراني‌ها در ميان وارونگي‌هاي پاييز به شماره بيفتد دست‌اندركاران بر سر همين يك تصميم به جان يكديگر افتادند. حتي كار به جايي رسيد كه يكي از آنهايي كه به دنبال نصب فيلتر دوده بر اتوبوس‌ها بودند را به «دلالي» متهم كردند. با اين حال هنوز اين تصميم در پيچ و خم اجرا و نبود بودجه مانده است. حالا كه بحث تغيير بهاي بنزين هم به ميان آمده اين موضوع جالب‌تر شده است؛ محسن هاشمي رييس شوراي شهر تهران مي‌گويد در اين 6 سال دولت حتي يك اتوبوس به شهرداري تهران نداده است. در چنين شرايطي كه ناوگان حمل‌ونقل عمومي نيازمند توجه بيش از پيش است پرسش اين است كه چگونه مي‌خواهند هم حمل‌ونقل عمومي را توسعه بدهند و هم مراقب آلايندگي‌هاي آن باشند؟
فيلتر دوده چرا لازم است
موضوع نصب فيلتر دوده يك نظر لوكس يا حاصل فرآيندي نيست كه در آن فروش فيلترمحور باشد. نظري برخاسته از كار تحقيقي بانك جهاني در زمينه كاهش آلودگي هواي تهران است. در عين حال شينا انصاري كه اينك مديركل محيط زيست و توسعه پايدار شهرداري تهران است در اين باره مي‌گويد: ذرات معلق با قطر كمتر از ۲.۵ ميكرون، مهم‌ترين آلاينده هوا در شهر تهران محسوب مي‌شود. اين ذرات شامل عناصر و تركيبات مختلفي است كه در اين ميان «كربن سياه» يكي از اجزاي بسيار خطرناك آن است. بر اساس بررسي‌هاي به عمل آمده مشخص شده است كه «خودروهاي ديزلي» سهم قابل توجهي در توليد ذرات معلق در شهر تهران دارند. او در اين باره تاكيد مي‌كند: هرگونه اقدامي در جهت كاهش آلايندگي اين خودروها در نهايت منجر به كاهش در ميزان آلودگي و ذرات منتشره در هواي اين كلانشهر خواهد شد. لازم به اشاره است كه در سال ۹۳، ضرورت نصب «فيلتر دوده» روي خودروهاي ديزلي به عنوان راهكاري موثر براي كاهش ذرات معلق خروجي از اين گروه خودروها به تصويب دولت رسيد و از آن پس شماره‌گذاري خودروهاي ديزلي بدون فيلتر دوده ممنوع اعلام شد. انصاري تاخير در اجراي اين دستورالعمل را مورد اشاره قرارداده و مي‌افزايد: هرچند تمامي معضلات ناشي از خودروهاي ديزلي با اين مصوبه حل نشد، زيرا جدا از خودروهاي نو، مشكل اصلي در شهر بزرگي چون تهران، خودروهاي ديزلي در حال تردد به خصوص خودروهاي متعلق به ناوگان حمل‌ونقل عمومي شهر بود؛ از اين رو مطابق آيين‌نامه‌هاي ۲ و ۸ قانون هواي پاك، استفاده از فيلتر دوده علاوه بر خودروهاي نو براي خودروهاي ديزلي در حال تردد به ويژه ناوگان حمل‌ونقل عمومي نيز الزامي شد.
اما درباره چه فيلترهايي صحبت مي‌كنيم. فيلترهايي كه هر يك دست‌كم 100ميليون تومان قيمت دارند. همين موضوع سبب يكي از داغ‌ترين بحث‌ها ميان مديران شهري شد. اختلاف‌نظر رييس كميسيون حمل‌ونقل شوراي شهر با معاون حمل‌ونقل و ترافيك شهرداري تهران بر سر نصب فيلتر جذب دوده روي اتوبوس‌هاي شهري، اجراي يكي از برنامه‌هاي مهم كاهش آلودگي هوا را با چالش مواجه كرد. محمد عليخاني، رييس كميسيون عمران و حمل‌ونقل شوراي شهر سال گذشته موفق شد همكارانش را متقاعد كند تا به حذف تمام بندهاي مربوط به خريد «فيلتر جذب دوده» راي مثبت دهند. با راي شوراي شهر عملا بودجه خريد فيلتر دوده حذف شد. اما مدتي بعد محسن پورسيدآقايي، معاون حمل‌ونقل و ترافيك شهرداري تهران از عزم جزم شهرداري براي خريد و نصب فيلتر دوده خبر داده بود. اين كشمكش موجب شد تا تيرماه امسال عليخاني به زباني تند كساني كه به دنبال خريد فيلتر دوده هستند را «دلال» خطاب كند.
چرا بودجه‌اي براي خريد فيلتر تخصيص نيافته
طي ساليان اخير مجموعه قوانين، مقررات و آيين‌نامه و... در راستاي بهبود وضعيت هوا وضع شده است و در اين ميان براي دستگاه‌هاي دخيل از جمله شهرداري تهران نيز وظايفي تعيين شد، يكي از وظايف تعريف‌شده براي شهرداري تهران لزوم نصب فيلتر دوده روي اتوبوس‌هاي ناوگان حمل‌ونقل عمومي بود؛ به گونه‌اي كه در سال ۹۳ براساس مصوبه هيات دولت، نصب «فيلتر جاذب دوده» به منظور كاهش آلودگي هوا الزامي شد و خودروسازان با وجود مخالفت‌هاي گسترده، مجبور به اجراي اين مصوبه محيط زيستي شدند و حتي آرش حسيني ميلاني رييس كميته محيط زيست شوراي شهر با اشاره به اهميت نصب فيلتر دوده روي خودروها، تاكيد دارد: در شرايطي كه خودروسازان در يكي، دو سال گذشته بيشترين سود و استفاده را از تحولات اقتصادي برده‌اند و به بهانه تحريم‌ها، خودروهاي‌شان را با همان كيفيت و بلكه كمتر و صدالبته قيمت بيشتر فروخته‌اند، با همان بهانه تحريم‌ها مي‌خواهند از انجام كمترين وظيفه در راستاي قانون هواي پاك شانه خالي كنند.
او با بيان اينكه عدم الزام نصب فيلتر دوده، بازي كردن با جان مردم است، يادآور مي‌شود كه اگر بخواهيم در پايتخت هزاران خودروي ديزلي غيراستاندارد داشته باشيم، وضعيت آلودگي هواي تهران مجددا وارد شرايط ناسالم خواهد شد. در واقع عدم الزام نصب فيلتر دوده، يك عقبگرد آشكار و در تضاد روشن با حق‌الناس، منافع عمومي و مصالح مردم است چراكه به‌صورت بسيار مستقيم به سلامت و بهداشت مردم صدمه وارد مي‌كند.
همچنين محسن پورسيدآقايي- معاون حمل‌ونقل و ترافيك شهرداري تهران- با اشاره به لزوم استفاده از فيلتر دوده در اتوبوس‌هاي شهري گفته است: استفاده از فيلتر دوده يك رويكرد و استاندارد جهاني محسوب مي‌شود و چندين سال است كه شهرهاي بزرگ دنيا با يكديگر متحد شده‌اند تا همه خودروهاي ديزلي و اتوبوس‌هاي شهري خود را مجهز به فيلتر دوده كنند و تجربه ثابت كرده كه استفاده از فيلتر دوده باعث صفر شدن خروجي ذرات معلق و كربن مي‌شود، به همين منظور در شهرهاي بزرگ دنيا از اين فيلتر استفاده مي‌شود.
او همچنين درباره آنچه پس از نصب فيلترها حاصل شده نيز توضيح داده است: نتايج استفاده از فيلتر دوده كاملا موفقيت‌آميز بوده است و در اين چند سال اگزوز اتوبوس‌ها ۱۰۰ درصد تميز هستند. بنابراين با اين تجربه موفق حتما مي‌توان اين كار را ادامه داد و اتوبوس‌هاي تهران را به فيلتر دوده مجهز كرد.
خبرگزاري دانشجويان ايران درباره چگونگي تامين بودجه خريد اين فيلترها در گزارشي نوشته است: با وجود آنكه مديران شهري و اعضاي شوراي شهر بر لزوم نصب فيلتر دوده روي اتوبوس‌هاي پايتخت تاكيد كردند اما در جريان بررسي لايحه شهرداري تحت عنوان «انتشار 3 هزار ميليارد تومان اوراق مشاركت براي توسعه حمل‌ونقل»، اعضاي شوراي شهر تهران در دوم دي‌ماه سال گذشته، به اختصاص بخشي از اوراق مشاركت به خريد فيلتر دوده راي منفي دادند و به همين دليل خريد فيلتر دوده از محل 3 هزار ميليارد تومان اوراق مشاركت حذف شد و با اين تصميم شوراي شهر، يكي از منابع مهم خريد فيلتر دوده، از رديف‌هاي كمك حذف شد و سر فيلتر دوده از كمك‌ها بي‌كلاه ماند.
وقتي نامه‌نگاري‌ها آغاز شد
پيش از آنكه شوراي شهر تهران با پيگيري‌هاي عليخاني به حذف منابع بودجه‌اي فيلترها راي دهد عليرضا رييسي معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در نامه‌اي خطاب به رييس شوراي شهر تهران در مورد لزوم تجهيز اتوبوس‌هاي ديزلي شهر تهران به فيلتر دوده نوشته بود: «براساس مصوبات هيات وزيران كليه اتوبوس‌هاي درون‌شهري ديزلي بايد مجهز به فيلتر دوده باشد؛ لذا خواهشمند است ضمن بررسي عواقب موضوع در شوراي شهر، نسبت به الزام شهرداري تهران به نصب فيلتر دوده روي اتوبوس‌هايش دستور اقدام لازم را مبذول فرماييد. در خرداد سال جاري نيز عيسي كلانتري، رييس سازمان محيط زيست نيز در نامه‌اي خطاب به نمكي وزير بهداشت با موضوع لزوم حضور موثر وزارت بهداشت به موضوع كاهش و حذف آلودگي دوده ديزل از هواي كلانشهرها نوشت: «بارها در مكاتبات متخصصين آن وزارتخانه هشدار و تاكيد شده است كه دود ديزل براساس گزارش سازمان جهاني بهداشت، سرطانزاست و نقش بسزايي در افزايش بيماري‌هاي قلبي و عروقي دارد.
شهروندان بسياري از شهرها در حمل‌ونقل عمومي و خودروهاي حمل كالا و خدمات شهري مواجهه بسياري با دود ديزل دارند و الزام كنترل آلايندگي ديزل با استفاده از نصب فيلتر دوده روي خودروهاي نوشماره و در حال حركت ديزل طي مصوبه هيات وزيران و نيز مصوبات متعدد بعدي در كارگروه ملي كاهش آلودگي هوا مورد تاكيد قرار گرفته است؛ اين در حالي است كه برخي دستگاه‌هاي دولتي از انجام تكاليف قانوني خود سر باز مي‌زنند و هزينه آلودگي ديزل براساس بار بيماري‌ها و مرگ‌ومير كه چندين برابر هزينه بهسازي سيستم‌ها است، عملا تاوان سنگين آن توسط آن وزارتخانه پرداخت مي‌شود.
سازمان حفاظت محيط زيست گزارشي جامع از آلودگي ديزل اثرات بهداشتي و سلامتي، نحوه رفع آلودگي و تجارب جهاني به همراه مستندات قانوني در دو مجموعه تهيه كرده كه تقديم مي‌شود و لازم به ذكر است استفاده از انواع سامانه‌هاي پالايش دود در خودروهاي ديزلي در دنيا مرسوم است و مي‌تواند گامي موثر بر اجراي اهداف آن وزارتخانه در پيشگيري از بيماري‌هاي پرهزينه موثر باشد؛ بر اين اساس خواهشمند است دستور فرماييد: برآورد سالانه هزينه‌هاي مستقيم آلودگي هوا در دستور كار قرار گيرد و پيشنهاد مي‌شود وزارت بهداشت مطالبه‌گر، اجراي مصوبات دولت براي كاهش و حذف دوده ديزلي را در دستور كار خود قرار دهد.»
نامه‌نگاري‌ها ادامه داشت و حتي موضوع فيلتر دوده از محدوده مديريت شهري خارج شد به گونه‌اي كه سعيد نمكي وزير بهداشت را دست به قلم كرد و او در نامه‌اي خطاب به حناچي شهردار تهران نوشت: «مطابق مصوبات هيات وزيران كليه خودروهاي ديزلي درون و برون‌شهري بايد مجهز به فيلتر دوده باشد. مطابق گزارش سازمان بهداشت جهاني ذرات دوده خروجي از خودروهاي ديزلي سرطان‌زاي قطعي است و متاسفانه در شهر تهران بيش از 3000 اتوبوس ديزلي خطوط BRT فاقد فيلتر دوده بوده و ساليانه هر اتوبوس بيش از 40 هزار كيلومتر در شهر تهران تردد مي‌كند كه مقدار زيادي ذرات دوده سرطان‌زا را در هوا منتشر كرده و تهديدي براي سلامت ساكنين شهر تهران و استفاده‌كنندگان از اين وسايل نقليه است.
شايسته است دستور اقدام لازم مبني بر نصب فيلتر دوده روي اتوبوس‌هاي عمومي و ساير خودروهاي ديزلي سنگين را مبذول فرماييد.»
چندي پيش نيز پيروز حناچي شهردار تهران در نامه‌اي خطاب به نمكي وزير بهداشت نوشت. ايسنا درباره اين نامه گزارش داده است كه در آن نامه آمده: «شركت واحد اتوبوسراني و حومه با عنايت به اهداف و تكاليف تبيين شده در اسناد و مقررات بالادستي و همچنين مصوبات و الزامات شوراي شهر تهران مبني بر كاهش آلودگي هوا و نيز رفع منابع آلايندگي ناشي از تردد وسايل حمل‌ونقل عمومي، ناوگان ديزلي شهر تهران اقدامات و تمهيدات ويژه‌اي را پيگيري كرده كه مي‌توان به پيگيري و انجام فعاليت‌هاي موثر به منظور فراهم‌سازي زيرساخت‌هاي مورد نظر براي نصب فيلترهاي جذب دوده روي اتوبوس‌هاي ديزلي درون‌شهري و فراهم‌سازي زيرساخت‌ها به منظور ارتقاي استاندارد سوخت مصرفي ناوگان (يورو4) اشاره كرد.»
حناچي همچنين در آن نامه تاكيد كرده بود: «همچنين با بهره‌گيري از نتايج تجارب، ظرفيت‌هاي موجود و مطالعات علمي مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي نسبت به اجرا و پياده‌سازي برنامه تامين و تجهيز اتوبوس‌هاي تحت پوشش اتوبوسراني تهران به فيلترهاي جذب دوده براساس زمانبندي اقدام كرده است كه بر اين اساس 50 فيلتر دوده تا شهريور 98 نصب شده است و براساس قرارداد منعقد شده تا ابتداي اسفندماه نيز 100 فيلتر دوده ديگر منعقد مي‌شود و بر اين اساس هر ماه تعداد 25 دستگاه اتوبوس به فيلتر دوده مجهز خواهد شد.»
او با بيان اينكه تعداد 50 عدد فيلتر جذب دوده با هدف شناسايي مشكلات و برطرف كردن ايرادات فني و تكنيكي به صورت پايلوت روي اتوبوس‌هاي دو كابين و تك كابين نصب شده است، گفت: «اما ادامه روند اجرا با مشكلاتي روبرو است كه مي‌توان به محدوديت‌هاي مالي با توجه به تورم و افزايش شديد قيمت‌ها به عنوان يكي از اين مشكلات اشاره كرد؛ به‌طوري كه نصب هر دستگاه فيلتر جذب دوده به اعتباري بالغ بر يكصد ميليون تومان نيازمند است و اين در حالي است كه دستيابي به ضريب كدري متناسب جهت نصب فيلتر روي اتوبوس، بومي نبودن تكنولوژي و عدم ساخت داخل كه منجر به واردات فيلترها از كشورهاي خارجي شده و همچنين عدم تمايل خودروسازان داخلي به همكاري در فرآيند تجهيز اتوبوس‌هاي توليد داخل به فيلتر جذب دوده از ديگر مشكلات نصب فيلتر دوده روي اتوبوس‌ها است و مشكلات و موانع مربوط به تحريم‌ها و واردات فيلترهاي جاذب دوده از كشورهاي سازنده نيز يكي ديگر از مشكلات خريد و نصب فيلتر دوده است.»
هوا همچنان نامطلوب است
پاييز از نيمه گذشته است. پنجمين روز آذر است كه اين مطلب را مي‌خوانيد. گزارش‌ها از ادامه وضعيت آلودگي هواي تهران خبر مي‌دهد ولي خبري از بهبود شرايط اتوبوس‌ها و خودروهاي ديزلي در شهر نيست. براساس اعلام شركت كنترل كيفيت هواي تهران افزايش غلظت ذرات معلق در هواي پايتخت در 4 آذر باعث برقراري شرايط نامطلوب كيفيت هوا در بيشتر مناطق شد. براساس اين گزارش با حاكميت جو نسبتا پايدار و آسمان ابري همراه با ازدياد تردد خودروها، شاهد افزايش غلظت ذرات معلق، غبار صبحگاهي و برقراري شرايط ناسالم براي گروه‌هاي حساس در بيشتر مناطق بوديم.
با تداوم اين وضعيت جوي طي روز و عدم وزش باد موثر، پراكندگي آلاينده‌ها محدود مي‌شود و در برخي مناطق پرتردد كيفيت هوا در وضعيت نامطلوب باقي خواهد ماند.
شينا انصاري: ذرات معلق با قطر كمتر از ۲.۵ ميكرون، مهم‌ترين آلاينده هوا در شهر تهران محسوب مي‌شود. اين ذرات شامل عناصر و تركيبات مختلفي است كه در اين ميان «كربن سياه» يكي از اجزاي بسيار خطرناك آن است. بر اساس بررسي‌هاي به عمل آمده مشخص شده است كه «خودروهاي ديزلي» سهم قابل توجهي در توليد ذرات معلق در شهر تهران دارند.