جدال سخت ايران و تروييكا در وين
وعده‌هاي كاغذي كافي نيستند
سارا معصومي
جمعه 15 آذر ماه هيات‌هاي كارشناسي ايران و بازماندگان در توافق هسته‌اي(فرانسه، آلمان، بريتانيا، روسيه و چين) در وين در قالب كميسيون مشترك برجام ديدار خواهند كرد؛ ديداري كه از هم‌اكنون مي‌توان عنوان «جدال سخت» را به آن داد. اروپايي‌ها با ملغمه‌اي از تهديد به استفاده از مكانيسم ماشه و مشوقي نظير پيوستن كشورهاي جديد به سازوكار مالي براي كار با تهران موسوم به اينستكس به پيشواز اين دور از نشست كميسيون مشترك رفته‌اند. تهران هم با يادآوري خروج امريكا از توافق هسته‌اي، بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي و انفعال اروپا پاسخ تهديدها را داده و هم با بي‌ثمر دانستن اقدام‌هاي نمايشي و روي كاغذ، نظرش درباره به اصطلاح مشوق جديد اروپايي‌ها را عيان كرده است. هر چند كه در جلسه روز جمعه هيات‌هاي كارشناسي 1+4 حضور خواهند داشت اما ناگفته پيداست كه روي سخن و انتقاد ايران با نمايندگان 3 كشور اروپايي حاضر در برجام خواهد بود كه حتي در عملي كردن پيشنهاد خود براي كار با ايران يعني همان سازوكار مالي(اينستكس) هم ناكام مانده‌اند. نشست كميسيون مشترك اين بار در فضايي متفاوت برگزار خواهد شد.
در اروپا چهره‌هاي آشنا به برجام مانند فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه جاي خود را به چهره‌اي متفاوت داده كه هر چند به نظر مي‌رسد در اين فقره مدافع ايران و منتقد رفتارهاي امريكا به شمول خروج از توافقي چند جانبه باشد اما به هر حال به برجام به چشم يك ارثيه نگاه مي‌كند و در فضاي ملتهب رسيدن به آن هم مانند موگريني حاضر نبوده و به جزييات حقوقي، سياسي و فني آن اشراف كامل ندارد.
از سوي ديگر رابطه ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم در چند حوزه تغيير كرده است. نخست آنكه دبيركل جديد رافائل گروسي به قضاوت رسانه‌هاي غربي به امريكا و اسراييل نزديك‌تر است و ايران بايد مراقب بازگشت گرايش‌هاي سياسي به گزارش‌هاي فني آژانس باشد. دومين چالش در رابطه ايران و آژانس، كاهش تعهدات برجامي ايران است كه در گزارش‌هاي دوره‌اي اخير آژانس بين‌المللي هم انعكاس پيدا كرده است. هر چند كه آژانس صرفا نقش ناظر را طبق برجام برعهده دارد و تصميم‌گيري درباره چند و چون واكنش به اقدام‌هاي برجامي ايران با بازماندگان در توافق است اما به نظر مي‌رسد كه قرار گرفتن ايران در اين مسير به هر حال چالش‌هايي را در رابطه تهران و آژانس ايجاد خواهد كرد. از سوي ديگر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پرداختن به ادعاهاي بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل درباره پنهان‌كاري هسته‌اي ايران را هم آغاز كرده و در آخرين گزارش اين نهاد ناظر اعلام شده كه در محلي اعلام نشده(تورقوزآباد) از سوي ايران ذرات اورانيوم يافت شده است. همزمان برخي از رسانه‌هاي غربي تلاش براي فضاسازي به منظور بازگشايي مجدد پرونده پي‌ام‌‌دي(ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي ايران) را آغاز كرده‌اند. پرونده‌اي كه همزمان با اجراي برجام با اتمام نقشه راه مورد توافق ميان تهران و آژانس مختومه اعلام شده بود.
تحول ديگري كه بر اين دور از نشست كميسيون مشترك برجام سايه انداخته، بن‌بست در مذاكرات ايران و امريكا و تداوم ناكامي تروييكاي اروپايي به نمايندگي فرانسه براي برقراري آتش‌بس ميان تهران و واشنگتن است. در حالي كه ايران از ارديبهشت ماه در فواصل هر 60 روز يك بار يك يا چند مورد از تعهدات هسته‌اي خود طبق برجام را متوقف كرده، فرانسه با توجه به ناتواني اروپا براي ايستادن در مقابل تحريم‌هاي فرامرزي امريكا، ترمز براي اقدام‌هاي برجامي ايران را در جلب موافقت براي پشت ميز مذاكره نشاندن دوباره ايران و امريكا جست‌وجو كرده است. با اين همه آخرين تلاش‌هاي امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه در حاشيه مجمع عمومي امسال براي رو در رو قرار گرفتن هيات‌هاي ايران و امريكا ره به جايي نبرد و پس از آن هم از كيفيت و كميت اين تلاش‌ها از سوي پاريس كاسته شده و همزمان واشنگتن نيز به تشديد سياست فشار حداكثري عليه ايران ادامه مي‌دهد. در حالي كه حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان در تازه‌ترين اظهاراتش به تاريخ ديروز اعلام كرده كه پيام‌هاي دولت امريكا براي مذاكره با ايران در پشت صحنه با آنچه در ملأعام مي‌گويد، متفاوت است اما فعلا هيچ نشانه‌اي وجود ندارد كه واشنگتن تمايلي به پذيرش شرط ايران براي توقف در اجراي تحريم‌ها به معناي گام لازم براي نشستن پاي ميز مذاكره داشته باشد. بنابراين در جلسه كميسيون مشترك روز جمعه در وين، اروپا بايد براي متوقف كردن گام‌هاي معكوس برجامي ايران، كارتي جز وعده و وعيد درباره اجرايي شدن تعهداتش يا پاس دادن توپ به زمين مذاكره ايران و امريكا و به تبع آن تحت فشار قرار دادن تهران براي نشستن پاي ميز مذاكره در سايه تحريم روي ميز بگذارد.
همزمان با نزديك شدن به جلسه كميسيون مشترك، تحركات در هر دو سوي ميدان افزايش پيدا كرده است. عباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه و رييس هيات كارشناسي ايران در برجام چند روز گذشته را در چين و ژاپن گذرانده است. فرجام برجام در سايه تداوم تحريم‌هاي امريكا به اضافه تعلل اروپا در وفاي به تعهداتش و البته گام‌هاي معكوس برجامي ايران، محورهايي بودند كه عراقچي در پكن با همتاي خود در ميان گذاشت و بر همين اساس هدف از اين رايزني‌ها را مشورت‌هاي برجامي معمول با روسيه و چين خواند. پس از پكن، عراقچي با عنوان فرستاده ويژه رييس‌جمهور ايران به توكيو، پايتخت ژاپن رفت. كشوري كه آبه شينزو، نخست‌وزير آن يكي از واسطه‌ها براي بازگشت ايران و امريكا پشت يك ميز مذاكره است و البته به صراحت از برجام حمايت مي‌كند. به اين رايزني‌هاي عراقچي در خارج از مرزها بايد ميزباني تهران از يوسف بن‌علوي، وزير خارجه عمان در دو روز گذشته را هم اضافه كرد. بن‌علوي نيز سابقه وساطت ميان ايران و امريكا را دارد و چند روز پيش از سفر به تهران مهمان مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا در واشنگتن بوده است. گفته شده كه آغاز گفت‌وگوهاي منطقه‌اي ميان ايران و كشورهاي حاشيه خليج فارس با حضور بازيگران فرامنطقه‌اي فعال در اين منطقه اصلي‌ترين محور رايزني‌هاي بن‌علوي در تهران با مقام‌هاي متفاوت از وزير خارجه تا رييس‌جمهور و رييس شوراي امنيت ملي بوده است. با اين همه قابل پيش‌بيني است كه بن‌بست در رابطه تهران و واشنگتن و شروط هر طرف براي خروج از اين وضعيت هم يكي از سوژه‌هاي روي ميز در اين رايزني‌ها بوده باشد.
هر چند كه براي كشف هر گونه نشانه كاهش تنش ميان تهران و واشنگتن همچنان بايد چشمي به پشت صحنه داشت اما در رابطه ايران و اروپا چيز چنداني براي قايم‌موشك بازي ديپلماتيك وجود ندارد. اروپا مي‌گويد، اراده سياسي براي حفظ برجام را دارد و از اينستكس به عنوان نشانه‌اي از وجود اين اراده سياسي ياد مي‌كند. تهران مي‌گويد ديگر مجالي براي شعار سياسي نيست و مبناي قضاوت عملكرد اروپا خواهد بود. ايران و اروپا در حالي براي كارزار روز جمعه در وين آماده مي‌شوند كه تهران در مسير كاهش تعهدات برجامي در گام آخر با دست گذاشتن روي از سرگيري غني‌سازي در تاسيسات هسته‌اي فردو عملا زنگ‌هاي خطر را براي طرف مقابل به صدا درآورد و همزمان در تهران اين كلام از سوي مقامات بسيار شنيده مي‌شود كه ايران از لحاظ فني گام بيشتري در چنته ندارد و آنچه باقي مانده، اقدام‌هايي نظير تجديد نظر در دكترين هسته‌اي، خروج از معاهده منع تكثير تسليحات اتمي موسوم به ان پي تي يا پايان دادن به همكاري‌ها با آژانس در چارچوب پروتكل الحاقي است. اقدام‌هايي كه هر كدام خط قرمز پررنگي براي اروپا به حساب مي‌آيند. اروپايي‌ها كه در مقابل 3 گام نخست ايران، واكنش چنداني از خود نشان ندادند با گام چهارم هشدارها و تهديدهاي ايران را جدي تلقي كرده و درصدد متوقف كردن تهران در مسير برداشتن گام‌هاي بيشتر هستند. اروپا براي متوقف كردن ايران ظاهرا مشت خود را باز كرده اما متاعي ارزشمندتر از طولاني‌تر كردن ليست كشورهايي كه به اينستكس پيوسته‌اند، نيافته است. اقدامي كه محمدجواد ظريف آن را در آخرين توييت خود وعده‌هاي كاغذي خوانده است و به طعنه به اروپا يادآوري كرده كه كمپاني‌هاي اروپايي آنچنان در قيد و بند تحريم‌هاي امريكا هستند كه حتي از فروش اقلام غيرتحريمي و كالاهاي به اصطلاح بشردوستانه به ايران هم سر باز مي‌زنند. نمايندگان 3 كشور اروپايي كه به وين مي‌روند بايد بدانند ليست بلندبالاي كشورهايي كه به اينستكس پيوسته‌اند به كار متوقف كردن گام‌هاي برجامي ايران نخواهد آمد و كف مطالبه‌هاي تهران تزريق بودجه قابل توجه به اينستكس همچنين عادي‌سازي رابطه بانكي اين كشور است. وعده‌هايي كه اروپايي‌ها ذيل برجام در جولاي سال 2015 داده اما فراموش كرده‌اند.