تنفس مصنوعي براي سازمان تجارت جهاني

گروه اقتصادي

«زمستان در راه است»، اين سخنان نماينده نروژ در نشست 22 اكتبر سازمان تجارت جهاني بود. منظور او توقف فعاليت سازمان تجارت جهاني است كه براي تسهيل تجارت در سيستم فعلي اقتصاد و تجاري شكل گرفته است.

WTO اصلي‌ترين نهاد تجارت جهاني است. با يك حساب سرانگشتي، اين نهاد از زمان تاسيس تاكنون توانسته با توافقنامه‌هاي عمومي در زمينه‌هاي تجاري و گام‌هايي در جهت كاهش يا به صفر رساندن تعرفه‌ها، تجارت بين اعضايش را تا 171 درصد افزايش دهد. به عنوان مثال زماني كه كالايي از چين به امريكا يا اتحاديه اروپا صادر مي‌شود، قوانين سازمان تجارت جهاني مي‌تواند موانع را مرتفع كند تا كالا از تكنولوژي تا مواد خوراكي راحت‌تر صادر و وارد شوند. اين نهاد به عنوان «تسهيل‌كننده» مي‌تواند به شركت‌ها اطمينان دهد كه برنامه‌ريزي‌هاي‌شان محقق مي‌شود و سرمايه مورد نيازشان نيز بدون تغيير و ضرر باقي خواهد ماند. اما چندي است كه مشكلات اين نهاد بين‌المللي بسيار عميق‌تر شده و فراتر از اختلاف نظرها پيرامون تعرفه‌هاي تجاري رفته است. اين مشكل، كاهش اعتماد به نحوه عملكرد قوانين بين‌المللي سازمان تجارت جهاني است. در واقع داستان از جايي شروع شد كه چين عليه تعرفه‌هاي اعمال شده امريكا به اين سازمان شكايت كرد. اما در نهايت اتفاق خاصي رخ نداد و مذاكرات سازمان تجارت جهاني با طرفين درگير در جنگ تجاري با شكست مواجه شد. شايد اگر امريكايي‌ها از مواضع خود دست مي‌كشيدند‌، اين همه خشم چين و ساير كشورها از تبعات جنگ تجاري وجود نداشت.

بازوي مذاكره شكسته است

96 درصد از حجم تجارتي كه در جهان انجام مي‌شود، توسط سازمان تجارت جهاني پايه‌ريزي شده است. اما اين سازمان كه از سال 1995 شكل گرفته در شرف فروپاشي قرار دارد. چرا كه قرار است يك هفته ديگر دو تن از قاضي‌هايي كه شكايت‌هاي مربوط به موانع تجاري را بررسي كرده و حكم مي‌دهند‌، بازنشسته شوند. ترامپ معتقد است اين سازمان عملكرد قبل را ندارد. به گفته او رسيدگي اين سازمان به اختلافات و شكايات بيش از 90 روز به طول مي‌انجامد. از اين رو قاضي جديد جايگزين نفرات بازنشسته نخواهد شد. در واقع نفر باقي مانده بايد به تنهايي به پرونده‌هاي شكايت رسيدگي كند. هر چند دولت‌هاي گذشته نيز گاهي از سياست‌هاي اين سازمان گله‌مند بودند و در تعيين قضات دخالت مي‌كردند، اما عدم انتصاب فرد جديد را به منزله يكجانبه گرايي امريكا تلقي مي‌كنند. از سوي ديگر حقوقدانان بازرگاني امريكا از عدم جايگزيني هيات استيناف راضي هستند. چرا كه به زعم آنها اين هيات با توجه به مواضع و نگرشي كه دارد، بيش از حد اروپايي است و اين را توهين به حاكميت امريكا مي‌دانند. اين بدان معناست كه سيستمي كه تا چندي پيش تقويت‌كننده روابط تجاري بود، پس از تبعات جنگ تجاري به سمت و سوي سياست‌هاي «يكجانبه‌نگر» رفته است. به بيان ديگر در شرايطي كه قرار بود اين سازمان، رابطه بين سياست و تجارت را به حداقل برساند، تبعات اين نوع از سياست‌ها در اين است كه اگر كشورها حس كنند با تبعيت از قوانين اين سازمان، نه تنها نمي‌توانند تجارت آزادانه‌اي داشته باشند، بلكه مورد تعدي سايرين قرار مي‌گيرند، به جاي شروع يك معامله رسمي، يك شكايت رسمي را به سازمان مي‌دهد. اگر حكم سازمان براي دو طرف خوشايند نباشد و اعتراض‌شان نيز مورد قبول راي قضات استيناف نباشد، برنده مي‌تواند تعرفه‌هاي سنگيني را با تحميل نظرش بر قاضي بر بازنده ايجاد كند. اين تعرفه‌ها در ميان‌مدت مي‌تواند ستون‌هاي سازمان تجارت جهاني را سست كند و باعث دوري قانونگذاران از آنها شود. در واقع اساس شكل‌گيري سيستم تجارت جهاني مبتني بر قوانيني است كه تجارت و بازرگاني را در خدمت كشورها قرار دهد به نحوي كه به تمام افراد خدمت‌رساني شود.

به نظر مي‌رسد بازوي «مذاكرات» سازمان تجارت جهاني براي حل و فصل مناقشات تجاري سال‌هاست كه شكسته است. با وجود 164 عضو فعال كنوني‌، براي منازعات كمتري مذاكره صورت مي‌گيرد و هر عضو حق وتو در برابر هر گونه آزادسازي تجاري چند‌جانبه دارد. بدون مذاكرات و در سايه حق وتوي اعضا موجب تنفر از هيات استيناف مي‌شود.

از سازمان تجارت جهاني چيزي باقي نمانده

امريكا امتيازهاي ويژه‌اي در اين سازمان دارد. اول اينكه مي‌تواند عليه اتحاديه اروپا و يارانه‌اي كه به ايرباس مي‌دهد‌، اقامه دعوي كند. از سوي ديگر مي‌تواند عليه دومين اقتصاد بزرگ دنيا‌، چين نيز بابت پرداخت يارانه‌هايي به توليدكنندگان داخلي، عدم رعايت مالكيت معنوي، كنترل و احاطه بر صادرات عناصر ناياب كه در ساخت تلفن همراه و تجهيزات نظامي كاربرد دارد و حتي تعرفه بر مواد غذايي امريكا به سازمان تجارت جهاني شكايت كند. امريكا قصد دارد با اين كار كه «علاج‌هاي تجاري» نام دارد از توليدكنندگان خود در برابر واردات ناعادلانه دفاع كند. به بيان ديگر در تلاش براي سازگار شدن ديگران با قوانين خود به جاي خريد است.

از طرف ديگر، شرايط WTO نيز متفاوت شده است. اكنون ترامپ القاكننده انشعاب در سازمان تجارت جهاني و تشديدكننده جنگ تجاري است و تقريبا چيزي باقي نمانده كه از اين سازمان بخواهد.

از ميان 163 عضو اين سازمان‌، 117 كشور طي نامه‌اي خواستار پايان دادن به منازعات بين امريكا و اين سازمان شدند. از سوي ديگر برخي ديگر از كشورها مانند كانادا، نروژ و اتحاديه اروپا بر اساس يك توافقنامه موقتي، استفاده از قضات بازنشسته را در حل و فصل منازعات تجاري احتمالي را به تصويب رساندند. تلاش اين كشورها براي پر كردن حفره مربوط به بدنه استيناف WTO است. در واقع آنها معتقدند امريكا از رياضيات پيچيده و مشكوكي براي محاسبه تعرفه‌هاي حمايتي استفاده مي‌كند. در حالي كه قوانين تجارت جهاني مي‌تواند جايگزين هر معادلات پيچيده‌اي شود. هر چند به نظر مي‌رسد كشورهاي بسياري از ترس تحت تعقيب بودن و عواقب تنبيهي توسط امريكا از چنين جايگزيني استفاده نكنند. البته زمزمه‌هايي مربوط به راه‌اندازي يك سازمان ديگر به بزرگي سازمان تجارت جهاني براي پوشش خطاها و كاستي‌هاي WTO شنيده مي‌شود. اين موارد به اين معناست كه سازمان تجارت جهاني غير‌قابل پيش‌بيني و بحث‌برانگيزتر شده است. بدون بدنه استينافي به عنوان يك واسط صادق و عادل براي حل منازعات تجاري، نمي‌توان به جهان به چشم يك دهكده بزرگ جهاني نگريست. امريكا به عنوان كلانتر تجارت جهاني عمل كرده و براي ساير كشورها نيز پرونده‌سازي مي‌كند. به عنوان مثال در نوامبر ترامپ اعلام كرد كه يك تحقيق در خصوص ماليات فرانسه در مورد خدمات ديجيتال را به پايان رسانده است. چيزي كه مي‌تواند به وضع تعرفه بر اين نوع خدمات فرانسوي منجر شود.

منبع: اكونوميست