مرگ قائد صالح، فرمانده ارتش الجزاير
فرصتي براي دگرگوني سياسي
ترجمه: هديه عابدي
تحليلگران مي‌گويند مرگ فرمانده ارتش الجزاير مي‌تواند فرصتي براي جنبش اعتراضي اين كشور ايجاد كند تا بتوانند براي كسب امتيازات فشار بيشتري بياورند. سپهبد احمد قائد صالح، فرمانده قدرتمند ارتش الجزاير، پس از حمله قلبي روز دوشنبه در بيمارستاني در پايتخت الجزاير درگذشت. دولت الجزاير در پي مرگ صالح سه روز عزاي عمومي اعلام كرده است. اين فرمانده 79 ساله پس از كناره‌گيري عبدالعزيز بوتفليقه، رييس‌جمهور الجزاير از قدرت در اواخر ماه مارس، در ميان اعتراضات سراسري عليه دولت به شخص اول صحنه سياسي ملي كشورش تبديل شد. قائد صالح كه سال‌ها به عنوان متحد بوتفليقه شناخته مي‌شد، در ابتدا از تصميم بحث‌برانگيز رييس‌جمهور براي پنجمين حضور متوالي در انتخابات رياست‌جمهوري الجزاير حمايت كرد، اما سپس به درخواست تظاهرات‌كنندگان تن داد و به دليل عدم سلامت جسماني خواستار كناره‌گيري بوتفليقه شد. اما روابط قائد صالح با گارد قديمي سياسي و اصرار به برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري كه از سوي تظاهرات‌كنندگان محكوم شد، به مذاق جنبش اعتراضي خوش نيامد، چراكه آنها خواستار انتقال به حكومت غيرنظامي بودند. در طول تاريخ مدرن اين كشور نظاميان نقش مهمي در سياست داشته‌اند، حال چه به عنوان رييس‌جمهور يا فرمانده نظامي. پس از عزل اجباري بوتفليقه در ماه آوريل قائد صالح به عنوان رهبر غيررسمي كشور شناخته شد. تظاهرات‌كنندگان خشم خود را بر سر اين فرمانده ارتش خالي كرده و او را به بستن راه دموكراسي متهم كردند.
قائد صالح همواره بر اين باور بود كه برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري تنها راه براي گذر از بن‌بست سياسي كشور است. درنهايت در دوازدهم دسامبر امسال راي‌گيري برگزار شد و پنج تن از همكاران رييس‌جمهور سابق با يكديگر به رقابت پرداختند و عبدالمجيد تبون، نخست‌وزير پيشين كشور به عنوان رييس جديد دولت انتخاب شد. محمد زيتوت، از ديپلمات‌هاي سابق الجزاير و تحليلگر سياسي به شبكه الجزيره گفت، قائد صالح فرصتي استثنايي داشت تا بتواند بر تغييري كه مردم الجزاير مدت‌ها به دنبال آن بودند تاثير بگذارد، اما او اين فرصت را هدر داد. «او مي‌توانست به سلطه نظاميان بر حيات سياسي كشور پايان دهد و به غيرنظاميان قدرت ببخشد اما به جاي آن ارتش را بر سر كار گذاشت. او كسي بود كه مي‌توانست نام خود را در تاريخ ثبت كند اما تصميم گرفت كه به زباله‌دان تاريخ برود.»
در آستانه بازنشستگي
پس از استقلال الجزاير در سال 1962، قائد صالح تصميم گرفت در ارتش بماند. او پله‌هاي موفقيت را بالا رفت و در سال 1994 به مقام فرماندهي نيروي زميني منصوب شد. در سال 2003 بعد از اينكه نام او در ليست افسران نزديك به بازنشستگي به رييس‌جمهور داده شد، شغل او به‌عنوان يك فرمانده بزرگ رو به پايان قرار گرفت.
بوتفليقه كه هميشه نسبت به فرمانده ارتش دچار ترديد بود، تصميم گرفت توصيه ژنرال محمد العماري كه در آن زمان رييس ستادش بود را ناديده بگيرد و قائد صالح را بازنشسته كرد. زماني كه العماري -كه در سال 2004 با پيشنهاد بوتفليقه براي شركت در دور دوم انتخابات مخالفت كرده بود- در همان سال از سمت خود استعفا داد، رييس‌جمهور قائد صالح را جانشين او كرد. همزمان با انتصاب قائد صالح به عنوان فرمانده ارتش اقداماتي نظير بازسازي آژانس اطلاعاتي DRS الجزاير انجام شد كه به نظر مي‌رسيد قدرت در حال انتقال به سوي غيرنظاميان است. وفاداري قائد صالح به رييس‌جمهور بدون توجه باقي نماند. در سپتامبر 2013، تنها چند ماه پس از سكته مغزي بوتفليقه كه منجر به از كار افتادن وي شد، قائد صالح به عنوان معاون وزير دفاع منصوب شد.اما تحولات تغيير قدرت در اوايل سال 2019، چه در خيابان‌ها و چه در داخل كاخ رياست‌جمهوري، فرمانده را وادار كرد تا از حمايت از رييس‌جمهور بيمار دست بردارد. رسانه‌هاي محلي الجزاير در اواخر ماه آوريل اعلام كردند كه سعيد بوتفليقه، برادر كوچك‌تر رييس‌جمهور كه پس از سكته مغزي برادرش قدرت زيادي گرفته بود به همراه ژنرال محمد المدين، براي جايگزين كردن قائد صالح با يك فرمانده ارتش منعطف‌تر نقشه داشته و اعلام وضعيت اضطراري كرده بوده است. اين دو تن به جرم توطئه عليه دولت و تضعيف ارتش، در ماه سپتامبر به 15 سال زندان محكوم شدند. حاميان ژنرال صالح اعلام كردند او در مخالفت با وضعيت اضطراري، مشخصا در كنار مردم ايستاد. آنها براي اثبات حسن‌نيت رييس ارتش به جرم فساد خواستار پيگرد قانوني چندين مقام ارشد دولتي مانند دو نخست‌وزير پيشين شدند. با اين حال، مخالفان او كه بسياري از آنها به دليل عدم استفاده از زور عليه تظاهرات‌كنندگان از قائد صالح سپاسگزار بودند، اعتقاد داشتند كه او براي ايجاد ثبات در كشور زياده‌روي كرده است، چراكه صدها نفر از تظاهرات‌كنندگان، هنرمندان، سياستمداران و حتي يك جانباز جنگي به دليل اتهامات كاذب بازداشت شدند و هدف از اين كار خاموش كردن منتقدان بود.
آيا اصلا امتيازي در كار است؟
شاران گرووال، از اساتيد مدعو موسسه بروكينگز در گفت‌وگو با شبكه الجزيره گفت، مرگ قائد صالح مي‌تواند فرصتي براي جنبش اعتراضي باشد تا براي كسب امتياز فشار وارد كنند. او با اشاره به ژنرال سعيد شنقريحه گفت: «رييس جديد نيروي زميني ارتش الجزاير تنها يك سال روي كار است. او هيچ‌گاه مشروعيت نظامي قائد صالح را به دست نمي‌آورد. بنابراين، احتمال اينكه بتواند اعتراضات را سركوب كند بسيار كم است. هرچه احتمال سركوب كمتر باشد احتمال كسب امتيازات بيشتر مي‌شود.» گرووال گفت، اين اتفاق همچنين براي رييس‌جمهور تازه انتخاب شده الجزاير فرصتي بود تا كنترل بيشتري بر نظاميان پيدا كند، خصوصا از زماني كه بسياري از ارتشيان خواستار خروج از مركز توجه شده‌اند، چراكه با گذشت زمان، هدف تظاهرات قرار گرفته‌اند. زيتوت، با اين ديدگاه كه تبون مي‌تواند از شرايط فعلي بهره ببرد، موافق است و مي‌گويد، او مي‌تواند از اين طريق خود را از ديد مردم خارج كند، چراكه بسياري او را كانديداي موردنظر ارتش مي‌دانند. زيتوت ادامه مي‌دهد: «اكنون براي تبون فرصتي است كه به تاريخ بازگردد و در يك دوره گذرا به مدت يك يا دو سال خدمت كند و پس از آن قدرت را به افرادي بسپارد كه با ماده 7 و 8 قانون اساسي مطابقت داشته باشد. اما اگر تغييرات نظامي بر سر سياست ادامه پيدا كند، آنگاه اين اتفاق براي مردم الجزاير هم فرصتي خواهد بود تا نشان دهند كه به اعتراضات خود ادامه خواهند داد و تا وقتي كه خواسته‌هاي‌شان برآورده شود اتحاد خود را حفظ خواهند كرد.»
چرا مرگ صالح مهم است؟
الجزاير از زمان كناره‌گيري بوتفليقه در ماه آوريل، در بهت و آشفتگي به‌سر مي‌برد و حال با درگذشت صالح، اين وضعيت بدتر هم مي‌شود. صالح از سال 2004 كه به عنوان فرمانده ارتش الجزاير انتخاب شد تاكنون يكي از اعضاي گروهي سري به نام «قدرت» بود كه همه تصميمات مهم را در نظام ظاهرا دموكراتيك اين كشور اتخاذ مي‌كرد.سايت تحليلي خبري المانيتور نوشت، اوايل سال 2019 اعتراضات گسترده مردم عليه عبدالعزيز بوتفليقه كه اصرار داشت براي پنجمين دور متوالي رييس‌جمهور شود، كل نظام سياسي الجزاير را در خطر سقوط و سرنگوني قرار داده بود. در اين برهه حساس، صالح يكي از افرادي بود كه نقش مهمي در كناره‌گيري بوتفليقه از قدرت ايفا كرد. او كه عملا به رهبر كشور تبديل شده بود تا چند ماه پس از كناره‌گيري بوتفليقه در برابر درخواست مردم مبني بر اصلاحات عميق سياسي مقاومت كرد و خواستار برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري شد. اما ميليون‌ها الجزايري به اين خواسته تن ندادند و خواستار برچيده شدن نظام حاكم بر كشور شدند.مرگ ناگهاني او مي‌تواند قدرت رييس‌جمهور منتخب عبدالمجيد تبون را براي اعمال اصلاحات دموكراتيك بالا ببرد يا اينكه مواضع طبقه نخبه حاكم را تندتر كند. تبون 74 ساله هفته گذشته در نخستين نطق رياست‌جمهوري خود وعده داد بند محدوديت در تعداد دفعات رياست‌جمهوري هر فرد را به قانون اساسي اضافه مي‌كند و در سياست نيز به جوانان بيشتر ميدان مي‌دهد. او همچنين از قائد صالح به خاطر نقشش در «حفاظت از كشور» تقدير كرد.