نگاهي به فيلم 23 نفر به كارگرداني مهدي جعفري
شكوه ايستادگي
محمد ايراندوست
برخلاف عده‌اي كه به بهانه‌هاي واهي و براي جبران ناكارآمدي‌هاي‌شان بي‌محابا به سينماي نجيب ايران هجمه وارد مي‌كنند، بايد با افتخار اذعان داشت سينماگران ايراني با وجود انواع ناملايمات نزديك به چهار دهه است در ژانر جنگي و خلق آثار ارزشمند گام برمي‌دارند. از كارگردانان صاحبنام؛ ايرج قادري، ساموئل خاچيكيان، رسول ملاقلي‌پور، كيانوش عياري، محسن مخملباف، رخشان بني‌اعتماد تا ابراهيم حاتمي‌كيا، كمال تبريزي، منير قيدي، محمدحسين مهدويان و مهدي جعفري به جنگ تحميلي و پيامدهاي آن پرداختند و آثاري ماندگار را در كارنامه پربار سينماي ايران به ثبت رساندند. مهدي جعفري بعد از فيلمبرداري فيلم‌هاي شاخص يك خانواده محترم، عصر يخبندان، دهليز، باركد، خط ويژه، خشكسالي و دروغ و...
و دريافت چندين جايزه داخلي و بين‌المللي اين‌بار در كسوت كارگرداني فيلم 23 نفر را بر پرده سينماها دارد. فيلم 23 نفر روايتگر نوجوانان ايراني است كه در سال 1361 در مرحله آماده‌سازي عمليات بزرگ آزادسازي خرمشهر توسط سربازان عراقي اسير مي‌شوند. عراقي‌ها از ميان اسراي ايراني 23 نفر كه ميانگين سني آنها حدود 13 سال است را جدا كرده و براي انجام ماموريتي ويژه به استخبارات منتقل مي‌كنند. افسران اطلاعاتي عراق با شگردهاي تبليغاتي و رسانه‌اي خبر اسارت 23 نوجوان رزمنده ايراني را در صدر اخبار منطقه و جهان قرار مي‌دهند و توان‌شان را به كار مي‌گيرند تا افكار عمومي را عليه ايران براي حضور اطفال به‌زعم خودشان در خطوط نبرد تحريك كنند. نوجوانان اسير وقتي از نيرنگ عراقي‌ها آگاه مي‌شوند با همفكري و همياري يكديگر و تحمل شرايط جانفرساي اسارت ترفندهايي به كار مي‌گيرند كه افسران باتجربه اطلاعاتي عراق را به استيصال مي‌كشاند. فيلم 23 نفر براساس اقتباسي از خاطرات آزادگان ايراني ساخته شده و اسناد تاريخي ديداري و نوشتاري آن در ايران و عراق موجود است.
خمير مايه اصلي فيلمنامه 23 نفر با بهره‌گيري از خاطرات 23 آزاده نوجوان كه در حال حاضر در شهرهاي مختلف ايران روزگار مي‌گذرانند و نيز آثار و اسنادي كه منتشر شده، شكل گرفته است. مهدي جعفري با پژوهش در اين آثار و تجربه‌اي كه چند سال پيش با ساخت مستندي با همين سوژه كسب كرده اقدام به توليد فيلم 23 نفر كرده است. كارگردان با شناخت درستي كه از سوژه دارد به دور از هرگونه كليشه و شعارزدگي حس وطن‌دوستي و شجاعت نوجوانان رزمنده ايراني را پس از 37 سال براي نسل امروز زنده مي‌كند و اين پيام را مي‌دهد كه نوجوانان اقوام متنوع ايراني براي اعتلاي سرزمين كهن پارسي در برابر متجاوزان از هيچ كوششي دريغ و مضايقه نمي‌كنند. كارگردان با بهره‌گيري از فيلم‌هاي آرشيوي و بازسازي صحنه‌ها لحظه ملاقات
23 اسير نوجوان ايراني با صدام در كاخ بغداد را به‌گونه‌اي باورپذير و مستندگونه طراحي كرده است. روايت متقن و صادقانه فيلم و ريتم مناسب آن تعليق و كشش ايجاد مي‌كند و باعث مي‌شود مخاطب تا انتها فيلم را با شوق و هيجان دنبال كند. فيلم داراي رگه‌هايي از خشونت، طنز، جاسوسي متناسب با اتمسفر كلي آن است و اين عناصر به جذابيت اثر افزوده است. در سكانس مياني فيلم فرمانده عراقي برخلاف قولي كه داده از آزادسازي نوجوانان اسير ايراني طفره مي‌رود و دليل اين كار را عدم پذيرش نوجوانان اسير ازسوي ايران اعلام مي‌دارد. ملاصالح مترجم ايراني اسرا در بازداشتگاه پنهاني به نوجوانان مي‌گويد اين موضوع صحت ندارد و خودش از طريق راديو شنيده آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در خطبه‌هاي نماز جمعه تهران اعلام كرده ايران حاضر است
در ازاي آزادي هر نوجوان اسير دو افسر عراقي را آزاد كند! كارگردان با قرار دادن اين سكانس مقاومت و ايستادگي نوجوانان اسير در استخبارات عراق و هوشمندي مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در ايران، براي خنثي‌سازي مكر عراقي‌ها عليه كشور را به شايستگي يادآور مي‌شود. ماجراي 23 نوجوان اسير ايراني براي بسياري از مخاطبان آشناست و سوژه جديدي محسوب نمي‌شود، منتها كارگردان چنان
با مهارت و هنرمندانه اين سوژه را بازنمايي مي‌كند كه مخاطب تا پايان با فيلم همراه شده و در نوستالژي غرق مي‌شود. صحنه‌ها و سكانس‌هاي جنگي، بازداشت در استخبارات، بازجويي و شكنجه، عبور اسراي ايراني در خيابان‌هاي بغداد در دهه 80 ميلادي و... باورپذير و خوش تكنيك بازسازي شده است. فيلم 23 نفر باتوجه به فرم و محتواي آن و تصويري كه از صدام معدوم ارايه مي‌دهد، قابليت اكران جهاني دارد. فيلم در شخصيت‌پردازي 23 نفر و همين‌طور ملاصالح مترجم ايراني كه از سوي جمهوري اسلامي ايران و هم عراق متهم به جاسوسي است، موفق است و نشان مي‌دهد اين نوجوانان ايراني هنگامي كه از استخبارات عراق خارج مي‌شوند و به سوي اردوگاه اسراي ايراني حركت مي‌كنند با وجود كم‌سن و سالي به بلوغي مضاعف دست پيدا كرده‌اند و قهرمانانه عمليات رواني حزب بعث عليه ايران را به بن‌بست كشانده‌اند. در فيلم 23 نفر به موضوعاتي مانند ممانعت از اعزام نوجوانان به جبهه‌هاي جنگ، عدم پايبندي بعثي‌ها به قوانين و مقررات جهاني و رعايت حقوق اسراي جنگي، بدرفتاري و شكنجه اسرا توسط بعثي‌ها، كينه‌ورزي بعثي‌ها نسبت به نيروهاي سپاه، همكاري منافقين و خلق عرب با عراقي‌ها، اختلاف ادامه‌دار ايران و عراق بر سر شط‌العرب قبل از انقلاب، بدرفتاري و خطاي محرز نيروهاي
اطلاعاتي كشور با ملاصالح مترجم ايراني اسرا در عراق، آزادسازي خرمشهر و شعف اسرا در زندان استخبارات عراق، نقش مرحوم حجت‌الاسلام ابوترابي در زمان اسارت، مقاومت و انگيزه بالاي اسراي ايراني و... اشاره مي‌شود.فيلم با بازجويي ملاصالح توسط نيروهاي امنيت كشور شروع مي‌شود و با سكانسي به‌يادماندني و ماندگار از تقدير نوجوانان آزاده از استقامت و فداكاري ملاصالح در دوران اسارت به پايان مي‌رسد.