نخستين سيرك مدرن
مرتضي ميرحسيني
نهم ژانويه 1768 بود كه نخستين سيرك مدرن، در لندن كار خود را شروع كرد. فيليپ آستلي، افسر سواره‌نظام آن شب فقط با اجراي برنامه سواركاري و پرش از حلقه، تماشاگران خود را سرگرم كرد. اما چندي بعد، ذوق‌زده از استقبال مردم، برنامه‌هاي ديگري را هم مثل اجراي دلقك و بازي با حيوانات وحشي دست‌آموز به نمايش خود افزود. البته پيش از آن هم چنين برنامه‌هايي وجود داشت و مردم هر يك از آنها را مجزا ديده يا درباره‌اش شنيده بودند. اما آستلي، همه اين برنامه‌ها را يكجا جمع كرد. او از آن پس خود را وقف اين كار كرد. هر چه جلوتر رفت، تغييرات بيشتري در طرح اوليه خود داد و سيرك را به گونه‌اي خاص از برنامه‌هاي سرگرم‌كننده تبديل كرد. از آنجا كه صحنه نمايش محوطه دايره‌اي شكل بود اين برنامه سيرك نام گرفت، برگرفته از واژه سيركلار لاتين به معني مدور. سه سال بعد از نخستين اجرا، روي صحنه نمايش و نيز جايگاه تماشاگران سقفي كشيدند و از آن پس برنامه‌ها را در مكاني سرپوشيده اجرا كردند. به زودي سيرك‌هاي ديگري هم شروع به كار كردند. معمولا بليت اين نمايش‌ها به سرعت فروش مي‌رفت و در روزهاي نزديك به اجرا، به دشواري جاي خالي ميان تماشاگران پيدا مي‌شد. اما نمايش‌هاي سيرك‌ها هميشه هم به اين شكل مفرح و شاد نبود. مثلا زنان يا مرداني كه از چاقي يا لاغري مفرط، يا نقايص طبيعي ديگر رنج مي‌بردند. دوربين‌هاي عكاسي تصاوير برخي از اين انسان‌هاي خاص را ثبت و ماندگار كرده‌اند: زن ريشو، مردي كه پوست بدنش كش مي‌آمد، مرد فيلي (كه در واقع انساني بود با چهره‌اي از ريخت افتاده)، پسر خرچنگي كه پنجه‌هاي دستش به جاي پنج انگشت فقط دو انگشت پهن داشت، دختري با پاهاي بزرگ شبيه به پاهاي هالك، مردي با سه پا و دختري با چهار پا. مردمي كه به تماشاي سيرك عجايب مي‌رفتند گاهي به اين انسان‌ها مي‌خنديدند، گاهي هم- با اجازه صاحب سيرك يا مدير نمايش- مي‌توانستند با ميوه گنديده آنان را هدف بگيرند. مسخرگي، آن هم به تلخ‌ترين شكل ممكن از بازيگران به تماشاگران منتقل مي‌شد. تماشاگران پول مي‌پرداختند و بليت مي‌خريدند تا انسان‌هاي به ظاهر زشت و متفاوت را، براي نقايصي كه در آن اختيار و اراده‌اي نداشتند، تحقير كنند. تقريبا همه اين نابازيگران نگون‌بخت، انسان‌هايي بودند طرد شده از خانه و خانواده كه امكان زندگي در زادگاه خودشان را نداشتند.. در قرن بيستم، چنين نمايش‌هايي ممنوع و مجوز سيرك‌ها فقط به اجراي همان برنامه‌هاي عادي خودشان محدود شد. امروزه هر گونه رفتار خشن با حيوانات سيرك نيز ممنوع است.