ميانجي‌گران و بازيگران
در مديترانه
محمود فاضلي
امضاي توافق آنكارا با دولت ليبي براي ايجاد يك منطقه تجاري و اقتصادي از جنوب آب‌هاي مديترانه تا سواحل شمالي ليبي سپس اعزام نيرو‌هاي نظامي تركيه به ليبي بحران داخلي اين كشور را وارد مرحله جديدي كرده و منجر به تنش در اتحاديه اروپا شده است. آلمان تلاش مي‌كند يك كنفرانس بين‌المللي درباره ليبي برگزار كند. صدراعظم آلمان با پوتين و اردوغان گفت‌وگو داشته است. نشست وزراي خارجه يونان، فرانسه، قبرس، مصر و ايتاليا در قاهره با محور مهار بحران ليبي و مخالفت با دخالت‌هاي تركيه در ليبي نيز نشان داد كه طرفين تا چه ميزان داراي اختلاف هستند. كشورهاي فوق امضاي دو يادداشت تفاهم تركيه با دولت وفاق ليبي را مغاير با قطعنامه‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل مي‌دانند.
تركيه به بيانيه مشترك يونان، فرانسه، قبرس و مصر درباره اقدامات اخير تركيه در شرق مديترانه واكنش نشان داد، چراكه توافق با دولت مشروع ليبي در چارچوب مقررات و موازين بين‌المللي امضا شده، پاسخي به ناديده گرفتن حقوق تركيه و مردم قبرس ترك‌نشين در شرق مديترانه است. اين دو توافقنامه، شامل حوزه صلاحيت دريايي و اعزام نيروي نظامي به ليبي است كه اخيرا در پارلمان تركيه با 325 راي موافق در برابر 184 راي مخالف به تصويب رسيد. اردوغان تاكيد دارد حضور تركيه در ليبي به درخواست رسمي دولت مشروع ليبي و براي پايان دادن به ظلم و بي‌عدالتي است و تركيه از حقوق خود در مديترانه تا آخر دفاع خواهد كرد. تركيه همچنين در تماس‌هاي خود با روسيه تلاش مي‌كند
در راستاي مواضع خود موضع كشورهاي اروپايي را تحت تاثير قرار دهد. در بيانيه مشترك پوتين-اردوغان نيز طرفين از كشورهاي درگير در ليبي خواستند فورا به پاي ميز مذاكره بازگردند.
اولين پاسخ ليبي به فراخوان اردوغان و پوتين براي برقراري صلح در ليبي، شوراي عالي دولت وفاق ملي ليبي كه از سوي جامعه بين‌المللي به رسميت شناخته مي‌شود، طي انتشار بيانيه‌اي از فراخوان تركيه و روسيه براي برقراري آتش‌بس در اين كشور استقبال كرد. به اعتقاد دولت وفاق ملي، توضيحات ارايه شده از سوي اردوغان و پوتين درباره بحران ليبي و حملاتي كه عليه پايتخت صورت مي‌گيرد، از سوي شوراي عالي دولت ليبي مورد استقبال قرار گرفت. تركيه و دولت ليبي در طرابلس اواخر ماه نوامبر، قراردادي را در مورد همكاري‌هاي امنيتي و نظامي منعقد كرده بودند كه به تركيه اجازه اعزام مربيان و مشاوران نظامي به اين كشور را مي‌دهد.
يونان و قبرس كه اختلافاتي با تركيه دارند مدعي‌اند توافق آنكارا با ليبي، حقوق بين‌المللي درياها را نقض كرده و صلح و امنيت در مديترانه را تهديد مي‌كند و اگر آتن و آنكارا نتوانند اختلاف خود درباره حريم دريايي در مديترانه را در سطوح ديپلماتيك حل كنند بايد به ديوان دادگستري بين‌المللي در لاهه مراجعه كنند. به باور آتن، توافق تركيه با دولت ليبي، يونان را با مشكل مواجه كرده و حضور نظاميان ترك در كنار دولت وفاق ملي ليبي مداخله تركيه در امور داخلي ليبي است.
آلمان از جمله كشوهاي اروپايي است كه در زمينه بحران داخلي ليبي و در قالب فرآيند برلين براي دستيابي به يك راه‌حل سياسي براي ليبي تلاش مي‌كند. يك كنفرانس ليبي با حضور طرفين درگير در سطح بين‌المللي براي اواخر سال 2019 در نظر گرفته شده بود سپس به ماه ژانويه موكول شد. به گفته هايكو ماس، وزير خارجه آلمان، فائض السراج، رييس دولت ليبي كه در سطح بين‌المللي به رسميت شناخته شده، حمايت خود را از «فرآيند برلين» به‌ويژه از يك آتش‌بس، يك تحريم تسليحاتي و يك فرآيند سياسي به رهبري سازمان ملل اعلام كرده است. اين شرط مهم براي اين است كه ما در آينده بتوانيم تصميم بگيريم كه آيا در برلين نيز نشستي درباره ليبي برگزار خواهيم كرد يا خير.»
مصر مدعي است تركيه به حمايت از افراط‌گرايان در ليبي ادامه مي‌دهد و بايد جامعه بين‌المللي جلوي ادامه حمايت تركيه از گروه‌هاي افراط‌گرا را گرفته و براي شكل‌گيري اتفاق‌نظر در ليبي تلاش كند. طرف‌هاي مختلف در اين روند بايد گروه‌هايي قانوني باشند نه جريان‌هاي خشن همانند آنهايي كه مناطق غرب ليبي در كنترل آنهاست. تركيه از گروه‌ها و شبه نظاميان ليبي كه تحت فرماندهي طرف‌هاي افراطي شناخته شده، هستند و برخي از آنها در ليست تحريم‌هاي شوراي امنيت قرار دارند، به صورت مستمر حمايت مي‌كند. وزراي خارجه چهار كشور ساحلي مديترانه يونان، قبرس و مصر در نشست قاهره درباره آتش‌بس در ليبي و لزوم حمايت از روند سياسي در اين كشور از طريق كنفرانس برلين و ازسرگيري اين روند در آينده از طريق سازوكارهايي بين‌المللي و نيز روند سياسي ليبيايي-ليبيايي كه شامل راهكارهاي سياسي، امنيتي و اقتصادي مطابق با طرح فرستاده ويژه سازمان ملل به ليبي باشد، توافق كردند.
فرانسه اعتقاد دارد امضاي پروتكل‌هاي همكاري امنيتي و دريايي ميان آنكارا و طرابلس نگراني بسياري را ايجاد كرده است. بحران ليبي راه‌حل نظامي ندارد و همه طرف‌هاي روند سياسي بايد در گفت‌وگو حضور داشته باشند و اين روند با آتش‌بس آغاز شده و پس از آن نهادهاي ليبي بايد با يكديگر متحد شده و منابع اين كشور به صورت عادلانه ميان طرف‌ها تقسيم شوند.
ايتاليا در نشست خبري مشترك اجلاس مصر شركت نداشت و بيانيه نهايي نشست ليبي را نيز امضا نكرد. وزير خارجه اين كشور بيانيه را بسيار ناپايدار ارزيابي كرد و از همتايان خود خواست مواضع تند خود عليه تركيه و نخست‌وزير دولت وفاق ملي ليبي را ملايم‌تر كنند. به اعتقاد ايتاليا بايد در كنفرانس برلين با كنار گذاشتن موازنه‌هاي خود شركت داشت و خويشتندار و طرفدار ديالوگ بود. ايتاليا با هرگونه مداخله خارجي در ليبي مخالف است. بايد هرچه سريع‌تر آتش‌بس تامين و تاريخ كنفرانس برلين مشخص شود.