تلويزيون اعتماد مردم به صنايع غذايي را نشانه گرفت
پشت پرده آفلاتوكسين و حمله به صنايع لبني چه بود؟
گروه اجتماعي
فردي كه ابتداي اين هفته با حضور در يك برنامه تلويزيوني، خود را كارشناس مواد غذايي معرفي كرد و مدعي شد شيرهاي پاستوريزه در بازار، آلوده به مقادير بالاي سم آفلاتوكسين به دليل آلودگي خوراك دام‌ها و تغذيه آنها از ذرت‌هاي آلوده بوده و حالا مصرف اين لبنيات زير سايه بي‌توجهي مسوولان باعث سرطان‌زايي مي‌شود، روز دوشنبه اظهارات خود را پس گرفت و اين بار ادعا كرد كه رسانه‌ها، برداشت اشتباه از حرف‌هاي او داشتند و منظور او، آلودگي همه انواع شيرهاي پاستوريزه نبوده و از ميزان نظارت بر كيفيت لبنيات عرضه شده در بازار هم تقدير كرد.
بهادر حاجي‌محمدي كه خود را بازرس انجمن بهداشت و ايمني مواد غذايي ايران معرفي كرد، روز شنبه در برنامه زنده «سلام صبح بخير» كه صبح‌ها از شبكه 3 سيما پخش مي‌شود و اغلب مخاطبانش، زنان خانه‌دار و مادران هستند، اعلام كرد: «به جاي آنكه نگران استفاده از روغن پالم و وايتكس در لبنيات باشيم، افكار عمومي و مسوولان بايد به مسائل مهم‌تري مانند وجود سموم ديگر در لبنيات توجه داشته باشند. مصرف ذرت‌هاي وارداتي آلوده به آفلاتوكسين، سبب توليد شيرهاي آلوده به اين سم شده و با توجه به اينكه اين سم بر اثر حرارت و جوشاندن از بين نمي‌رود، در شير باقي مي‌ماند. براساس نتايج پژوهش‌هاي تعدادي از اساتيد دانشگاه درباره ميزان آلودگي آفلاتوكسين در شيرهاي پاستوريزه در شهرهاي مختلف كشور، ۳۳ درصد نمونه‌هاي شير پاستوريزه آلوده به اين سم بودند. شيرهاي پاستوريزه آزمايش شده در تبريز ۶۲ درصد، ساري ۶۰درصد، مشهد ۵ درصد، شيراز ۱۷ درصد و اردبيل ۳۳ درصد به سم آفلاتوكسين آلوده هستند. متاسفانه يا خوشبختانه سرانه مصرف شير در كشور ما پايين است و اگر در مصرف شير مثل كشورهايي همچون انگلستان بوديم مشخص نبود كه چه اتفاقي در حوزه سلامت رخ مي‌داد. ضعف در مديريت، عامل بروز وضعيتي است كه براي نخستين‌بار افشا مي‌شود در حالي كه سال‌هاست شاهد چنين روندي هستيم. متولي بهداشت شير وزارت بهداشت است، اما آلودگي شير در دامداري و به دليل غذاي آلوده دام رخ مي‌دهد كه متولي‌اش سازمان دامپزشكي به عنوان يكي از زيرمجموعه‌هاي وزارت جهاد كشاورزي است.»
به دنبال اظهارات اين فرد، مجري برنامه هم با سوال تاكيدي خطاب به بينندگان گفت: «چطور مي‌شود كه يك هفته شير نخريم؟» كه مجموع اين اظهارات، با يك موج منفي حاكي از همراهي در شبكه‌هاي اجتماعي گسترده شد آن هم در حالي كه ظرف روزهاي گذشته، مسوولان وزارت بهداشت، برخلاف اين فرد، دلايل علمي و مستندات كارشناسانه براي رد اين شايعات در دست داشتند. در نهايت و كمتر از يك هفته، حاجي محمدي، ديروز ناچار به پس گرفتن شايعات و اظهارات غير كارشناسانه خود شد و با پوزش از چنين شايعه‌پراكني‌هايي بدون طرح واقعيت‌ها، مدعي شد كه از صحبت‌هاي او برداشت نادرست صورت گرفته و گفت: «پيرو شركت بنده در برنامه تلويزيوني سلام صبح بخير شبكه ۳ سيما در تاريخ ۲۸ دي ماه ۹۸، در برخي رسانه‌ها به غلط اين‌گونه تفسير شد كه تمامي شيرهاي توليدي در كشور سمي هستند و نبايد مصرف شوند؛ حال آنكه قطعا چنين چيزي صحيح نيست و بنده نيز چنين منظوري نداشته‌ام. همان‌طور كه سخنگوي سازمان غذا و دارو اعلام كرد، تلاش مسوولان براي كاهش سم آفلاتوكسين در شيرها سال‌ها در حال انجام است و اين مقدار در سال‌هاي اخير به‌شدت كاهش پيدا كرده و به پايين‌تر از حدود مجاز رسيده است. ارقامي كه در خصوص آلودگي شيرها در چند شهر اعلام شد مربوط به نتايج چند پايان‌نامه و طرح تحقيقاتي علمي منتشر شده در دانشگاه‌هاي كشور در ساليان گذشته بوده و به معني تعميم‌پذيري به تمامي شيرها نيست. مسووليت صحت و سقم اين داده‌ها با آن محققان است. البته مطالعات قبلي صرفا مطالعات اوليه بوده و نتيجه‌گيري دقيق نياز به مطالعات ثانويه دارد كه بايد در آينده انجام شود. مصاحبه اينجانب با اين هدف عنوان شد كه تلاش براي حذف كامل اين سم در لبنيات جدي‌تر دنبال شود. خوشبختانه با بازرسي‌هاي انجام‌شده توسط سازمان دامپزشكي و سازمان غذا و دارو در حال حاضر آلودگي معناداري در شير و فرآورده‌هاي لبني وجود ندارد و لذا جاي نگراني براي مصرف لبنيات و سبزيجات نيست.»
ادعاي بي‌اساس اين فرد در حالي است كه ديروز يكي از كارشناسان قديمي نظارت و پايش سلامت لبنيات كه حاضر به ذكر نام خود نشد، در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكيد كرد كه وجود سم آفلاتوكسين در غذاي دام، بيش از آنكه براي انسان خطرناك باشد، براي سلامت دام خطرساز خواهد بود و با رد شايعات بي‌پايه‌اي كه در برنامه تلويزيوني مطرح شده، افزود: «لبنيات پاستوريزه و استريليزه در كشور ما هيچ مشكلي از بابت ميزان آفلاتوكسين ندارد و به‌طور دايم تحت كنترل است و همان‌طوركه مسوولان وزارت بهداشت هم گفتند، استاندارد ايران 100 نانوگرم در ليتر است كه نتايج آزمايش سال‌هاي اخير هم هيچ‌گاه بيشتر از يك دهم نشان نداده است. سلامت دام و شيرهاي صنعتي و همچنين خوراك دام، به‌طور كامل توسط وزارت بهداشت و موسسه ملي استاندارد و سازمان دامپزشكي كنترل مي‌شود و هرگونه شايعه درباره ورود ذرت‌هاي آلوده وارداتي به خوراك دام هم كذب محض است چون اين ذرت‌ها، در گمرك حبس شده و اجازه ترخيص هم ندادند و در حال آماده‌سازي تمهيداتي براي معدوم‌سازي اين ذرت‌ها هستند. اما حتي اگر اين ذرت‌ها يا هرگونه خوراك آلوده‌اي به دام خورانده شود اتفاقا براي دام صنعتي مشكل‌ساز خواهد بود چون وجود سم آفلاتوكسين در بدن گاو باعث سقط‌زايي و توقف شيردهي مي‌شود. از آنجا كه درآمد اصلي دامداران صنعتي، از محل بره‌زايي گاو است و شيردهي گاو، درآمد ثانويه دامداران محسوب مي‌شود، دامداران نسبت به حفظ سرمايه خود بسيار حساس هستند چون امروز قيمت هر راس گاو شيري، حدود 20 ميليون تومان است و دامدار به خاطر چند هزار تومان صرفه‌جويي از محل خوراك ناسالم و آلوده براي دام، سرمايه خود را به خطر نمي‌اندازد.»
حالا مهم اين است كه آن برنامه تلويزيوني كه همان يك بار هم پخش شد، تاثير خود را در همان حدي كه مدنظر تهيه‌كنندگان برنامه بود، گذاشت. مسوولان صنايع لبني ظرف روزهاي گذشته درباره كاهش فروش لبنيات طي روزهاي گذشته ابراز نگراني كردند و مشاهدات «اعتماد» از برخي سوپرماركت‌هاي شمال شهر هم نشان داد كه مقادير قابل توجهي از شيرهاي پاستوريزه در اين سوپرماركت‌ها، فروش نرفته و صاحبان فروشگاه‌ها، در حال بسته‌بندي براي مرجوع به كارخانه بودند ضمن آنكه نسبت به فروش محموله‌هاي جديد با تاريخ روز هم چندان اطمينان خاطر نداشتند. نكته جالب اينكه با وجود پخش چنين برنامه‌اي، تبليغات شير و ساير فرآورده‌هاي لبني «يكي از برندها» ظرف روزهاي گذشته متوقف نشده است.
علاوه بر اين، كمتر از دو ماه از اقدام مشكوك افرادي با اغراض نامعلوم براي بدنامي صنعت كيك و كلوچه گذشته و در همان مدتي هم كه برخي شهروندان در برخي استان‌ها مدعي شده بودند كيك‌هايي خريداري كرده‌اند كه داخل آنها قرص‌هاي مشكوك بوده و البته معلوم شد كه هيچ‌كدام از كيك‌هايي كه توسط بازرسان دانشگاه‌هاي علوم پزشكي اين استان‌ها، بازبيني مي‌شد حاوي قرص مشكوك و هر آلاينده ديگري نبود جز همان بسته‌هاي باز شده كيكي كه در دست شهروندان بود، مسوولان وزارت بهداشت تاكيد كردند كه دست‌هايي مشغول به اقدام براي بدنامي و ضربه به صنعت غذايي كشور است. تا امروز و با وجود آنكه ظرف روزهاي گذشته، اخباري درباره دستگيري برخي از متهمان پرونده اتها‌م‌زني به صنعت كيك و كلوچه هم منتشر شد، اما هنوز معلوم نشده كه غرض اين بدخواهان از اين اقدامات بچگانه چه بوده است. ظرف اين روزها هم مسوولان وزارت بهداشت بار ديگر تكرار كردند كه اقدامي دوباره براي بدنامي صنايع غذايي كشور به راه افتاده و اين بار قرعه به نام صنايع لبني زده شده و عجيب آنكه اين بار، رسانه‌اي كه پسوند «ملي» را هم با خود يدك مي‌كشد در اين اقدام همراه بدخواهان و غرض‌ورزان شده است.
كيانوش جهانپور؛ رييس مركز روابط عمومي و اطلاع‌رساني وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با مهر، با انتقاد از روند تخريب صنايع غذايي كشور توسط عده‌اي با اغراض نامعلوم گفت: «متاسفانه اين شيوه ورود درست نيست و ظاهرا هم اين رفتار نادرست باب شده است. موضوع آفلاتوكسين در مواد غذايي موضوعي جهاني و حداقل چهار دهه، نقل محافل علمي و فني است و بررسي روند آن در ايران نشان مي‌دهد در همه سال‌هاي اخير ميزان آفلاتوكسين در مواد غذايي از جمله لبنيات و خشكبار روند كاهشي داشته است. متاسفانه هر از گاهي افرادي بدون اشاره به مقدمه و موخره، مطالبي را مطرح مي‌كنند كه نه تنها كمكي به ارتقاي سلامت و سواد سلامت جامعه نمي‌كند بلكه به تشويش اذهان هم مي‌انجامد. در همه سال‌هاي اخير تلاش شده ميزان آفلاتوكسين در محصولات غذايي كاهش يابد و حتي مروري بر مطالعات نشان مي‌دهد اين ميزان در مواد غذايي از جمله لبنيات توليد داخل روند كاهشي داشته است. مسوولان فني، واحدهاي كنترل كيفيت و سازمان غذا و دارو هم در اين زمينه كوشش فراواني داشته‌اند و در حال حاضر هم بسياري از محصولات غذايي و لبني ما با تحت همين استانداردهاي رايج به خارج از كشور صادر مي‌شود.»
جهانپور افزود: «كسي مدعي حذف آفلاتوكسين از لبنيات و مواد غذايي نيست اما طرح موضوع به صورت يكجانبه آن هم به گونه‌اي كه انگار اين معضل، خاص محصولات غذايي توليد شده در داخل كشور است، قطعا رفتار درستي نيست.»
جهانپور در پايان صحبت‌هاي خود خطاب به مجريان اين برنامه صبحگاهي و همچنين فردي كه باعث تشويش اذهان عمومي شد، يادآور شد: «مردم حق دارند نگران باشند. اتفاقي كه رخ داد باعث ايجاد نگراني گسترده‌اي در بين مردم شد و خانواده‌ها در چنين شرايطي قطعا دلواپس مي‌شوند. پدر و مادر كه هر روز براي فرزندشان شير تهيه مي‌كنند، با ديدن اين برنامه و شنيدن اخبار پيرامون آن حتما نگران مي‌شوند. ما هم به عنوان متوليان امر در حوزه بهداشت به اندازه مردم و خانواده‌ها نگران مي‌شويم و خودمان را مسوول پاسخگويي مي‌دانيم. ما به مردم حق مي‌دهيم و نگراني آنها را درك مي‌كنيم. اما اين شيوه اطلاع‌رساني غلط واقعا هيچ توجيهي ندارد. اينكه در يك برنامه تلويزيوني، كارشناسي كه بايد خودش را نسبت به اظهاراتش مسوول بداند، بنشيند و به راحتي هرچه مي‌خواهد بگويد و باعث ايجاد چنين نگراني‌اي در بين مردم شود تحت هيچ شرايطي توجيه‌پذير نيست. اينكه يك فرد از زاويه كارشناس در برنامه حاضر شود و بدون هيچ مقدمه و موخره‌اي چنين اظهارنظري كند كاملا زير سوال است. مساله آفلاتوكسين موضوع جديدي نيست. سال‌هاست وجود اين سم و ميزان مجاز آن در مواد غذايي مختلف مثل خشكبار، فرآورده‌هاي گياهي و لبنيات محل بحث است. همه كشورها نسبت به آن قوانين روشني دارند. استانداردهاي اجباري و مشخصي در اين زمينه لحاظ مي‌شود و اتفاقا ما در ايران نسبت به بسياري از كشورهاي ديگر قوانين سختگيرانه‌تري هم داريم. به‌طور مستمر نيز پايش و نظارت مستمر بر اين مواد غذايي اعمال مي‌شود. از سوي ديگر، تمامي آزمايش‌ها و مطالعات سطح بازار را هم به‌طور مرتب و بسيار دقيق روي مواد غذايي انجام مي‌دهيم. در تمامي آزمايش‌هاي صورت‌گرفته طي ماه‌هاي اخير در مورد وجود مقادير آفلاتوكسين هم، هيچ‌وقت بيش از سه و نيم درصد انحراف معيار و عدم انطباق وجود نداشته است. در نتيجه، اظهارنظراتي كه خلاف اين مستندات روشن باشد و بخواهد يك صنعت پيشرو و موفق در كشور را تحت‌الشعاع قرار بدهد پذيرفته نيست. حتي اگر اين رفتار، بر نحوه و الگوي مصرف مردم و سبد تغذيه‌اي و رژيم غذايي آنها در استفاده از شير و لبنيات اثر سوء بگذارد، اين كارشناس با ادعاهاي خود مرتكب يك گناه نابخشودني در عرصه سلامت و اجحاف در حق مردم شده ضمن اينكه ظلم فاحشي هم در حق صنعت لبنيات صورت گرفته است. اهالي اين صنعت هم حق دارند ناراحت باشند و گلايه كنند. نمي‌شود رفتاري از خود بروز دهيم و در قبال آن احساس پاسخگويي نداشته باشيم. ما نمي‌دانيم شركت‌هاي لبنيات يا سنديكاهاي مربوط به آن چه اقداماتي انجام داده‌اند، اما ما در حوزه ماموريت خودمان در وزارت بهداشت و همچنين دغدغه‌اي كه نسبت به نظام سلامت داريم واكنش‌هاي‌مان را نشان داده‌ايم. افرادي هم كه اين خطا را مرتكب شده‌اند بايد خود را آماده پاسخگويي كنند.»