چند پرسش پيرامون طرح توسعه دانشگاه تهران
ميلاد شاهي اردكاني
موضوع طرح ساماندهي (توسعه) دانشگاه تهران و بررسي متن و حواشي آن فرصت بي‌بديلي براي عرصه پژوهشي كشور در رشته‌هاي مختلف اعم از شهرسازي، علوم اجتماعي، حقوق و علوم سياسي، برنامه‌ريزي شهري، منطقه‌اي و ... فراهم كرده است؛ فرصتي كه بي‌ترديد اگر در ممالك ديگر فراهم آمده بود تاكنون آثار متعددي اعم از پايان‌نامه‌هاي تحصيلي، مقالات پژوهشي، كتب، مستند سينمايي و... درباره ابعاد مختلف اين موضوع منتشر شد‌ه‌بود. اما متاسفانه چنين فرصتي منجر به بروز ابعاد فزاينده تهديدآميز براي مردمان، شهر تهران و حتي دانشگاه تهران از يك سو و نقطه تامل‌برانگيزي در نظام شهرسازي معاصر كشور و سيستم برنامه‌ريزي ايران از سوي ديگر شد. اينكه چرا اين‌گونه شد و چرا آن‌طور نشد موضوع بسيار مهم و درخور توجهي است كه پرداختن به آن مجال و قلم‌هاي ديگري را مي‌طلبد. در اين نوشته بنا دارم با طرح پرسش‌هايي درباره اين طرح و مقوله‌هاي مرتبط با آن گشودگي‌اي را نسبت به يكي از وجوه اين موضوع معرفي كنم. مشهود است كه اين طرح از سال‌هاي دهه 70 و مطابق رويه معمول توسط برخي مسوولان مطرح شده است. با اين فرض قريب به دو دهه از عمر طرح ساماندهي (توسعه) دانشگاه تهران مي‌گذرد. با مروري گذرا در آرشيو اخبار رسانه‌هاي مختلف متوجه مي‌شويم كه تنها در دو سال اخير و هر از چند گاهي موضوع اين طرح در تعداد بسيار محدودي از رسانه‌ها انعكاس يافته است. براساس سند منتشرشده از كميته فني (بدنه كارشناسي) كميسيون ماده 5 شهر تهران، اين طرح بزرگ‌ترين مداخله در بافت مركزي پايتخت كشور است. با اين اوصاف نخستين پرسش اين است كه چرا و چگونه هيچ‌گونه اطلاعات مستند و قابل‌توجهي درباره چنين طرحي طي بيست سال گذشته در اختيار عموم مردم شهر و خصوصا متخصصان و پژوهشگران قرار نگرفته است؟ اطلاعاتي كه روشن نمي‌كند اين طرح بر اساس چه مطالعه يا چه معيارهايي تعريف و طي چه فرآيندي مطرح و براساس كدام رويه مراحل تصويبي خود را و در كدام نهاد طي كرده است؟ طي اين سال‌ها ركن اصلي (حداقل در ظاهر و از نظر قانون) مديريت شهري شهر تهران- منظورم شوراي شهر تهران است- در كجاي اين فرآيند قرار داشته است؟ آيا چند دوره شوراي شهر تهران در جريان طرحي كه بزرگ‌ترين مداخله شهري در تهران است، بوده‌اند؟ آيا از دهه 70 تا كنون دستور جلسه، نطق اعضاي شوراي شهر يافت مي‌شود كه به اين طرح اختصاص داشته‌باشد؟ آيا شوراي شهر تهران طي اين دو دهه اساسا اطلاعي از جريان داشتن چنين طرح داشته‌اند؟ اگر نداشته‌اند آنگاه بنيانا وجود چنين شوراي شهري موضوعيت خواهد داشت؟ اگر داشته‌اند موضع ايشان چه بوده است؟ به بركت مطالبه‌گري و دخالت تشكل‌هاي دانشجويي و ساكنان محله وصال در ماه‌هاي اخير - آن هم در سطح بسيار كم- اخبار محدودي از موضوع اين مداخله بزرگ مقياس شهري در تعداد معدودي از رسانه‌ها منتشر شد، پرسش اين است كه آيا مي‌توان حدسي از تعداد بيشتري از اين نوع مداخله‌ها در شهر داشت؟ شوراي شهر تهران چگونه به اين موارد مي‌پردازد؟ جايگاه مردم، ساكنان، شهروندان، نهادهاي فعال اجتماعي از قبيل تشكل‌هاي دانشجويي يا صنفي در تصميم‌گيري‌هايي از اين دست در شوراي شهر چيست؟ زنجيره اين سوالات كه كليه ادوار شوراي شهر تهران را مورد خطاب قرار مي‌دهد قابل ادامه‌دادن است. تامل در اين پرسش‌ها به نحو قابل توجهي رهيافت‌هاي جدي را نسبت به اين ركن قانوني و جاري در مديريت شهري پيش رو قرار خواهد داد. در ادامه مي‌توان دوره حاضر شوراي شهر را مورد خطاب قرار داده و پرسش‌هايي را در اين باره مطرح كرد.
چرا پيش از ورود تشكل‌هاي دانشجويي و معدودي از اساتيد دانشگاه تهران و رسانه‌اي شدن موضوع طرح دانشگاه تهران اعضاي شوراي شهر نسبت به چنين طرحي، با ابعاد بسيار مبهم آن اعلام موضعي نداشته‌اند؟ يا حداقل روي و نشانه‌اي از آن يافت نمي‌‌شود؟ اغلب اعضاي شورا در فضاي مجازي فعال هستند و از فعاليت‌هاي خود در جهت پرداختن به امور شهر و احقاق حقوق شهروندان گزارش مي‌دهند. با مرور در كليه اطلاعات موجود هيچ رد و اثري از اعلام موضع درباره اين موضوع تا پيش از ورود مردم و دانشجويان به چشم نمي‌خورد. آيا اعضاي شوراي شهر نسبت به موضوع طرح اطلاعي نداشته‌اند؟ آيا براي ايشان مهم نبوده است؟ آيا ساختاري در جهت ثبت اطلاعات مربوط به اقدامات و پروژه‌هاي بزرگ مقياس در شوراي شهر وجود ندارد؟ شنيده‌هاي صاحب اين قلم حاكي از آن است كه پس از ورود مردم و تشكل‌هاي دانشجويي مكاتباتي در چند مرتبه با كليه اعضاي شوراي شهر تهران درباره اين طرح و تبعات آن در اعتراض شهروندان صورت گرفته است. پرسش‌هاي بعد بسيار جدي‌تر قابل طرح است. آيا هر يك از اعضاي شوراي شهر با توجه به مسووليت عام نمايندگي آحاد شهروندان تهران و در مسووليت‌هاي مختلف خويش مي‌توانند گزارشي را از عملكرد خويش و موضع خويش درباره بزرگ‌ترين مداخله در باارزش‌ترين بافت شهري تهران به مردم ارايه كنند؟ آيا مي‌توانند اعلام موضع كرده و نظر خويش را درباره چنين طرحي مطرح كنند و دلايل خويش را بر يا عليه متن و حواشي اين طرح در معرض عموم قرار دهند؟ آيا اساسا اعضاي شوراي شهر فعلي شهر تهران خود را ملزم به پاسخگويي به اين گونه پرسش‌ها مي‌دانند؟ آيا ممكن خواهدبود كه اعضاي شوراي شهر فرآيند پاسخگويي خويش به درخواست‌ها و مكاتبات شهروندان را اعلام كنند و به‌طور خاص پاسخ‌هاي رسمي خويش به مكاتبات انجام شده از طرف مردم درباره طرح دانشگاه را در اختيار رسانه‌ها قرار دهند؟ چند جلسه از شوراي شهر به اين موضوع اختصاص يافته و چگونه به اين موضوع پرداخته شده است؟ عملكرد كميسيون‌هاي مختلف شورا با توجه به ابعاد وسيع اين طرح درباره اين موضوع چه بوده است؟ علت طرح اين پرسش آن است كه جست‌وجوي ما در فضاي رسانه‌اي با نتايج شگفت‌انگيز و تا حدودي تامل‌برانگيز مواجه مي‌شود. صرفا در رسانه‌ها با فعاليت نسبتا مستمر يكي از اعضاي شورا مواجه مي‌شويم و پذيرش چنين موضوعي سخت مي‌نمايد. حال جاي آن دارد كه بپرسيم چگونه يك موضوع براي شوراي شهري مهم مي‌شود؟ اين اهميت از كجا اخذ و استنباط مي‌شود؟ درخواست‌هاي مردم چقدر و چگونه در اهميت يك موضوع نقش دارند؟ اعضاي شورا چگونه يك طرح را مظهر خير عمومي مي‌دانند و طرح ديگري را نه؟ تلقي ايشان درباره منفعت عمومي چيست؟ تامل در اين پرسش‌ها به بهانه طرح تامل برانگيز و تا حد بسيار تاسف‌برانگيز طرح دانشگاه تهران مقوله‌اي است كه در ابتدا بايد مورد توجه اعضاي شوراي شهر تهران قرار گيرد و همزمان مورد توجه دانش‌پژوهان و دانشجويان و اساتيد و اصحاب رسانه قرار گيرد. با پرداختن به اين پرسش‌ها با تمركز بر اين طرح مي‌توان به بهبود شرايط اميدوار بود و از چرخه بي‌حاصل پرهزينه جاري فاصله گرفت و پرسش آخر اينكه اعضاي شوراي شهر در شرايط فعلي و در مقام نمايندگان مردم چه موضعي درباره دخالت تامل‌برانگيز معاون حقوقي رييس‌جمهور-كه از اعضاي هيات علمي دانشگاه تهران هستند و بنا بر شنيده‌ها از حاميان طرح به شمار مي‌روند- اختيار خواهد كرد؟ ما همچون گذشته ناظر خواهيم ماند و مطالبه‌گر. اين نكته را در پايان اين نوشتار افزون مي‌كنم كه تمامي اين پرسش‌ها را مي‌توان از نمايندگان مردم شهر تهران در مجلس نيز پرسيد. نمي‌دانم اعضاي شوراي شهر يا نمايندگان شهر تهران در مجلس فرصت يا علاقه‌اي به خواندن اين متن و تامل در پرسش‌ها و احيانا پاسخگويي و اظهارنظر درباره آنها هستند يا خير؟ اما اميدوارم علاقه‌مندان به پژوهش‌هاي شهري به اظهار نظر بپردازند.