گروه اجتماعي
هفته گذشته بود كه وزير بهداشت در راستاي اطلاع‌رساني درباره آخرين وضعيت رصد ورود ويروس كرونا به كشور، از مردم خواست كه به جاي توجه و دامن‌زدن به شايعات و اخبار غيرواقعي و غيرعلمي، به توصيه‌ها و اخبار رسمي وزارت بهداشت درباره رصد وضعيت همه‌گيري اين ويروس در جهان توجه كنند و «ويروس شايعه» را مسري‌تر از «ويروس كرونا » معرفي كرد.
اما به نظر مي‌رسيد كه شهروندان، گوش‌هاي خود را به روي حرف‌هاي مسوولان وزارت بهداشت بسته‌اند و چنان به اخبار غيرواقعي و اغراق‌آميز و غيرعلمي شبكه‌هاي اجتماعي دل سپرده‌اند كه نه‌تنها سر سوزني هم درباره ماهيت «ويروس كرونا » و ميزان خطر و همه‌گيري اين بيماري ويروسي، كسب اطلاع نكرده‌اند بلكه حالا شايعاتي درباره «پنهانكاري دولت درباره ورود ويروس و شناسايي مبتلايان، آن هم به دليل پيشگيري از هر گونه اخلال در برگزاري سالگرد پيروزي انقلاب» ساخته و پرداخته شده و در محافل خانوادگي هم دهان به دهان مي‌گردد.
شايعه، آفت تمام جوامع است اما نكته‌اي كه ظرف روزهاي گذشته مورد توجه جامعه عمومي نبوده اينكه ويروس كرونا ، خطري به مراتب كمتر از آنفلوآنزاي H1N1 داشته و با وجود آنكه فقط يك ماه از فروكش كردن موج اصلي آنفلوآنزاي فصلي گذشته، جامعه ايران طي هفته‌هاي شيوع اين ويروس كه تعداد زيادي از هموطنان را هم مبتلا كرد، چنين واكنش‌هاي شتابزده و غيرمنطقي نداشت كه حالا، يك بيماري ويروسي از خانواده بزرگ آنفلوآنزا را با مسائل سياسي و امنيتي گره زده است.
ظرف اين روزها، شبكه‌هاي اجتماعي، همچون موارد مشابهي كه باعث ملتهب‌تر كردن اذهان عمومي آن هم با انتشار اخبار غيررسمي، غيرعلمي و غيرواقعي مي‌شدند، چنان زمينه مساعدي براي شايعه‌سازي و انتشار اخبار غيررسمي فراهم كرده‌اند كه شهروندان صرفا با القا شايعه‌سازان در فضاي مجازي، براي خريد ماسك‌هاي پزشكي هجوم برده و باعث افزايش 3 الي 4 برابري قيمت ماسك در بازار خرده‌فروشي شده‌اند.
البته شهروندان هم در اين ميان چندان بي‌تقصير نيستند چون صرف چند دقيقه زمان براي پيدا كردن توضيحات علمي درباره ويروس كرونا در مرورگرهاي اينترنت يا حتي مراجعه به نزديك‌ترين درمانگاه يا اورژانس و دريافت پاسخ‌هاي علمي از پزشكان اورژانس يا درمانگاه‌ها كه نسبت به واقعيت اين بيماري ويروسي، دانش و تخصص كاملي دارند، مي‌تواند بهترين و قابل‌اعتماد‌ترين منبع اطلاع‌رساني باشد.
حتي حالا كه كليپ آنلاين آموزش خودمراقبتي براي پيشگيري از ابتلا به كرونا، بر سامانه سازمان نظام پزشكي كشور قرار گرفته هم، اين فرصت هست كه شهروندان به جاي اعتماد به شبكه‌هاي اجتماعي كه در اغلب موارد، اطلاعات اغراق‌شده‌اي با هدف ملتهب‌تر كردن اذهان عمومي ارايه مي‌دهند، از منابع علمي و موثق براي كسب اطلاعات مورد نياز استفاده كنند.
اگر در تمام موارد مشابه، كسب اطلاعات مورد نياز، از منابع موثق و علمي صورت مي‌گرفت، نه تنها ظرف ماه‌هاي آذر و دي كه موج اول آنفلوآنزاي فصلي وارد كشور شد، با ناياب شدن واكسن آنفلوآنزا مواجه نمي‌شديم، امروز هم، قيمت ماسك‌هاي پزشكي، از 5 هزار تومان به 15 هزار تومان نمي‌رسيد؛ آن هم در حالي كه تمام مسوولان حوزه سلامت كه قطعا سواد پزشكي بسيار بيشتر از شهروندان عادي دارند، توصيه مي‌كنند كه «ماسك براي تمام افراد لازم نيست.»
در حالي كه بنا بر آخرين اعلام كميسيون ملي سلامت چين، تا روز جمعه تعداد تلفات كروناويروس در 31 استان اين كشور به ۶۳۶ نفر رسيده و بيش از ۳۱ هزار و ۱۰۰ نفر مبتلا، ۱۵۴۰ بيمار نيز درمان و ترخيص شده اما حال 4821 بيمار وخيم است، مدير گروه بيماري‌هاي عفوني دانشگاه علوم پزشكي ايران ضمن هشدار درباره سوءاستفاده برخي افراد از ويروس كرونا ، تاكيد كرد كه براي پيشگيري از ابتلا به ويروس كرونا، حتي براي ويزيت بيماران مشكوك به كرونا، استفاده از ماسك‌هاي پزشكي معمولي كفايت مي‌كند و افزود: «براساس دستورالعمل سازمان بهداشت جهاني حتي براي ويزيت مبتلايان به ويروس كرونا هم نيازي به استفاده از ماسك‌هاي تخصصي نيست و جز براي احياي دهان به دهان بيمار يا مواردي مثل ساكشن، نيازي به ماسك‌ها يا تجهيزات ايمني تخصصي مثل ماسك N95 نيست و در تماس با بيمار هم استفاده از ماسك جراحي معمولي، دستكش، گان و عينك براي كادر درمان كفايت مي‌كند.
اگر مي‌بينيم كه نيروهاي امدادي در مواجهه با بيماران مبتلا به كرونا لباس‌هاي مخصوص بر تن دارند، به اين دليل است كه اين افراد به دليل موقعيت كاري خود با عوامل بيماري‌زاي مختلف سر و كار دارند و بايد حجم زيادي از بيماران را كنترل كنند و اين قبيل لباس‌ها را حين ماموريت‌هاي مختلف خود مي‌پوشند از اين لباس‌ها استفاده مي‌كنند. اگر افرادي هم به دليل ابتلا به بيماري‌هايي مثل آنفلوآنزا و جلوگيري از سرايت آن به ديگران قصد دارند در خانه يا محل كار ماسك بزنند استفاده از ماسك‌هاي پزشكي معمولي كه در داروخانه‌ها عرضه مي‌شوند كفايت مي‌كند و به هيچ‌وجه نيازي به استفاده از ماسك‌هاي گران‌قيمت نيست.»
مهشيد طالبي طاهر اين توصيه‌ها را به اين دليل مطرح كرد كه ظرف روزهاي گذشته، نحوه انتشار شايعات در شبكه‌هاي اجتماعي درباره ورود ويروس كرونا به كشور و پنهانكاري دولت از اعلام شناسايي بيماران و مبتلايان، فضاي مساعدي براي سودجويي برخي داروخانه‌ها و عرضه‌كنندگان تجهيزات پزشكي فراهم كرده كه ماسك‌هاي پزشكي را با قيمت گران‌تر و در مواردي هم ماسك‌هاي تاريخ مصرف گذشته و غيراستاندارد را به مردم جو زده عرضه كنند.
اما شايعه‌سازي‌ها در فضاي مجازي مورد استفاده كاربران ايراني، ظاهرا تا زماني كه آخرين مبتلاي ويروس كرونا در دنيا فوت شود هم ادامه دارد و ديروز هم معاون اجتماعي پليس فتا نيروي انتظامي از دستگيري عامل انتشار خبر كذب ابتلاي يك نفر به ويروس كرونا در استان كردستان خبر داد.
سرهنگ رامين پاشايي در توضيح جزييات دستگيري اين فرد متخلف گفت: «در پي دريافت گزارشي مبني بر پخش كليپي در فضاي مجازي با عنوان بستري شدن اولين فرد مبتلا شده به بيماري كرونا در يكي از بيمارستان‌هاي كردستان، بررسي موضوع در دستور كار پليس فتا استان قرار گرفت. بازتاب گسترده اين خبر در فضاي مجازي، باعث تشويش اذهان عمومي و نگراني مردم از انتشار اين ويروس در سطح استان شده بود؛ در اين خصوص برابر تكذيب مسوولان بهداشت و دانشگاه علوم پزشكي استان كردستان، اقدامات پليس فتا جهت شناسايي اين فرد آغاز شد. با شروع تحقيقات پليس فتا كردستان، انتشار‌دهنده اين كليپ مورد شناسايي قرار گرفت و با كسب مجوز قضايي دستگير و به دادسرا معرفي شد و انگيزه خود را از انتشار اين كليپ، سرگرمي و شوخي عنوان كرد.»
البته در اين روزها كه اعتماد جامعه عمومي به دليل برخي رفتارهاي اخير دولتمردان، دچار آسيب شده، بايد به شهروندان تا حدي حق داد كه براي حرف‌شنوي از مسوولان سلامت كه روي كرسي‌هاي دولتي نشسته‌اند، چندان راغب نباشند.
اما در عين حال، شايعاتي كه در شبكه‌هاي اجتماعي مورد وثوق شهروندان قرار گرفته هم چندان پايه‌هاي قرص و محكمي ندارد كه بتواند سمت و سوي اعتماد عمومي را تغيير دهد. به نظر مي‌رسد اين‌بار هم شهروندان، گول رنگ و لعاب شايعات سطحي و غيرعلمي شبكه‌هاي اجتماعي را خورده‌اند كه البته موارد مشابه از اين دست هم در جامعه ايران به دليل كاركرد غلط شبكه‌هاي اجتماعي و كمرنگ بودن فرهنگ استفاده از اين ظرفيت رسانه‌اي در بين شهروندان ايراني كم نيست.
اينكه البته رويه قضايي و حقوقي در مقابل اين شايعه‌پراكني‌ها چه مي‌توانست باشد جاي بحث دارد اما واقعا اين روزها و اين احوال مردم، به تنها چيزي كه نياز ندارد، شايعه است. آن هم شايعاتي كه به هر نكته و خبر ريز و درشت مرتبط با مرگ و زندگي تنه بزند. فردي كه ظرف روزهاي گذشته با شايعه‌سازي در استان كردستان باعث تشويش اذهان عمومي شده، پس از دستگيري و در پاسخ علت اين اقدام غيراخلاقي گفته كه هدفش، شوخي بوده. واقعا در اين روزهاي ايران، وقتي صحبت از مقوله‌اي است كه حالا جهان براي مقابله با آن در آماده‌باش كامل است، مي‌توان به همين سادگي گفت: «فقط شوخي بود؟»