گروه اقتصادي
سقوط قابل‌توجه شاخص‌هاي بورس در بسياري از كشورهاي جهان، زيان قابل‌توجه ايرلاين‌هاي بين‌المللي، پايين‌آمدن گردش مالي در صنعت توريسم، كاهش قيمت‌ها در بازار نفت به دليل پايين آمدن تقاضا، تهديد زنجيره تامين اقتصادي با افزايش روزهاي تعطيلي چين و اثرات غيرقابل محاسبه اقتصادي و اجتماعي قربانيان و خانواده‌هاي آنها، تنها بخشي از اتفاقاتي است كه شيوع ويروس كرونا در چين رقم زده است. كشوري كه با قاطعيت دومين غول بزرگ اقتصادي جهان شده و بسياري از تحليل‌ها بر اين باورند كه در آينده نزديك جايگاه امريكا در اين فهرست را به چالش خواهد كشيد، اين روزها خود درگير يك ويروس كشنده شده كه تداوم انتشارش مي‌تواند اثراتي گسترده بر اقتصاد پكن و ساير كشورها وارد كند.
در كنار مسائلي كه اقتصاد جهاني خود را براي مقابله با آن آماده كرده، رابطه ايران و اين ويروس نيز اهميت فراواني دارد. براساس آخرين ارزيابي‌هاي صورت‌گرفته نزديك به 25 درصد از صادرات و واردات ايران مستقيما با چين صورت مي‌گيرد، اين كشور تنها كشوري است كه در ماه‌هاي گذشته از ايران نفت خريده و در دور زدن تحريم‌ها يا كاهش فشار آنها، سهمي مهم داشته است و از اين رو رخ دادن اتفاقي جدي براي چين مي‌تواند بر اقتصاد ايران نيز تاثير بگذارد؛ موضوعي كه براساس گفته‌هاي رييس اتاق بازرگاني ايران و چين لااقل تاكنون نگران‌كننده نبوده و اثري از خود بر جاي نگذاشته است. مجيدرضا حريري گفته: تقريبا تجارت همه كشورها با چين به صورت نيمه‌تعطيل درآمده و ظاهرا قرار است در روزهاي آتي برخي از كارخانجات فعاليت خود را از سر بگيرند. در رابطه ما با چين هم بايد توجه داشت كه چون عمده صادرات ما مواد خام است تا اين لحظه اتفاق شاخصي در رابطه تجاري دو كشور رخ نداده است. در اين موضوع شاهد هستيم كه بيشتر بر شايعات دامن زده مي‌شود و تصور بنده اين است كه اتفاق خاصي روي نخواهد داد و كاهش مصرف مواد خام در ماه‌هاي آتي جبران مي‌شود چون چيني‌ها برنامه افزايش ساعات كاري را در دستور كار قرار داده‌اند و قطعا مصرف به حال عادي باز خواهد گشت.
رييس اتاق بازرگاني ايران و چين با بيان اينكه دولت و مردم چين از رفتار مردم ايران راضي هستند، گفت: تا جايي‌كه امكان داشت با اين كشور همدلي شد و رفتار مردم در فضاي مجازي و نيز مواضع دولت ايران مي‌تواند در رابطه تجاري دو كشور تاثير مثبت داشته باشد. ارسال نزديك به سه ميليون ماسك از طريق هلال‌احمر در اين رابطه بسيار تاثيرگذار بوده به‌طوري‌كه وزير امور خارجه و نيز سفير چين در تهران در سخنراني‌هاي خود از ايران نام برده‌اند.
بحران؛ محدود يا گسترده؟
ويروس كرونا هرچند عمري طولاني دارد و كشف ابتدايي آن به دهه‌ها قبل باز مي‌گردد از حدود يك ماه پيش در نوعي جديد در چين شيوع پيدا كرد. اين بيماري كه مانند ساير ويروس‌ها با حمله به بدن و تضعيف آن، مي‌تواند در صورت وجود مقدماتي مانند بيماري قبلي كشنده باشد، تاكنون بيش از 1700 نفر را كشته و 65 هزار نفر را مبتلا كرده است. هرچند دولت پكن از نخستين روزهاي شيوع، برنامه‌ريزي گسترده‌اي براي قرنطينه شهرها و استان‌هاي منشا آلودگي در دستور كار قرار داد و كماكان اين برنامه را ادامه داده است، اما در روزهاي بعد اين ويروس در تعدادي ديگر از كشورهاي جهان نيز مشاهده شد تا سازمان بهداشت جهاني، اخطاري سراسري درباره احتمال شيوع گسترده آن مطرح كند.
هرچند تلاش براي كنترل، قرنطينه و درمان مبتلايان به اين ويروس ادامه دارد اما موضوع مهمي كه امروز در برابر دنيا قرار گرفته، آينده اقتصاد جهان پس از اين ويروس است. براساس برآوردهاي بانك جهاني، چين در سال 2018 ميلادي، نزديك به 2000 ميليارد دلار صادرات داشت كه به تنهايي بيش از 12 درصد از كل صادرات جهان به شمار مي‌رود. اين كشور عمده‌ترين واردكننده نفت و بسياري از ديگر مواد خام جهان است و با ارايه نيروي كار ارزان، ميزبان خطوط توليد بسياري از شركت‌هاي بزرگ و بين‌المللي شده است. جمعيت بالاي چين همچنين گستردگي جغرافيايي اين كشور باعث شده در صنعت توريسم نيز چين كشوري محوري باشد و فرودگاه شهرهاي پكن و شانگهاي در جمع پرترافيك‌ترين فرودگاه آسيا و جهان قرار بگيرند.
تبعات و راه‌حل‌ها
شيوع ويروس كرونا زماني در چين رخ داد كه اين كشور آماده جشن گرفتن سال نوي خود بود و از اين رو از چند روز قبل، چين خود را براي نيمه تعطيل شدن چند روزه اقتصادش آماده كرده بود اما با شيوع اين بيماري و اجبار براي تداوم قرنطينه و محدوديت‌ها، ميزان تعطيلي اقتصاد اين كشور افزايش پيدا كرد و همين امر اثرات خود بر اقتصاد جهان را نشان داد.
يكي از نخستين بخش‌هايي كه كرونا تاثير خود را نشان داد، بازار سرمايه بود. بورس شانگهاي در مدتي بسيار كوتاه، زياني چند ميليارد دلاري ديد و اگر قوانين اقتصادي چين در محدوديت سقوط شاخص بورس نبود احتمال پايين‌تر آمدن آن نيز وجود داشت. بورس ديگر كشورهاي جهان نيز از اين اتفاق آسيب ديد و زيان‌هاي كلان از هنگ‌كنگ گرفته تا بورس كشورهايي مانند ژاپن و كره جنوبي، همگي آسيب‌هايي محدود يا گسترده را تجربه كردند.
موضوع ديگري كه براي اقتصاد جهان اهميت زيادي دارد و شيوع كرونا بر آن تاثير گذاشته، بازار نفت است. چين به عنوان اصلي‌ترين واردكننده نفت جهان با چالشي جدي مواجه شده كه اثر ابتدايي آن كاهش تقاضا در بازار نفت و در مرحله بعد كاهش قيمت‌هاست كه مي‌تواند اقتصاد بسياري از كشورهاي صادركننده نفت را تحت‌تاثير خود قرار دهد. گزارش‌ها نشان مي‌دهد كه شركت سينوپك كه بزرگ‌ترين پالايشگر آسيايي است، نرخ توليدش در ماه ميلادي جاري را ۶۰۰ هزار بشكه در روز كاهش داد كه معادل ۱۲ درصد كاهش ميانگين توليد پنج ميليون بشكه در روز اين شركت در سال ۲۰۱۹ است. پتروچاينا كه دومين پالايشگر بزرگ چين است، نرخ فعاليت پالايشگاهي را ۳۲۰ هزار بشكه در روز كاهش داده و از عربستان سعودي، امارات متحده عربي و كويت درباره امكان به تاخير افتادن بارگيري برخي محموله‌هاي نفتي يا كاهش حجم خريد را جويا شده است. حجم كاهش فعاليت پتروچاينا معادل
۱۰ درصد از ۳.۳۲ ميليون بشكه در روز توليد سوخت توسط اين شركت است. به دنبال اين اتفاق و كاهش قطعي تقاضا، برخي عرضه‌كنندگان نفت نيز قيمت خود را پايين آورده‌اند تا سهم خود از بازار نفت در شرق آسيا را حفظ كنند و در آينده با مشكلات جدي‌تر در بازگشت به اين بازار مواجه نشوند. حوزه ديگري كه زياني جدي را تجربه خواهد كرد حوزه گردشگري و ايرلاين‌هاي فعال در اين بخش است. چين در سال 2003 نيز با شيوع ويروس سارس مواجه شد كه هرچند تعداد تلفات آن از كرونا كمتر بود اما براي ماه‌هايي طولاني اقتصاد اين كشور را به خود مشغول كرد. طبق گزارش انجمن بين‌المللي حمل و نقل هوايي ياتا، در سال ۲۰۰۳ اپيدمي سارس باعث شد شركت‌هاي هواپيمايي آسيا - اقيانوسيه 6 ميليارد دلار در درآمد ضرر كرده و
8 درصد از ترافيك هوايي خود را از دست بدهند. با توجه به رشد اقتصاد چين در اين سال‌ها و افزايش رفت‌و‌آمدها، احتمال آنكه ميزان زيان‌دهي ايرلاين‌ها در دوره شيوع اين ويروس افزايش پيدا كند، بيشتر نيز خواهد بود.
با وجود تمام اين تبعات منفي، دولت چين نيز ورودي قدرتمند به اين عرصه داشته و تصميمات گسترده‌اي در اين حوزه گرفته است. براساس برآوردهاي صورت‌گرفته در طول هفته‌هاي گذشته، دولت چين بيش از 270 ميليارد دلار نقدينگي جديد براي مديريت بازار تزريق كرده و همچنين بانك مركزي اين كشور اعلام كرده كه وضعيت نقدينگي را به‌طور دقيق زير نظر خواهد گرفت و در صورت نياز منابع مالي جديدي به اقتصاد اين كشور تزريق مي‌كند.
كاهش سود تسهيلات، حمايت از بنگاه‌هاي كوچك و افزايش توان زيرساختي بخش ديگري از برنامه‌هايي است كه دولت چين به منظور مقابله با اين ويروس انجام داده است.
هرچند آمارهايي كه از وضعيت اقتصادي چين منتشر شده، نشان مي‌دهد كه لااقل در كوتاه‌مدت تاثير منفي كرونا قطعي است و برخي شاخص‌ها پس از فروكش‌كردن روند شيوع نياز به بازسازي دارند، اما مقامات چين كماكان از تحت كنترل بودن اوضاع و توقف اين بيماري در آينده نزديك سخن مي‌گويند. رييس صندوق بين‌المللي پول، ديروز گفت، امروز سهم اقتصاد چين از اقتصاد جهان ۱۹ درصد است و اين رقم بسيار بزرگ‌تري از سهم اقتصاد اين كشور در زمان بيماري سارس (۲۰۰۲-۲۰۰۳) است. بنابراين وقتي اتفاق بدي براي چين بيفتد براي بقيه جهان نيز خبر خوبي نخواهد بود. نكته مهم اين است كه آنها (چيني‌ها) دارند خيلي سخت روي مهار شيوع بيماري كار مي‌كنند. او همچنين گفته كه احتمال كاهش رشد اقتصاد جهان در سال 2020 وجود خواهد داشت. با توجه به نوع خاص ويروس كرونا، بسياري معتقدند اين ويروس با رسيدن به فصل گرم سال متوقف خواهد شد و احتمالا در ماه‌هاي آينده چين توقف شيوع آن را به‌طور قطعي اعلام خواهد كرد، با اين وجود تاثيرات اقتصادي كرونا شايد براي ماه‌ها و سال‌هاي طولاني چين و بسياري از ديگر كشورها را رها نكند.