واكنش بازار پس از نشست كارگروه اقدام مالي چه بود؟
بي‌اعتنايي بورس به تصميم تازه FATF
گروه اقتصادي
شامگاه جمعه، كارگروه اقدامات مالي مطابق احتمالات و پيش‌بيني‌ها، ايران را در ليست‌سياه خود قرار داد. ساعاتي پس از اعلام اين خبر در بازارهاي طلا، خودرو و دلار تغييراتي اتفاق افتاد. تا زمان نگارش اين گزارش (روز شنبه ساعت 17) نرخ دلار به 15 هزار و 700 تومان رسيد اما فعالان بازار از تخليه حباب هيجاني در بازار ارز در روزهاي آينده مي‌گويند. به نظر مي‌رسد تغييرات در بازارهاي غيررسمي نشأت گرفته از وضعيت رواني پس از قرارگيري ايران در ليست‌سياه است و ممكن است به‌زودي اين شرايط تغيير كند. تغييرات در بورس تهران نسبت به ساير بازارها تفاوت زيادي دارد، به‌گونه‌اي كه در ساعات ابتدايي آغاز به كار بورس، شاخص تا بيش از 11 هزار واحد منفي شد اما درنهايت با ثبت رشد سه هزار واحدي در شاخص كل، به كار خود پايان داد. هر چند دليل رفتارهاي متفاوت بازارها نسبت به خبر قرارگيري ايران در ليست‌سياه FATF را بايد در موضع‌گيري‌هاي نامشخص مسوولان و سياستمداران جست‌وجو كرد. محمود واعظي، رييس دفتر رييس‌جمهور پيش از برگزاري جلسه كارگروه اقدامات مالي درخصوص ايران، از سخت‌تر شدن شرايط براي كشور پس از قرارگيري در ليست‌سياه گفته بود. لعيا جنيدي، معاون حقوقي روحاني نيز معتقد بود با تصويب قوانين مربوط به مبارزه با پولشويي و تامين مالي تروريسم مي‌توان با ارز رايج كشور به مبادلات بانكي پرداخت. اما عصر جمعه و پس از ورود مجدد ايران به ليست‌سياه، سياستگذار پولي ضمن بيان اين موضوع كه موضع اخير اين كارگروه بر بازار ارز بي‌تاثير است، از ادامه مراودات بانكي با ساير كشورها بدون بهره‌گيري از چارچوب FATF سخن گفت.
چهار سال تلاش براي سفيد شدن وضعيت سياه
براي اولين‌بار در نشست سال 2016 كارگروه اقدام مالي، ايران از ليست‌سياه FATF خارج شد و مهلت 18 ماهه‌اي يافت تا بتواند لوايح مبارزه با پولشويي و تامين مالي تروريسم را تصويب كند. مهلت اخير 6 مرتبه تمديد شد اما به دليل بلاتكليف ماندن تصويب لوايح CFT و پالرمو، مهلت تعليقي ايران ديگر تمديد نشد. با وجود اينكه چين رياست دوره‌اي نشست اخير كارگروه اقدامات مالي را برعهده داشت، اما زير فشار امريكا، عربستان و برخي متحدان اروپايي، كار زيادي نتوانست انجام دهد. هر چند «الشرق‌الاوسط» معتقد است با وجود اينكه كشورهاي روسيه و چين خواهان انعطاف بيشتري در قبال ايران بودند، اما سخت‌گيري امريكا در كنار چراغ سبز اروپا باعث ورود ايران به ليست‌سياه شد. هر چند ساعاتي بعد از انتشار اخبار اوليه، در بيانيه FATF مشخص شد كه براي ايران، يك راهكار نيز باقي گذاشته شده است. در اين بيانيه آمده است: «ايران در ليست كشورهاي پرخطر قرار دارد و اگر لوايح مربوط را تصويب كند، اين كارگروه براي تعليق اقدامات متقابل تصميم‌گيري مي‌كند. تا زماني كه ايران اقدامات لازم را براي برطرف كردن نواقص مشخص شده در رابطه با مقابله با تامين مالي تروريسم در برنامه اقدام انجام دهد FATF همچنان نگران ريسك تامين مالي تروريسم از ايران و تهديدي است كه اين امر براي سيستم مالي بين‌المللي ايجاد مي‌كند.» فعالان اقتصادي مي‌گويند ورود ايران به ليست‌سياه، كشورهاي طرف معامله تجاري را در انجام مبادلات بانكي حساس‌تر مي‌كند. هر چند حساسيت در مبادلات بانكي در شرايط تحريم اجتناب‌ناپذير است، اما آن دسته از كشورهايي را كه در دوران تحريم به ايران نزديك هستند و از منافع كشور نيز حمايت مي‌كنند، محتاط‌تر مي‌كند. چين و روسيه به‌عنوان كشورهاي عضو FATF مجبور به رعايت قوانين و مقررات اين سازمان در انجام مبادلات بانكي و پولي هستند و قطعا اين امر باعث افزايش هزينه مبادله با تمام كشورها به‌خصوص شركاي تجاري مي‌شود.
بورس، بي‌توجه به ليست‌سياه
حامد ستاك، كارشناس بازار سرمايه معتقد است ورود ايران به ليست‌سياه FATF تاثير شگرفي بر بورس ندارد هر چند نبايد اين رخداد را بي‌تاثير نيز دانست. او درخصوص تاثير اين رخداد بر بورس نيز خاطرنشان كرد: «با آغاز به‌كار بورس شاهد افت شاخص تا 10 هزار واحد بوديم كه البته پس از مدتي روند نزولي به پايان رسيد، زيرا سرمايه‌گذاران اثر اتفاق اخير را زياد ارزيابي نكردند، به همين دليل تقاضا از عرضه بيشتر شد و شاخص نيز تغيير جهت داد و مثبت شد. چند سالي است كه تحريم‌هاي فلج‌كننده بر بدنه اقتصاد و كشور اعمال شده كه اگر چند نهاد ديگر به ليست تحريم‌ها اضافه شود، تقريبا تاثيري در اصل قضيه ايجاد نمي‌كند. به عنوان مثال كشتيراني تحريم شده است، اين در حالي است كه اين سازمان نمي‌تواند روابط بانكي داشته باشد و پول خود را اخذ كند پس تحريم بيشترش درواقع تاثيري بر اصل جريان نمي‌گذارد.» به گفته ستاك، از آنجايي كه تحريم‌ها تقريبا تمام راه‌هاي مبادله مالي با كشور را بسته و پولي نيز جابه‌جا نمي‌شود، بنابراين ورود ايران به ليست‌سياه تقريبا تاثير بزرگي بر بازارهاي مالي ندارد. ستاك در ادامه صحبت‌هاي خود خاطرنشان كرد: «اگر روزي تحريم‌ها برداشته شود، ورود به ليست‌سياه قطعا مي‌تواند بر اقتصاد كشور و مبادلات بانكي آن تاثيرگذار باشد، چراكه در آن صورت با وجود نبود تحريم‌ها، طرفين مبادله براي حفظ اطمينان مبادله‌اي با ايران، سعي در حفظ برخي استانداردها مي‌كنند. در مقطع فعلي دشمن كار بيشتري براي ضربه زدن به اقتصاد نمي‌تواند انجام دهد، زيرا بازگشت ايران به ليست‌سياه زماني كه اجازه مبادله با ساير كشورها را داشته باشيم، مي‌تواند ضربه‌هاي بيشتري را به كشور وارد كند، چراكه در آن صورت مجاز به انجام مبادله با دلار هستيم. وقتي تحريم اصلي اتفاق افتاده است، تحريم‌هاي ديگر و جزيي در واقع تاثيري بر تغيير اوضاع ندارد.»
ستاك معتقد است كه اثر ورود ايران به ليست‌سياه بيشتر رواني است و رونق بازار سرمايه را تحت‌تاثير قرار نمي‌دهد، چراكه رونق فعلي در بورس به دليل روانه شدن نقدينگي به اين بازار است. نقدينگي در دست و نبود بازارهاي موازي جذاب باعث ورود نقدينگي در دست افراد به بورس مي‌شود. او در بخش ديگري از سخنان خود ضمن اشاره به اين نكته كه تا مادامي كه بازاري جذاب‌تر از بازار سرمايه يافت نشود و افراد به سمت اين بازارها بروند، همچنان بازار سرمايه جذابيت دارد، گفت: «براي پيش‌‌بيني ميزان ورود و خروج افراد به بورس پس از هر اتفاقي مانند ورود به ليست‌سياه FATF بايد به آمار و ارقام اكتفا كرد. اگر نموداري از ورود تعداد كدهاي جديد از هر عرضه اوليه تهيه شود، مشاهده مي‌كنيم كه تعدادي به اندازه چند ده هزار نفري به خريدارهاي اوليه اضافه شده است. اين امر نشان مي‌دهد بازار و مختصاتش متفاوت شده است. بازار سرمايه روزهايي را گذراند كه تنها
30 تا 40 هزار كد به خريد و فروش مي‌پرداختند اما در اين شرايط 300 يا 400 هزار كد بورسي جديد وارد مي‌شود. ضريب نفوذ بورس در خانوارهاي ايراني به‌شدت افزايش يافته هر چند هنوز با كشورهاي مترقي فاصله معناداري وجود دارد. رويه خوبي در بورس شكل گرفته و فارغ از ركودشكني‌ها يا افت‌ها، آحاد جامعه با يك بازار مولد كه رشد آن حتي در بدترين شرايط نيز از رشد باقي بازارها بيشتر است، مواجه هستند.
مسير يكي، دو سال آينده ارز
محمدرضا دم‌ثنا، كارشناس بازار مالي معتقد است، مسائل اقتصادي تحليل‌هاي پيچيده‌اي مي‌طلبد كه به خاطر يافتن جواب‌هاي ساده نبايد رو به تحليل‌ها و ارايه تئوري‌هايي آورد كه بوي «تئوري توطئه» مي‌دهد. بنابراين اولين فكري كه پس از افزايش قيمت دلار به ذهنمان مي‌رسد، استفاده سياسي و ابزاري از آن نيست. او در ادامه صحبت‌هاي خود خاطرنشان كرد، افرادي كه به چنين ديدگاه‌هايي اعتقاد دارند، چيزي از تحليل‌هاي اقتصادي و روابط علت و معلول نمي‌دانند. اين كارشناس بازار مالي در خصوص وضعيت كشور پس از ورود به ليست سياه FATF گفت:«در حال حاضر دو اتفاق در كشور رخ داده است، اول اينكه سالي بين 27 تا 28 درصد حجم پول در اقتصاد افزايش مي‌يابد و از سوي ديگر بين 5 تا 10 درصد نيز از حجم كيك اقتصادي كم مي‌شود. بنابراين همواره پول بيشتري براي مصرف كالا و خدمات كمتري داريم كه منجر به تورم مي‌شود. كنترل تورم در حوزه كنترل دولت نيست و در واقع دولت دنباله‌رو حوادثي است كه تورم‌آفريني مي‌كند. اتفاق دوم، نرخ بهره واقعي است كه از تفاوت نرخ بهره اسمي و تورم به دست مي‌آيد. بر اساس پيش‌بيني‌ها در سال آينده، نرخ تورم نقطه به نقطه بين 25 تا 30 درصد و نرخ بهره اسمي نيز با اهتمامي كه بانك مركزي تاكنون به خرج داده بين 15 تا 20 درصد خواهد بود. بنابراين حداقل نرخ بهره واقعي منفي 20 درصد خواهد بود.» او در توصيف اين رقم گفت:«نرخ بهره منفي 20 درصد به معني بي‌ارزش شدن پول به اندازه 20 درصد است. اين امر باعث مي‌شود، افراد به سمت دارايي‌هايي بروند كه فكر مي‌كنند، مي‌توانند ارزش پولشان را حفظ كنند.» او در خصوص هفته‌هاي اخير نيز افزود:«كاهش ارزش پول در اين چند هفته اخير آنقدر شديد بوده كه عملا با نوعي كمبود مواجه شديم. به گونه‌اي كه بعضا شاهد خريد مواد خام، فولاد و پتروشيمي با دلارهاي 18 تا 20 هزار تومان بوده‌ايم. اين نشان‌دهنده اين امر است نيروهاي تورمي كه دولت با كنترل بازار آزاد دلار توانست مدتي كنترل كند، آزاد شده است. اتفاقات اخير بنده را ياد زمستان 96 مي‌اندازد. زماني كه دولت سركوب قيمتي ارز را آغاز كرد و پس از مدتي نيز قيمت دلار آزاد شد و مسير واقعي خودش را در پيش گرفت.» او خاطرنشان كرد:«در حال حاضر مسير يكي، دو سال آينده مسير يكي، دو سال گذشته خواهد بود.»