برخي از محققان گوانگ‌ژو (Guangzhou) چين مي‌گويند كه قاچاق غيرقانوني پانگولين‌هاي به شدت در معرض خطر، احتمالا منبع اصلي ويروس كرونا جديد (COVID-19) است. آن‌طور كه مطالعات نشان داده، توالي‌هاي ژنتيكي ويروس‌هاي ايزوله حيوانات پولك‌دار، ۹۹ درصد با ويروس در حال گردش مشابهت دارد اما نتيجه اين مطالعه هنوز به صورت رسمي اعلام نشده است.
آناليزهاي ژنتيكي
دانشمندان براساس آناليزهاي ژنتيكي به اين نتيجه رسيده‌اند كه احتمالا ويروس كرونا جديد كه بر دنيا چنگ انداخته، پيش از انسان‌ها، از حيواناتي مانند خفاش و پانگولين شروع شده. اما در عين حال بايد به خاطر داشت كه نتيجه اين مطالعه هنوز به‌طور كامل و رسمي منتشر نشده است.
در تاريخ ۷ ماه فوريه سال جاري، محققان در چين اين فرضيه را مطرح كردند كه شايد اين ويروس يك قدم اضافه ديگر هم برداشته و از خفاش‌ها به پانگولين‌ها و سپس به انسان‌ها رسيده است. البته در آن زمان، اين مساله صرفا در حد فرضيه و بر اساس مشاهدات چيني‌ها بود چرا كه آنها ويروس كرونا را در پانگولين‌ها هم پيدا كرده بودند.
يك تيم تحقيقاتي ديگر هم به تازگي در پيش‌نويس مقاله‌اش، اين مساله را تشريح كرده كه چگونه ويروس كرونا جديد مي‌تواند مخلوطي تغيير شكل‌يافته از خفاش‌ها و پانگولين‌ها باشد. اما جالب‌تر اينكه همين چند ماه پيش يعني در ماه اكتبر، قاچاق غيرقانوني نزديك به ۲۵ تن پولك پانگولين به شدت خبرساز شد. در فوريه سال جاري نيز يك گزارش جديد تاييد كرد كه تجارت غيرقانوني حيات وحش و به خصوص پانگولين‌ها در حال رشد است و شبكه‌هاي بين‌المللي سازمان‌يافته از قاچاق غيرقانوني عاج فيل‌هاي آفريقايي به سمت پانگولين‌ها روي آورده‌اند.
ادوارد هلمز (Edward Holmes) يك ويروس‌شناس از دانشگاه سيدني استراليا گفته: «مشاهده ويروس در پانگولين‌ها يك مشاهده واقعا خارق‌العاده است. با وجود اينكه ما به جزييات بيشتري از اين موضوع نياز داريم اما اين فرضيه معقول به نظر مي‌رسد چرا كه اكنون داده‌هاي ديگري هم هست كه تاييد مي‌كند پانگولين‌ها حامل ويروس‌هايي هستند كه ارتباط خيلي نزديكي با (2019-nCoV) دارند.»
تشخيص منبع حيواني ويروس كرونا جديد كه هم‌اكنون آن را با نام (2019-nCoV) مي‌شناسند، يكي از سوالات كليدي است كه دانشمندان براي پاسخگويي به آن در رقابت شديد هستند. ويروس كرونا‌ها با اين ويژگي شناخته شده‌اند كه مي‌توانند بين پستانداران و حتي پرندگان گردش كنند. البته دانشمندان پيش‌تر اين نظريه را مطرح كرده بودند كه ويروس كرونا جديد اساسا از خفاش‌ها منشا گرفته. اين نظريه بر اساس توالي‌سنجي‌هاي ژنتيكي مشابهي با ويروس كرونا‌هاي شناخته‌شده ديگر مطرح شد اما اكنون اين مساله مطرح است كه ويروس احتمالا از طريق يك حيوان ديگر به انسان‌ها منتقل شده است. نبايد فراموش كرد كه ويروس كرونايي كه پيش‌تر منجر به سندرم حاد تنفسي شد و به نام سارس (SARS) شهرت پيدا كرد، از طريق خفاش‌ها به گربه‌هاي زبّاد (Civet Cats) و سپس به انسان‌ها منتقل شد.
اما تحقيقات اخير كه توسط دو نفر از محققان دانشگاه كشاورزي جنوب چين در گوانگ‌ژو به نام‌هاي شن يونگي (Shen Yongyi) و ژياو لي‌هوا (Xiao Lihua) انجام شده، براساس مقايسه‌هاي ژنتيكي ويروس كرونا‌هايي است كه از حيوانات و انسان‌هاي آلوده به اين ويروس گرفته شده است.
پيش‌تر محققين متوجه شده بودند كه ويروس كرونا‌ها دليل احتمالي مرگ پانگولين‌ها هستند. بررسي‌ها نشان داده كه (2019-nCoV) و ويروس كرونا‌هايي كه از پانگولين‌ها گرفته شده‌اند، از گيرنده‌هايي با ساختارهاي مولكولي مشابه براي آلوده كردن سلول‌ها استفاده مي‌كنند.
ديويد رابرتسون (David Robertson)، يك ويروس‌شناس از دانشگاه گلاسگو انگلستان مي‌گويد: «حتي پيش از اينكه اين مساله اعلام شود هم پانگولين‌ها، كانديداي خوبي براي اينكه يك گونه حد واسط ويروس باشند، بودند. بنابراين اين خيلي جالب توجه است كه محققان توانسته‌اند چنين توالي نزديكي را پيدا كنند.»
انسان مقصر است يا حيوان؟
پانگولين يا پولك‌پوست نام يك پستاندار با پوست محافظي به شكل زره است. اين موجود تنها پستاندار شناخته‌شده‌اي است كه اين شكل و شمايل عجيب و نامتعارف را دارد. پانگولين‌ها شب‌زي هستند و در سوراخ درختان يا در حفره‌هاي زيرزميني زيست مي‌كنند. غذاي اصلي آنها را مورچه‌ها و موريانه‌هايي تشكيل مي‌دهند كه با استفاده از زبان درازشان شكار مي‌كنند. در عين حال اين موجودات، تك‌زي هم هستند و تنها در زمان زادآوري است كه با هم‌نوع خودشان ديده مي‌شوند.
تاكنون ۸ گونه از پانگولين‌ها در دو قاره شناسايي شده و اين ۸ گونه از نظر وضعيت حفاظتي درجات مختلفي دارند كه از آسيب‌پذير شروع شده و به رده به‌شدت در معرض خطر ختم مي‌شود. پانگولين شكم سياه، پانگولين شكم سفيد، پانگولين بزرگ زميني و پانگولين زميني در آفريقا زيست مي‌كنند و پانگولين هندي، پانگولين فيليپيني، پانگولين سوندا و پانگولين چيني هم در قاره آسيا يافت مي‌شوند.
پوست متفاوت از جنس كراتين پانگولين‌ها عامل اصلي دردسر براي آنها است. كراتين نوعي پروتيين است كه در آب نامحلول است و در پوست برخي حيوانات از جمله پستانداران يافت مي‌شود. در حقيقت ناخن و موي پستانداران از كراتين ساخته شده اما اگر حجم كراتين به هر دليل در بدن انسان افزايش پيدا كند و به بيش از ۵ الي ۶ برابر برسد، مي‌تواند منجر به از كار افتادن كليه‌ها شود. اما چرا اين موضوع را عنوان كرديم؟
در طب سنتي چيني، پولك‌هاي پانگولين براي اهداف گوناگوني مورد استفاده قرار مي‌گيرند. چيني‌ها براي استفاده از پولك‌هاي پانگولين، ابتدا آنها را به آب جوش مي‌اندازند و پولك‌ها به اين صورت كنده مي‌شوند. سپس پولك‌ها را خشك كرده و برشته مي‌كنند. پولك‌هاي پانگولين در حالي به عنوان يك ماده دارويي فروخته مي‌شود كه چيزي بيشتر از تركيبات ناخن و پوست بدن انسان نيستند اما باورهاي اشتباه سنتي در چين عنوان مي‌كنند كه اين پولك‌ها مي‌توانند منجر به تقويت شيردهي، خشك كردن چرك بدن، درمان بيماري‌هاي پوستي و حتي مانع نقرس و زمين‌گيري شوند.
يك بررسي نشان داده كه در ظرف ۲ دهه گذشته يعني در حدفاصل سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ ميلادي، نزديك ۹۰۰ هزار پانگولين در سراسر دنيا به صورت غيرقانوني قاچاق شده‌اند. از سوي ديگر تنها در حدفاصل سال‌هاي ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ ميلادي، در كشورهاي مالزي، سنگاپور و ويتنام بيش از ۹۶ هزار كيلوگرم پولك پانگولين توقيف و ضبط شده است.
كانيتا كريشناسامي (Kanitha Krishnasamy) مسوول رسيدگي به موضوع قاچاق حيات وحش در اين منطقه مي‌گويد: «روزي نيست كه بدون توقيف يك محموله مربوط به حيات وحش در آسياي جنوب‌شرقي آغاز شود و اغلب اوقات حجم محموله‌هاي قاچاق حيات وحش شگفت‌انگيز است.»
همان‌طوركه اشاره شد، پانگولين‌ها بيشتر براي پولك‌هاي‌شان به صورت غيرقانوني شكار مي‌شوند اما از سوي ديگر آنها جزو خوراك‌هاي لوكس و تجملاتي در چين و ويتنام هم هستند. هر ساله هزاران پانگولين توسط انسان‌ها كشته مي‌شوند. تجارت پانگولين در اصل يك نوع شكار غيرقانوني و قاچاق حيات وحش است. تصور مي‌شود كه بيشترين آمار تجارت غيرقانوني پستانداران، متعلق به پانگولين‌ها است. اين تجارت غيرقانوني حدود ۲۰ درصد از كل تجارت غيرقانوني حيات وحش را به خود اختصاص داده است. اتحاديه جهاني حفاظت (آي‌يو‌سي‌ان) هم اعلام كرده كه در دهه پيش از سال ۲۰۱۴ ميلادي، بيش از يك ميليون پانگولين به صورت غيرقانوني شكار شده‌اند. كنوانسيون جهاني تجارت گونه‌هاي گياهي و جانوري در خطر انقراض (سايتيس) از سال ۱۹۷۵ ميلادي به بعد، ممنوعيت‌هايي را براي تجارت پانگولين وضع كرد و در سال ۲۰۱۶ ميلادي، بار ديگر هر ۸ گونه پانگولين‌ها را به ضميمه I افزود. تجارت جهاني گونه‌هاي جانوري و گياهي كه در اين ضميمه قرار مي‌گيرند، به‌شدت توسط ماموران گمرك كشورهاي مختلف كنترل مي‌شود. در حقيقت پيش از سال ۲۰۱۶ ميلادي، تجارت پانگولين تحت شرايط بسيار سخت‌گيرانه، مجاز بود اما بعد از سال ۲۰۱۶، كل تجارت مربوط به اين حيوان توسط سايتيس ممنوع اعلام شد. اين در حالي است كه متاسفانه حتي اين اقدامات هم نتوانسته پانگولين‌ها را از بودن در آستانه انقراض نجات دهد. برخي خبرنگاران گزارش كرده‌اند كه با وجود همه اين ممنوعيت‌ها، خريداران مي‌توانند تنها در كمتر از يك ساعت اين محصول غيرقانوني را در بازارهاي چيني پيدا كنند.
چين خواهان ممنوعيت هميشگي تجارت
حيات وحش
مدت‌هاست كه مي‌شنويم بازارهاي حيوانات وحشي منشا اصلي شيوع ويروس كرونا جديد و حتي سارس در سال ۲۰۰۲ ميلادي هستند. از چين انتظار مي‌رود كه قوانين سفت و سخت‌تري را براي ممنوعيت تجارت حيات وحش وضع و اجرايي كند. دانشمندان توقع دارند كه اين ممنوعيت حتي شامل خوردن گوشت برخي حيوانات وحشي هم شود.
قرار است دوشنبه هفته آينده كنگره ملي چين كه عالي‌ترين نهاد تصميم‌گيري اين كشور است، جلسه‌اي داشته باشد و تصميم‌گيري كند كه چگونه تجارت محصولات مربوط به حيات وحش در طولاني‌مدت تحت كنترل قرار گيرد. يكي ديگر از دستاوردهاي اين جلسه، بازنگري قانون اصلي تجارت حيات وحش در اين كشور خواهد بود. در حال حاضر اين قانون تنها تجارت برخي گونه‌هاي نادر و در معرض خطر را ممنوع مي‌كند. ضمن اينكه قوانين ايالتي چين هم به شكلي است كه افرادي كه اقدام به فروش پانگولين‌ها كنند را به ۱۰ سال يا حتي مدت زمان بيشتري زندان محكوم مي‌كند.
قانون حفاظت از حيات وحش چين در سال ۱۹۸۸ ميلادي وضع شد و در سال ۲۰۱۶ مورد بازنگري قرار گرفت. اين قانون شكار، كشتن و خريد و فروش نزديك به ۱.۸۰۰ حيوان نادر و در معرض خطر را ممنوع مي‌كند البته اينها به جز اجازه‌هايي است كه در موارد خاص صادر مي‌شود. لازم به ذكر است كه پانگولين‌ها كه در حال حاضر دانشمندان به نقش آنها در اين اتفاق مشكوك هستند، از مدت‌ها پيش در اين فهرست قرار دارند.
اما يكي از مشكلات فهرست موجود اين است كه نزديك ۳۰ سال است، به روز نشده و اين بدان معناست كه گونه‌هايي مانند زرده‌پره سينه زرد (Yellow-breasted bunting) كه حفاظت شده نيستند، ممكن است در ظرف اين سال‌ها وضعيت حفاظتي‌شان تغيير كرده و وارد رده حفاظتي به‌شدت در معرض خطر شده باشند، در حالي كه قانون حفاظت از حيات وحش چين آنها را ناديده گرفته است.
برخي كارشناسان خواهان تعطيلي دايم بازارهاي حيات وحش اين كشور بدون هيچ قيد و شرطي هستند اما برخي ديگر معتقدند كه تجارت پايدار برخي حيوانات ممكن است و حتي مي‌تواند سودآور باشد. بررسي‌هاي يك انجمن غيردولتي در پكن نشان مي‌دهد كه ممنوعيت مصرف گوشت حيوانات وحشي مي‌تواند هزينه‌اي نزديك به ۵۰ بيليون يوان (معادل ۷.۱ ميليارد دلار امريكا) را به اقتصاد اين كشور تحميل كند و در مقابل ۱ ميليون نفر را بيكار كند.
ونگ فنگ (Wang Fang) يك زيست‌شناس دست‌اندركار امر حفاظت است كه مي‌گويد: «من شخصا مي‌خواهم كه خوردن اغلب گونه‌هاي حيات وحش در چين به جز خرس وحشي و سنجاب ممنوع شود!» وي همچنين از دولت خواسته كه محدوديت‌هاي موجود براي شكار و صيد غيرقانوني گونه‌هاي در معرض خطر را گسترش دهد اما در برخي از موارد هم استثنا قائل شود.
زائو مين زو (Zhao Min Zhou) يك محقق سياست‌هاي حيات وحش از دانشگاه نرمال وست چين (China West Normal University) هم مي‌گويد: «ممنوعيت كامل تجارت حيوانات وحشي در چين مي‌تواند با انتقاد جدي بخشي از جمعيت چين مواجه شود و از برخي جهات غيرقابل دفاع است.»
منابع
https: //en.wikipedia.org/wiki/Pangolin_trade
https: //www.nature.com/articles/d41586-020-00499-2
https: //slate.com/technology/2020/02/coronavirus-origin-pangolins-trafficking-endangered.html
https: //www.nature.com/articles/d41586-020-00364-2
https: //www.nature.com/articles/d41586-020-00499-2
https: //www.nature.com/articles/d41586-020-00166-6
https: //www.ctvnews.ca/mobile/sci-tech/nearly-900-000-pangolins-trafficked-worldwide-watchdog-1.4820558
https: //www.nationalgeographic.com/animals/2020/02/pangolin-scale-trade-shipments-growing/