رييس‌جمهور اسبق مصر درگذشت
وداع مبارك
ميثم سليماني
روز گذشته تلويزيون رسمي مصر اعلام كرد كه حسني مبارك رييس‌جمهور اسبق اين كشور در سن 91 سالگي درگذشت. حسني مبارك را مي‌توان عاقبت‌بخير‌ترين رهبري در جهان عرب دانست كه در دوره تحولات كشورهاي عربي موسوم به بهار عربي داستانش به خوبي پايان يافت. اگر سري به كشورهايي كه ديكتاتورهاي آنها سرنگون شدند، بزنيم شايد بهترين سرنوشت براي حسني مبارك رقم خورد. زين‌العابدين بن علي، رييس‌جمهور تونس كه بلافاصله با شروع روند انقلاب‌هاي عربي در اين كشور سمت خود را ترك كرد و به عربستان گريخت، سپتامبر 2019 در يك سكوت خبري در عربستان درگذشت. معمر قذافي، رييس‌جمهور ليبي نيز به شكلي فاجعه‌بار توسط مخالفان خود پس از سرنگوني كشته شد. علي عبدالله صالح نيز اگرچه توانسته بود از تحولات عربي جان سالم به در ببرد و حتي در آينده يمن پس از كناره‌گيري نيز نقش ايفا كند اما در نهايت به دست نيروهاي حوثي در يك ماشين كشته شد و حتي مراسم ويژه‌اي براي خاكسپاري او برگزار نشد. اما حسني مبارك با هيچ‌يك از اين چالش‌ها روبه‌رو نشد. او كه در سال 2011 پس از تظاهرات گسترده مردمي مجبور به كناره‌گيري شد، مصر را ترك نكرد، بلكه به شرم‌الشيخ رفت و تحت مراقبت‌هاي ويژه پزشكي قرار گرفت. هرچند او چندباري به دادگاه آورده شد تا به اتهامات خود پاسخ دهد، اما در عين ناباوري فردي كه تا چند وقت قبل سرپا ديده مي‌شد كه كشور را اداره مي‌كرد جلسات دادگاه را روي تخت بيمارستان نظاره مي‌كرد و به اتهامات خود پاسخ مي‌داد. پس از كودتاي سال 2013 و بركناري محمد مرسي، رييس‌جمهور منتخب مصر عملا فشارها از حسني مبارك برداشته شد و رفته‌رفته به سمت بازگشت به زندگي عادي قرار گرفت. تنها تفاوت زندگي او با گذشته اين بود كه ديگر قدرت نداشت و تحت مراقبت ويژه پزشكي بود. اين در حالي بود كه محمد مرسي رييس‌جمهور پيشين مصر و فردي كه پس از مبارك به شكل دموكراتيك بر مسند امور قرار گرفت، بدون هيچ‌گونه امكانات پزشكي و مراقبتي خاصي سال گذشته در زندان درگذشت و محكوميت‌هاي سنگيني نيز براي او در دادگاه‌هاي متعدد در نظر گرفته شد. اما در حالي كه قيام اصلي مردم عليه حسني مبارك بود اما او با كمترين مجازات ممكن مواجه شد. او روز گذشته در حالي در سن 91 سالگي درگذشت كه نه تنها هيچ مجازاتي نشد بلكه تحت بهترين شرايط درماني آن هم به علت كهولت سن درگذشت. هنگامي كه او با تخت بيمارستان در دادگاه و در دوره محمد مرسي به دادگاه مي‌آمد هيچ‌كس تصور نمي‌كرد چند سال بعد مرسي زودتر از مبارك و در زندان بميرد. گفته مي‌شود كه مبارك در اين سال‌ها بيشتر در بيمارستان نظامي واقع در جنوب قاهره بوده است. او يك اتاق مشرف به رودخانه نيل را در اختيار داشت و اين در حالي بود كه با اتهامات سنگيني در خصوص فساد اداري و قتل معترضان روبه‌رو بود.
با اين حال بايد گفت كه حسني مبارك در دوره‌اي شكست‌ناپذير به نظر مي‌رسيد. او از چندين سوء قصد جان سالم به در برد و به نوعي توانست جنبش اخوان را در داخل مصر سركوب و به مدت 30 سال سكاندار اداره اين كشور باشد. با اين حال پايه قدرت او بر مبناي اتحاد با غرب ساخته شده بود و در نهايت هنگامي كه موج عظيمي از ناآرامي عليه او شكل گرفت به ناگاه ديد هيچ‌كس
پشت‌سر او قرار ندارد. او پس از 18 روز اعتراض و هنگامي كه خيابان‌هاي مصر مملو از ميليون‌ها نفر از جمعيت شده بود، مجبور به استعفا شد و در روز 11 فوريه 2011 افسانه شكست‌ناپذيري او فروپاشيد. بسياري او را فرعون زمانه مصر مي‌ناميدند، اما سرنوشت او بي‌شباهت به شاه مخلوع ايران نبود ولي در تصميم دو راه متفاوت را در پيش گرفتند. شاه ايران اختيارات را به نخست‌وزير داد و از كشور خارج شد، اما حسني مبارك رييس‌جمهور مصر در كشورش ماند تا سرنوشت او در داخل مصر رقم بخورد.
با اين وجود مبارك تصور مي‌كرد مي‌تواند با خانواده به استراحتگاه دريايي خود يعني شرم‌الشيخ نقل مكان و در آنجا به استراحت بپردازد و روزها و سال‌هاي آخر عمر خود را سپري كند. اما اين گونه نشد زيرا معترضان در طول 18 روز اعتراض 800 تن از عزيزان‌شان را از دست دادند و معتقد بودند كه مبارك و پسرانش در اين جريان نقش داشتند.
فشار عمومي در آن دوران باعث شد تا در نهايت مبارك به همراه فرزندانش دستگير شوند. مبارك به بيمارستان منتقل شد، علا و جمال مبارك كه روزي مانند شاهزادگان در مصر بودند به زندان رفتند و در انتظار محاكمه قرار گرفتند.
هنگامي كه در آگوست سال 2011 مردم مصر به شكلي شگفت‌زده مبارك را روي تخت بيمارستان و در قفس دادگاه ديدند بسياري از مسائل تغيير كرد. شايد هيچ‌گاه مردم مصر تصور نمي‌كردند فرعون زمانه مصر را در قفس و روي تخت ببينند. شايد سقوط اينچنيني جايگاه مبارك براي او ترحم جلب كرد و شايد مردم مانند سابق عليه او نبودند و ديگر نمي‌خواستند از او يك انتقام سخت بگيرند. هرچند او در دادگاه بدوي به حبس ابد محكوم شد اما در دادگاه تجديدنظر اين راي باطل و دستور رسيدگي مجدد به پرونده او داده شد. در نهايت با پايان يافتن دولت اخواني با كودتاي نظامي عملا سخت‌گيري گذشته عليه مبارك ادامه پيدا نكرد و او در نهايت رسما تبرئه شد. مبارك هيچ‌گاه به‌طور رسمي از جايگاه خود استعفا نداد بلكه اين ساير مقام‌هاي مصري بودند كه اعلام كردند حكومت مبارك به پايان رسيده است.
حسني مبارك در دوره‌اي درگذشت كه در راس قدرت در حكومت مصر نبود. هنگامي كه بر مسند رياست‌جمهوري نشست شايد تصور نمي‌كرد اين اتفاق راحت و حتي ساده رخ دهد. در سال 1981 او هنگامي كه در كنار انور سادات مشغول تماشاي رژه نظامي بودند مورد سوء قصد قرار گرفتند. سادات در همان زمان مرد اما مبارك زنده ماند و جانشين سادات شد. همين موضوع تبديل به بهانه‌اي براي سركوب گروه‌هاي اسلام‌گرا به ويژه اخوان شد. مبارك شرايط بسيار سختي را براي اخوان در مصر رقم زد و تا حد زيادي آنها را نيز سركوب كرد. از طرفي نيز او خود را پايبند توافق كمپ ديويد مي‌دانست كه ميان اسراييل و مصر به امضا رسيد و طي آن مصر، اسراييل را به رسميت شناخت. ولي در سوي ديگر مصر تحت حاكميت مبارك به دنبال حل مناقشه اسراييل و فلسطين بود و همين موضوع باعث شد تا غرب به او اعتماد كند. مبارك با ايجاد يك ساختار كاملا پليسي و امنيتي 30 سال بر مصر حكومت و تلاش كرد يك حكومت غير ديني را شكل دهد. بسياري معتقدند كه مبارك به يك چيز اعتقاد داشت و آن اين بود كه ثبات از هرگونه پيشرفت و گامي به جلو مهم‌تر است. اما نبايد فراموش كرد كه در طول تاريخ ديكتاتورها مي‌ميرند و اين تاريخ است كه آنها را قضاوت مي‌كند.