در حاشيه هفتادمين جشنواره فيلم برلين
جيا ژانگ‌كه در موقعيت كرونا
بهار سرلك
شيوع ويروس كرونا سينما را هم بي‌امان كرده است؛ در روزهاي منتهي به هفتادمين دوره جشنواره فيلم برلين، شيوع اين بيماري باعث شد ۱۱۸ مهمان در اين دوره از جشنواره و بازار آن حضور نداشته باشند. هر چند يكي از مطرح‌ترين نام‌ها در سينماي چين خودش را به اين رويداد رساند. جيا ژانگ‌كه، فيلمساز چيني براي مراسم افتتاحيه جشنواره برلين و نمايش تازه‌ترين مستندش «شنا كن تا به درياي آبي برسي» در اين جشنواره به اين شهر سفر كرده است. جيا در اين مستند زندگي 3 نسل از نويسندگان چيني را به تصوير كشيده است. او در حاشيه جشنواره برلين و در مصاحبه با سايت ايندي‌واير گفته است، ساخت اين فيلم برايش پرچالش بود:«اما سرانجام از عهده‌اش برآمديم.»
ويروس كرونا در وطن او تاثيري مستقيم بر كارش گذاشته است. جيا را كه بيشتر براي درام‌هاي «لمس گناه» و «خاكستر خالص‌ترين سفيد است» مي‌شناسيم، دسامبر ۲۰۱۹ آماده مي‌شد تا فيلم بلند روايي جديدي بسازد كه ويروس كرونا در شهر ووهان منتشر شد و ابتدا سازوكار شهري و سپس كشوري را از كار انداخت. جيا مجبور شد، مدتي نامعلوم صبر كند. او در درباره مختل شدن فعاليت‌هاي سينمايي مي‌گويد:«هنوز هم نمي‌توانيم تمام اقداماتي كه در مرحله پيش از توليد لازم است، انجام بدهيم و فيلم را ماه آوريل كليد بزنيم.» داستان اين فيلم روايي روي افراد جوان چيني در زمان كنوني تمركز دارد و وقايع آن در بهار و تابستان روي مي‌دهد. اما در بهترين حالت تا سال آينده ميلادي قادر به فيلمبرداري اين پروژه نخواهند بود. او مي‌گويد:«احتمالا فيلمنامه‌اي جديد بنويسيم.»
لغو شدن پروژه جيا يكي از هزاران پروژه توليد سينمايي و تلويزيوني است كه ساخت‌شان به تعويق افتاده است. از طرفي سازمان راديو و تلويزيون چين اعلام كرده، ساخت تمامي پروژه‌ها بايد متوقف شوند. جيا مي‌گويد:«براي بعضي كمپاني‌ها و استوديوهاي فيلم كه كار پيش توليد پروژه‌شان را شروع كرده بودند، هزينه‌هاي هنگفتي هدر رفت و كساني كه تازه پروژه‌شان را شروع كرده بودند بايد زود كارشان را تمام مي‌كردند يا آن را به تعويق مي‌انداختند. بعضي هم در مرحله پخش فيلم قرار دارند و رقم‌هاي قابل توجهي براي تبليغات و روابط عمومي‌شان هزينه كرده‌اند. اقتصاد دچار خسارت هنگفتي شده است و فكر مي‌كنم، بخش سرمايه‌گذاري هم شديدا تحت تاثير قرار گرفته است».
او اضافه مي‌كند:«از نگاه شخصي و از نگاه جامعه فيلمسازها، فكر نمي‌كنم اين بيماري واگيردار از شوق و اشتياق يا ميل ما به ادامه فيلمسازي بكاهد. اين بيماري واگيردار باعث شده است ما دست از كار بكشيم و به جامعه‌مان و مسائل بسيار زيادي كه مدت‌هاست به آنها فكر نكرده بوديم، فكر كنيم. بنابراين در سطح خلاقه ممكن است در نتيجه اين ويروس، منابع الهام بسيار زيادي پيدا كنيم كه برآيند بهتري داشته باشند». جيا براي تمام كردن مرحله پس از توليد فيلم و رساندن آن به جشنواره برلين بايد عجله مي‌كرد. او در اين باره مي‌گويد:«اين بيماري باعث شد براساس برنامه پيش نرويم. تنظيم رنگ‌ها، پكيج ديجيتال فيلم، زيرنويس‌ها و اين جور چيزها كمي مهارت مي‌خواست تا پيش از شروع جشنواره برلين تمام‌شان كنيم».
تا زماني كه هواپيما از خاك كشورش بلند شد، مي‌ترسيد پروازش لغو شود. او مي‌گويد:«خوشبختانه سازمان هواپيمايي پرواز را لغو نكرد اما مسافران هواپيما كم بودند و از ما خواستند ماسك بزنيم.» برخي از همكارانش تصميم گرفتند به برلين سفر نكنند. جيا مي‌گويد:«ناگهان اتفاقي افتاد و قابل درك است. اما در مورد من، جشنواره پيش از آن اعلام كرده بود كه فيلم من را نمايش مي‌دهد و من قول داده بودم كه به برلين بيايم».
هر چند اين فيلمساز مي‌گويد اين ويروس سينماهاي چين كه سال‌ها پيش گوي سبقت را در تعداد از سينماي امريكا ربود از پاي درآورده است. او در اين باره توضيح داد:«در حال حاضر بزرگ‌ترين چالش و خطري كه با آن روبه‌روييم، فعاليت پرديس‌هاي سينمايي در شهرهاي مختلف است. فكر نمي‌كنم مخاطب‌ها حاضر باشند تا يك ماه ديگر يا حتي بيشتر به سينما بروند. مي‌خواهم بگويم تا اواسط تابستان شاهد بازگشت مخاطب به سينماها نخواهيد بود».
او در ادامه صحبت‌هايش اضافه كرد كه شيوع اين ويروس با سال نوي چيني كه مراسم و آيين‌هاي آن ۱۵ روز است، همزمان بود:«به راحتي مي‌فهمم كه چطور بسياري از پرديس‌هاي سينمايي نمي‌توانند به دليل نداشتن درآمد در نيمه اول سال به بقاي خود ادامه دهند چون بسياري از پرديس‌هاي سينمايي در اين مدت نيم يا يك‌سوم درآمدشان را كسب مي‌كنند». در برلين، شهري كه حدود ۸ هزار كيلومتر با مركز شيوع كرونا فاصله دارد، جيا مشتاق بود از «تا درياي آبي شنا كن» صحبت كند؛ فيلمي كه نويسنده‌هاي تحسين شده جيا پينگوا، يو هوا و ليانگ هونگ در آن از تاثيري كه انقلاب بر هنرشان داشته و انقلاب چگونه از تغييرات درون جامعه به طور كلي پديدار شد، گفته بودند. جيا كه طي سال‌هاي گذشته آثارش به دستور دولت چين سانسور شده و مجبور است با فيلم‌هاي قلع و قمع شده به برلين برود، مي‌گويد:«احترام خاصي براي‌شان قائلم چون آنها بسيار بسيار صادق و با شهامت بودند نه تنها در مورد نحوه نوشتن‌شان بلكه در مورد نحوه ابراز خودشان. طي ساخت مستند «شنا كن تا به درياي آبي برسي» قدرت اين نويسنده‌ها را مشاهده كردم. طي دهه‌ها فيلمسازي، دشواري‌هايي كه تجربه كرده‌ام بارها دلسردم كرده‌اند. تغييرات آهسته صورت مي‌گيرند و گاهي شرايط بدتر مي‌شود. طي همكاري‌ام با اين 3 نويسنده، احساس كردم تغيير ممكن است فقط اگر كاري كه توانايي انجامش را داريم نه به صورت فردي بلكه به صورت جمعي، ادامه بدهيم». سال گذشته نمايش دو فيلم چيني از فهرست نمايشي جشنواره برلين لغو شد و دليل آن را «اشكالات فني» اعلام كردند اما بسياري معتقد بودند اين خبر در حقيقت سرپوشي است براي درز نشدن سانسورهايي كه دولت چين بر فيلم‌ها اعمال كرده بود. جيا به اينكه چنين اتفاقي روي فعاليت او تاثيرگذار باشد، بي‌اعتنايي مي‌كند و مي‌گويد:«من فيلمسازم و اگر احساس كنم بايد مساله‌اي به خصوص در فيلمم نمايش داده شود، فيلمي را كه قرار است بسازم، تغيير نمي‌دهم».