محمود ميرلوحي، عضو شوراي شهر تهران مطرح كرد
شايعه‌پراكني؛ مصداق تلاش براي شيوع كرونا
اين هفته‌ها بارها از مقامات و مسوولان و سايرين شنيده‌ايم كه نبايد كرونا را سياسي كرد. اما مقصود از سياسي شدن يك ويروس مسري چيست؟ مرز باريك ميان خبر واقعي و جعلي اين روزها مرز باريكي است. اين باريك شدن مرز ميان آنچه در عرصه خبر، «فيك نيوز» خوانده مي‌شود با آنچه اطلاعات متقن و موثق است برخلاف آنچه دست‌كم صدا و سيما اصرار دارد ادله اصلي بنامد تنها گسترده شدن فضاي مجازي نيست؛ بلكه «سانسور»، «فقدان اطلاعات» و «سوءظن امنيتي به هر واقعه و رسانه‌‌اي» دست به دست هم مي‌دهند تا اخبار جعلي يا حتي مراجع اطلاع‌رساني غيررسمي اتفاقا باورپذيرتر شوند. در اين فضا برخوردهاي جرياني و سياسي با يك واقعه بهداشتي و درماني چون بيماري كرونا آسان‌تر و متداول‌تر خواهد شد و به تبع آن، اين ويروس هم سياسي. اما آنچه در اين چرخه بسيار تاثيرگذار است «اعتماد عمومي» به دولت و در مجموع حاكميت است كه به نظر مي‌رسد تحت تاثير حوادث ماه‌هاي گذشته با سير نزولي مواجه شده است. محمود ميرلوحي، كنشگر سياسي اصلاح‌طلب كه با «اعتماد» به گفت‌وگو نشسته، توضيح مي‌دهد كه چرا برخورد با كرونا در ايران به باور او سياسي شده و اينكه آيا تنها ضعف مديريتي باعث كاهش اعتماد عمومي به مراجع اطلاع‌رساني رسمي درمورد كروناست يا عوامل ديگري نيز در اين روند دخيل بوده و هستند؟!
اين روزها تمام كشور و اركان حاكميت درگير مديريت ويروس كرونا است كه شيوع پيدا كرده‌است. منتها مساله‌اي كه هم در فضاي مجازي و هم در فضاي حقيقي و اجتماعي با آن رو‌به‌رو هستيم، اين است كه شهروندان چندان به صحت اطلاعاتي كه اتفاقا از مجاري رسمي منتشر مي‌شود، اطميناني ندارند. بعضا در برخي شهرها شاهد اين بوديم كه شهروندان به صورت گروهي براي مديريت شرايط شهر يا منطقه‌شان وارد عمل شده‌اند و در اين ميان بعضا درگيري‌هايي نيز ايجاد شده است. به باور شما چقدر اين مساله سياسي و به صورت كلان مرتبط به كاهش اعتماد عمومي در وجوه مختلف است و چقدر ناشي از عدم‌اطمينان به كارايي توانمندي‌هاي بهداشتي و پزشكي؟
واقعيت اين است كه اين ويروس كرونا، دنيا را به چالش كشيده است. مبدا اين ويروس چين بود و در كمال ناباوري وزير بازرگاني آمريكا اعلام كرد شيوع اين ويروس به نفع آمريكا است. بنابراين اين ويروس از همان آغاز و پيش از ورود به ايران سياسي شده بود. چين هم به‌واسطه شرايط سياسي اخبار محدودي را در اين مورد به جهان مخابره كرد. بعد از آن در ايران كه اين ويروس شيوع پيدا كرد، همزمان پرواز‌ها به چين تداوم داشت. از سويي 2 رويداد مهم سياسي پيش رو داشتيم كه همين هم باعث شد شيوع اين بيماري از آغاز چندان جدي گرفته نشود. البته پيش از درگير شدن جهان و ايران با ويروس كرونا، اتفاقاتي در ايران رخ داده بود كه در شرايط اعتماد عمومي تاثيرگذار بود. از جمله انهدام هواپيماي اوكرايني و حواشي كه داشت دست به دست هم داد و در واقع اين ويروس بعد از ورود به ايران سياسي‌تر شد.
همچنين بايد اشاره كنم كه مدت‌ها است هر اتفاقي كه در كشور رخ مي‌دهد، برخي كاربران در فضاي مجازي به آن دامن مي‌زنند. به هر حال بخشي از كنشگري شهروندان در فضاي مجازي نشات گرفته از عواطف و احساسات و نگراني‌ها است كه گاهي اين هيجانات و احساسات باعث بزرگنمايي يه واقعيت مي‌شود. در مورد شيوع ويروس كرونا هم اين اتفاق رخ داد و مساله با نگراني و دلهره بيشتر توام شد. اما كنار اين احساسات و عواطف مردمي، جرياناتي نيز به عمد در پي ايجاد تشويش و نگراني هستند. آن هم به‌خاطر اينكه حاكميت و نظام سياسي كشور را قبول ندارند، حتي در شرايط بحران نيز از شرايط سوءاستفاده مي‌كنند.
همچنين شهر قم به عنوان كانون شيوع ويروس كرونا تاحدي مساله را سياسي و مذهبي كرد. تجميع همه اين اتفاقات باعث شد كه ويروس كرونا به هيولاي كرونا تبديل شد. همان طور كه ملاحظه مي‌كنيد از يك طرف تصميماتي گرفته مي‌شود اما چراها و پرسش‌هاي بسياري براي مردم وجود دارد كه پاسخي براي آنها نمي‌يابند. از ديگر سو هم تصميماتي كه اتخاذ مي‌شود با خنثي‌سازي رو‌به‌رو مي‌شود. بنابراين مي‌توان گفت مجموعه اين عوامل در سياسي شدن كرونا تاثيرگذار بوده‌است.
سهم عقبه اين بي‌اعتمادي را در مديريت كرونا چقدر مي‌دانيد؟
بله. متاسفانه عقبه‌اي وجود دارد كه بر اين بي‌اعتمادي كنوني و ايجاد شايعه‌ها و حتي باورپذير بودن آن براي مردم تاثير داشته‌است. همچنين صدا و سيماي ما در برخورد با تمام مسائل آنقدر جناحي و سياسي عمل كرده كه امروز هر چقدر در اين اوضاع تلاش كند تا اخبار را درست منتقل كند، باور آن براي برخي سخت است.
البته به نكته ديگري هم در اين ميان بايد توجه كرد. در جريان زلزله كرمانشاه سلبريتي‌ها نقش خيلي مهم و موثري در زمان وقوع حادثه ايفا كردند و برخي از آنان تلاش كردند كه از اسم و رسم‌شان براي افزايش كمك‌هاي مردمي استفاده كنند. در اين ميان برخي تلاش صادقانه داشتند اما برخي هم مشخص نشد بالاخره با اين كمك‌هاي مردمي چه كردند. از آن زمان به بعد در جريان هر بحراني برخي از سلبريتي‌ها به موضوع ورود پيدا كردند و هر آنچه خودشان تصور مي‌كردند يا اطلاعاتي كه به‌زعم خودشان از اين‌سو و آن‌سو كسب مي‌كردند را براي مردم تشريح مي‌كردند. اين مساله مرجعيت برخي رسانه‌هاي رسمي را زير سوال مي‌برد.
در اين ميان و در شرايط بحراني كه اتفاقا براي تمام كشور حادث شده بود، شاهد تداوم برخي سوداگري‌ها و سوءاستفاده بوديم. به نظر شما چرا اين مساله در هر بحران تكرار مي‌شود؟! آيا اين اتفاق ناشي از يك فقر فرهنگي است يا سياستگذاري‌ها به گونه‌‌اي نيست كه گويي نهادها براي مواقع بحران از آمادگي لازم برخوردار باشند؟
همان‌طور كه اشاره كرديد، پس از شيوع بيماري كرونا يك‌باره با كمبود اقلام بهداشتي چون ماسك و الكل و ژل ضدعفوني‌كننده و مواد شوينده مواجه شديم. اين كمبود اگر چه دلايل متعددي داشت اما بخش مهمي از آن به دليل احتكارهاي صورت گرفته بود. در مواردي حتي با افزايش قيمت سرسام‌آور مثلا براي زنجبيل يا ليموترش يا سير مواجه شديم كه گفته مي‌شد براي جلوگيري از ابتلا به كرونا مفيد است. به هر حال نمي‌توان گفت به يك‌باره اين اتفاقات رخ مي‌دهد كما اينكه اين الگوي ثابت در مواقع بحران بارها تكرار شده كه نشان مي‌دهد زمينه‌هاي جدي اجتماعي و سياسي دارد. دولت و در مجموع حاكميت بايد تلاش كند در درجه اول شفاف عمل كند و همه موضوعات را با شفافيت و به صورت كامل به اطلاع مردم برساند و اعتبار لازم را دوباره به دست بياورند.
البته برخي اتفاقات همچون خالي شدن يك باره مغازه‌ها از اقلام بهداشتي و كمبود اين وسايل و لوازم در همه كشورها ازجمله كره‌جنوبي يا ايتاليا نيز رخ داده است. به هر روي بايد اين نكته را هم در نظر بگيريم كه وقتي بحراني به وقوع مي‌پيوندد، تصميم‌گيري‌ها و اقدامات هيجاني نيز رخ مي‌دهد. همچنين تجربه نشان داده اين‌گونه بحران‌ها در شرايط اقتصادي تاثير چشمگيري مي‌گذارد. همان طور كه شاهد بوديم ويروس كرونا حتي وال استريت را هم تحت تاثير قرار داد. بنابراين در اين شرايط اضطراب و التهاب در كنش‌هاي مردم و بازار تاثير مي‌گذارد. از سويي ضعف در مديريت و اعتماد به رسانه‌هاي رسمي در برخي كشورها كنار فرصت‌طلبي‌هاي برخي بخش‌هاي اقتصادي چنين شرايطي را ايجاد كرده است. كنار همه اين مسائل از دست رفتن اعتبار رسانه‌هاي رسمي باعث شده كه هر شايعه‌اي براي مردم باورپذير باشد. كما اينكه ديدم چندي پيش شايعه بستري شدن تعدادي بيماري كرونايي از يك مليت ديگر در درمانگاهي در بندرعباس باعث آتش زدن و درگيري در آن منطقه شد. يعني هم نگراني و اضطراب مردم در بروز اين‌گونه رفتارها تاثير دارد هم كاهش اعتماد عمومي كه باعث مي‌شود فضاي مجازي اعتبار بيشتري نسبت به مراجع رسمي خبري داشته باشد. همين هم باعث شده اضطراب بيماري كرونا بيش از واقعيت باشد.
البته به نظر مي‌رسد كه رويكرد مسوولان در برخورد با بحران نيز به اين اضطراب‌ها دامن مي‌زند. براي نمونه مردم به‌واسطه گسترش رسانه‌ها و دسترسي به فضاي مجازي شاهد اقدامات دولت‌هاي ديگر براي شهروندان‌شان در جريان مديريت كرونا هستند. مثلا چين مبدا شيوع اين بيماري را قرنطينه مي‌كند يا ايتاليا در تمام شهرها منع رفت و آمد ايجاد مي‌كند. در واقع دولت‌ها اقداماتي سلبي انجام مي‌دهند تا از شيوع بيماري جلوگيري كنند و شهروندان ايراني نيز شاهد اين اقدامات هستند. از سويي داخل كشور مشاهده مي‌كنند كه برخي اقدامات كشورهاي ديگر را كه اتفاقا جواب داده و مثبت بوده، بدون هيچ ادله متقني زير سوال مي‌برند يا به جاي توضيح و تشريح ادله متقن مثلا مي‌گويند قرنطينه كردن يك روش قرون وسطايي است و... در چنين شرايطي مردم ميان اقدامات صورت گرفته داخل ايران با ساير كشورها مقايسه‌اي انجام مي‌دهد و طبيعتا دچار نگراني مي‌شود و حال پرسشي كه مطرح مي‌شود اين است كه در اين صورت چه بايد كرد؟
در مواجه با بيماري كرونا 2 نكته دائما مطرح مي‌شود. اول اينكه چرا به مردم واقعيت را نمي‌گوييد؟دوم اينكه چرا قرنطينه و منع رفت‌و‌آمد ايجاد نمي‌كنيد يا دست‌كم شهر يك ميليوني قم را قرنطينه نمي‌كنيد؟ بايد وزارت بهداشت به مردم توضيح دهد چرا زماني كه متوجه وسعت شيوع بيماري در قم شد، دست به اين اقدام نزد. از سويي مردم نيز در برخي مواقع به توصيه‌هاي صورت گرفته عمل نمي‌كنند. فرض كنيد كه همان اوايل اسفندماه بيماري كرونا شيوع پيدا كرده است. حالا كه در آستانه يك ماهه شدن اين بحران هستيم، همچنان شاهديم مردم به سفر مي‌روند و حتي به شهرهاي بحراني مي‌روند. ضمن اينكه زيرساخت‌هاي لازم براي قرنطينه شهرها هم در كشور ما وجود ندارد و بايد بپذيريم شرايط شهرها و كشورها با هم متفاوت است. بنابراين تصميم‌گيري‌ها در زمان بحران نيز متفاوت مي‌شود. قبول دارم كه در ماه‌هاي اخير شاهد اتفاقات ناخوشايندي بوديم مثلا اطلاع‌رساني در مورد هواپيماي ساقط شده پس از ۳ روز انجام شد يا رسانه ملي با رويكردي كه اتخاذ كرده به باور و اعتماد عمومي آسيب‌هايي زده است اما در اين شرايط ما بايد بپذيريم كه همه در يك كشتي نشسته‌ايم و اگر يك نفر آسيب ببيند همه آسيب مي‌بينند. همه بايد كمك كنيم از اين شرايط بحراني عبور كنيم و البته گله‌هاي‌مان هم جاي خودش هست اما در اين شرايط بحراني بايد به جريان اطلاع‌رساني رسمي و كادر درماني اعتماد كنيم. درواقع همه حرف من اين است كه همه سوءمديريت‌ها، فشارهاي خارجي، منفعت‌طلبي‌هاي داخلي، شايعه‌سازي‌هاي مجازي و... باعث تحت فشار قرار دادن كادر درماني مي‌شود و افزايش فشار بر آنها در چنين شرايطي وارد شده است. درنتيجه سياسي‌كاري در مورد كرونا باعث ايجاد اضطراب و نگراني مردم و بحراني‌تر شدن شرايط براي كادرهاي درماني مي‌شود. البته فراموش نكنيم كه در فضاي مجازي كنار دامن زدن به شايعه‌ها، كمك شاياني نيز انجام داده كه راه‌اندازي برخي كمپين‌ها و پويش‌هايي همچون «در خانه مي‌مانيم» يا كمك به سالمندان در زمان بحران يا همكاري مالكان با مستاجران از آن جمله بوده است و نبايد قدرت فضاي مجازي در اين زمينه مثبت را ناديده گرفت. در پايان تاكيد دارم كه اگر اميد مردم را از بين ببريم، نبايد منتظر اتفاقات خوشايند باشيم. آموزش و اميد بايد متن و بطن همه اظهارات ما باشد. نبايد با اين ويروس همكاري كنيم اما در كمال تاسف برخي با ساختن شايعه‌ها با كرونا همكاري مي‌كنند.
انهدام هواپيماي اوكرايني و حواشي كه داشت دست به دست هم داد و در واقع اين ويروس بعد از ورود به ايران سياسي‌تر شد
مدت‌ها است هر اتفاقي كه در كشور رخ مي‌دهد، برخي كاربران فضاي مجازي به آن دامن مي‌زنند
بعضي جريانات كه به‌عمد درپي ايجاد تشويش و نگراني هستند، به‌خاطر اينكه نظام سياسي حاكم را قبول ندارند، حتي در شرايط بحران نيز از شرايط سواستفاده مي‌كنند.
شهر قم به عنوان كانون شيوع ويروس كرونا تا حدي مساله را سياسي و مذهبي كرد
متاسفانه عقبه‌اي وجود دارد كه بر اين بي‌اعتمادي كنوني و ايجاد شايعه‌ها و حتي باورپذير بودن آن براي مردم در جريان مديريت كرونا تاثير داشته‌است
از دست رفتن اعتبار رسانه‌هاي رسمي باعث شده كه هر شايعه‌اي براي مردم باورپذير باشد.
صدا و سيما در برخورد با تمام مسائل آنقدر جناحي و سياسي عمل كرده كه امروز هر چقدر در اين اوضاع تلاش كند تا اخبار را درست منتقل كند، باور آن براي برخي سخت است
دولت و در مجموع حاكميت بايد تلاش كند در درجه اول شفاف عمل كند و همه موضوعات را با شفافيت و به صورت كامل به اطلاع مردم برساند و اعتبار لازم را دوباره به دست بياورند
بايد اين نكته را هم در نظر بگيريم كه وقتي بحراني به وقوع مي‌پيوندد تصميم‌گيري‌ها و اقدامات هيجاني نيز رخ مي‌دهد
بايد وزارت بهداشت براي مردم توضيح دهد كه زماني كه متوجه وسعت شيوع بيماري در قم شد، چرا دست به قرنطينه نزد؟!
كاهش اعتماد عمومي باعث مي‌شود فضاي مجازي اعتبار بيشتري نسبت به مراجع رسمي خبري داشته باشد
اگر اميد مردم را از بين ببريم نبايد منتظر اتفاقات خوشايند باشيم. آموزش و اميد بايد متن و بطن همه اظهارات ما باشد. نبايد با اين ويروس همكاري كنيم اما در كمال تاسف برخي با ساختن شايعه‌ها با كرونا
همكاري مي‌كنند.