انديشه‌هايي براي وضعيت پساكرونايي
مواجهه با يك بيماري فراگير
اردشير منصوري
بخش نخست: تبيين
براي فهم علت بروز و شيوع كرونا و مواجهه با آن، چهار منظر كه تاكنون عرضه شده است، از اين قرارند.
تبيين (1) حادثه‌انگاري؛
منشأ: مصرف غذاهايي مانند سوپ مار و خفاش و مانند آن در نقطه‌اي از چين.
فهم از دامنه تأثير: ابتدا مقايسه با سرماخوردگي و آنفلوآنزا. در خبرها مي‌آمد: «اين ويروس قدرت كشندگي بالايي ندارد اما به دليل سرعت و قدرت سرايت بالا مي‌تواند افراد زيادي را مبتلا نمايد.» سپس درك اپيدميك و رفته رفته پاندميك (فراگيري جهاني) از يك بيماري.
راهبرد مواجهه:
ابتدا توصيه‌هاي بهداشتي و اقداماتي در حد مديريت اپيدمي! تلاش براي ساخت واكسن كه ابتدا گفته مي‌شد 2 تا 3 ماه طول مي‌كشد! رفته‌رفته طيفي از سياست‌ها: از قرنطينه تا «ايمني گله‌اي»، نيز برجسته شدن تلقي دشمن‌انگارانه از كرونا و عزم به شكست دادن آن! و به‌تدريج توجه به ابعاد اقتصادي و تأثير منفي بر كاهش توليد و تبعات اجتماعي ركود ناشي تعطيلي بنگاه‌ها. نهايتا نوعي كم شدن احساس اندوه در اثر آگاهي از پاندميك شدن آن؛ گويي تحمل بلاي همه‌گير به لحاظ رواني آسان‌تر است.
تبيين (2)
منشأ: آزمايشگاه‌هاي كشورهاي خاص، از جمله امريكا، براي حمله بيولوژيك.
فهم از دامنه تأثير: ترس از تهديدهاي دشمنانه در حمله به كشورهاي خاص براي تسليم كردن آنها در برابر قدرت‌هاي غربي، توجه به ابعاد اقتصادي و اجتماعي با محوريت ثبات نظام سياسي.
راهبرد مواجهه: پدافند غيرعامل، آماده‌باش و مانور نظاميان، اقداماتي مانند سمپاشي اماكن به‌وسيله نيروهاي شبه‌نظامي، راه‌اندازي بيمارستان‌هاي صحرايي و در كنار آن دعا و توسلات مذهبي رفته‌رفته به رخ كشيدن آمادگي قرارگاه‌هاي نظامي براي هر گونه نبرد با دشمني كه شايد كرونا سلاح جنگي او باشد! اهتمام به تحكيم وحدت ملي.
تبيين (3) طبيعت- جاندارانگاري؛
منشأ: گايا (همان مام زمين يا طبيعت كه داراي شعور پنهاني است) براي ايجاد تعادل مجدد و ادب كردن انساني كه طي قرون گذشته با سبك زندگي صنعتي-مصرفي افراطي موجب آلودگي زائدالوصف محيط‌زيست و تهديد و انقراض بسياري انواع شده است.
فهم از دامنه تأثير: تنبيه انسان سركش، گويي كرونا فقير و غني نمي‌شناسد، تمركز بر تأثيرات سازنده كرونا براي احياي طبيعت و محدود شدن آلاينده‌ها و توجه مجدد انسان به حفظ محيط‌زيست، در عين غمخواري براي درگذشتگان.
راهبرد: به خود آمدن انسان، دوستي و مهرباني با ديگر همنوعان و ديگر انواع زيستي موجود در طبيعت. احياي روحيه و رفتار ديگردوستانه.
تبيين (4): اكولوژيك (تمركز بر عيب و هنر كرونا)
منشأ: اطلاعات ما براي داوري در باره منشأ كمتر از آن است كه بتوانيم قاطعانه اظهارنظر كنيم؛ سوپ خفاش و مار در چين يا حمله بايولوژيك يا خشم گايا، نمي‌دانيم؟! اما اينقدر مي‌دانيم كه روندهاي طبيعي مانند ساختار خاص زندگي و تكثير ويروس از يك‌سو، و تراكم جمعيتي انسان‌ها و سبك زندگي ناپروادارانه انساني شامل: سبك تغذيه (منشأ جانوري) يا تحرك و فعاليت جسماني و راه‌هاي گذران فراغت كه با تقويت ايمونولوژي رابطه معكوس دارد، مي‌تواند نقشي در بروز و شيوع كرونا داشته باشد.
فهم از دامنه تأثير: توجه به عيب و هنر كرونا:
- اثرات نامطلوب: كرونا تأثير منفي كتمان‌ناپذير بر اقتصاد جهاني دارد. شيوع كرونا موجب تعميق فقر است. تأثير كرونا بر فقير و غني يكسان نيست، اغنيا هم در مرحله تست و تشخيص و هم دريافت خدمات درماني همچنان دست بالا را دارند. اي‌بسا فقيراني كه در اثر كرونا جان دهند اما معلوم نشود مرگ‌شان به سبب كرونا بوده است. خانوارهايي كه با كسب‌وكارهاي كوچك اداره مي‌شوند، در اثر كرونا بسيار آسيب‌پذيرتراند. همچنين توليد انبوه زباله‌هاي بهداشتي و بيمارستاني براي مقابله با كرونا از عوارض منفي تحميل شده به محيط‌زيست است.
- اثرات مطلوب كرونا: كاهش بسيار چشم‌گير گرمايش مخرب جهاني ناشي از انتشار Co2، محدود شدن توليد انبوه زباله‌هاي ناشي از انواع مصرف انساني، نفس كشيدن مكان‌هاي گردشي و كند شدن روند تهديد و انقراض گونه‌هاي متعدد گياهي و جانوري در همين مدت معدود (كمتر از سه ماه)؛ گاه صحبت از توقف تهديد عليه چند صد گونه گياهي و جانوري در ميان است.
راهبرد مواجهه: استفاده از همه ابزارهاي علمي و تكنولوژيك براي مهار كرونا، در عين حال توصيه اكيد براي عبرت گرفتن از اين حادثه و انديشيدن به تغييرات اساسي در اموري همچون جمعيت انساني و نيز سبك زندگي. بي‌شك فقر نامطلوب است و بدون اهتمام به عرصه اقتصاد نمي‌توان به كاهش فقر اميدوار بود، اما آيا تشديد مناسبات جاري در سرمايه‌داري لجام‌گسيخته و تمركز بر چرخه مصرف-توليد راهگشا است؟
پژوهشگر فلسفه علم و اخلاق