هنوز چند ساعتي از اكران رسمي و قانوني آنلاين فيلم سينمايي «خروج» ساخته جديد ابراهيم حاتمي‌كيا نگذشته بود و عرق نمايش اينترنتي اين فيلم خشك نشده بود كه خبر رسيد سودجويان و منفعت‌طلبان بيكار ننشسته و نسخه قاچاق آن را در فضاي مجازي پخش كرده‌اند. دو روز پيش ما در صفحه‌اي مفصل راجع به نيك و بد «سينما آنلاين» نوشتيم و در گزارش‌مان پيش‌بيني كرده بوديم كه دانلود غيرقانوني فيلم در همان ساعت‌هاي ابتدايي نمايش بعيد و دور از ذهن نخواهد بود. خود ابراهيم حاتمي‌كيا دو روز پيش در پيام ويديويي از مردم درخواست كرده بود فيلم را از طريق دانلود غيرقانوني نبينند و آرزو كرد فيلمش به صورت قاچاق در دسترس مردم قرار نگيرد. البته او مردم ايران را در حوزه فرهنگي فهيم دانسته بود كه مي‌دانند اين كار يعني ضربه زدن به اركان تهيه يك فيلم.
سازندگان، عالم به اين قضيه بودند
پيگيري ما از سازمان هنري اوج و سازندگان فيلم «خروج» به اينجا رسيد كه آنها نسبت به انتشار غيرقانوني فيلم‌شان مطلع بودند و با آگاهي كامل تصميم گرفتند فيلم‌شان را در سامانه‌هاي اينترنتي اكران كنند ضمن اينكه پليس فتا و نهادهاي امنيتي هم در جريان قاچاق اين فيلم قرار گرفته‌اند. سيدمحمد مهدي طباطبايي‌نژاد دبيركل ستاد صيانت و مبارزه با تكثير و عرضه غيرمجاز آثار سينمايي و سمعي و بصري كه پيش‌تر وعده داده بود سامانه‌هاي ارايه‌دهنده خدمات اكران آنلاين از سرقت فيلم خروج جلوگيري خواهند كرد در پي انتشار نسخه غيرقانوني فيلم «خروج» اين موضوع را قابل پيش‌بيني دانست و به مهر گفت كه سازندگان فيلم با آگاهي از اين موضوع تصميم به نمايش فيلم‌شان در vod گرفتند. وي نمايش فيلم «خروج» را آغازگر يك تجربه جديد در سينماي ايران دانست و بيان كرد كه هر تجربه جديد آزمون و خطاهايي دارد كه قاچاق فيلم هم پيش از عرضه پيش‌بيني و بررسي شده بود.
نتفليكس هم در امان نيست
اساسا پخش آنلاين با اين ريسك مواجه است كه فيلم به طرق مختلف نشر پيدا كند. به اعتقاد طباطبايي‌نژاد بزرگ‌ترين پلتفرم‌هاي پخش آنلاين جهان يا سامانه‌هاي ويديو درخواستي دنيا از قبيل نتفليكس و ديگران هم با همين موضوع مواجه هستند و حداكثر عدم درز فيلم در آن پلتفرم‌هاي به شدت امنيتي كمتر از يك ساعت است. يعني حتي نتفليكس هم از فيلم‌ها كمتر از يك ساعت مي‌تواند مراقبت كند.
وي همچنين گفت: «تكثير اين فيلم در فضاي مجازي در سايت‌هاي فيلترشده صورت گرفته و از آنها به بيرون درز مي‌كند و ما امكان پيگيري‌اش را نداريم. اگر بخواهيم در ستاد صيانت كاري كنيم در حوزه تلگرام نمي‌توانيم كاري كنيم ولي در سايت‌هاي داخلي پيگيري حقوقي خواهيم داشت. در حال حاضر هم هماهنگي‌هاي لازم براي متوقف‌كردن عرضه غيرمجاز فيلم «خروج» در فضاي مجازي صورت گرفته و تا جايي كه شخصا پيگيري كردم به‌‌رغم اعلام يكي از رسانه‌ها نسخه ۴k از اين فيلم هنوز قاچاق نشده است.»
مسووليت پلتفرم‌هاي پخش‌كننده «خروج»
دبير ستاد صيانت از محصولات فرهنگي درباره مسووليت پلتفرم‌هاي پخش‌كننده «خروج» هم عنوان كرد: با اتفاق رخ داده مساله‌اي درباره كيفيت كنترل پلتفرم‌ها پيش آمده است، يعني گفته مي‌شود كه پلتفرم‌ها توان فني براي كنترل اين موضوع را نداشتند. در حالي كه در دنيا قدرتمندتر از نتفليكس وجود ندارد و ببينيد از كدام يك از فيلم‌هايش بيش از يك ساعت حراست شده است؟ يعني اگر مقايسه جهاني كنيم هيچ فيلمي در پلتفرم جهاني نبوده كه ايمن از دانلود باشد. تمام فيلم‌هايي كه در پلتفرم‌هاي معتبر و باامنيت جهان قرار گرفتند به يك شكلي كپي شدند. يعني به هر حال نرم‌افزاري وجود دارد كه بتواند فيلم را دانلود كند اينكه ما مي‌گوييم پلتفرم نماوا و فيليمو اين توانايي را ندارند چندان درست نيست، چون اگر «خروج» روي پلتفرم نتفليكس هم قرار مي‌گرفت همين اتفاق مي‌افتاد. اين ريسك بسيار بسيار بالا بود كه انجام شد و اميدوارم آورده فيلم به‌گونه‌اي باشد كه «خروج» بيش از اين دچار خسران نشود.
طباطبايي‌نژاد در پايان درباره استقبال از اين فيلم در شب اول اكران آنلاين هم اظهار كرد: تا جايي كه مطلع شدم استقبال خوب بوده و به‌زودي آمار رسمي با جمع‌آوري اطلاعات از سوي پخش‌كننده‌ها اعلام شود.
چرا كپي‌رايت فيلم‌ها ثبت نمي‌شود؟
در همين راستا نظر سيد جمال ساداتيان تهيه‌كننده سينما را جويا شديم. او بر اين عقيده است: «متاسفانه بايد بگويم كه قاچاق فيلم‌ها پديده غيراخلاقي و زشتي است كه سال‌هاي سال است روي فعاليت‌ها و توليدات سينماگران سايه افكنده و افرادي به صورت كاملا حرفه‌اي ولي خاموش و بي‌سرو صدا كارشان را مي‌كنند و كاري هم از اهالي سينما در اين زمينه ساخته نيست. اين افراد فيلم‌ها را در قالب لوح فشرده جمعي در فضاي مجازي يا ديگر شبكه‌هاي اجتماعي در اختيار مردم قرار مي‌دهند حتي تلويزيون‌هاي خارج از كشور هم در اقدامي زننده محصولات و توليدات سينما را پخش و موجبات ناراحتي سازندگان فيلم‌ها را فراهم مي‌كنند.» او با بيان اين نكته كه بايد ببينيم چگونه مي‌توان مقابل اين پديده شوم ايستاد و با آن مقابله كرد به ستاد صيانت از فيلم‌ها در وزارت ارشاد اشاره كرد كه اساسا مسووليتش مبارزه با جريان قاچاق فيلم است: «از آنجايي كه چندين سال است سيستم نمايش فيلم به ديجيتال تبديل شده همين مساله خود باعث سرعت بخشيدن به تكثير غيرقانوني فيلم‌ها شده است. يعني ديگر مثل قديم نيست كه نسخه نگاتيو فيلم‌ها به سختي و با زحمت قابل‌دسترسي باشد. از طرفي ازدياد شبكه‌هاي اجتماعي هم كار كنترل بر قاچاق فيلم‌ها را سخت و غيرمقدور كرده است.»
در اين ميان مسوولان سينما هم به جاي برخورد با علت ماجرا مدام با معلول برخورد مي‌كنند. به باور ساداتيان وقتي فيلمي توزيع غيرقانوني مي‌شود مديران به جمع‌آوري فيلم‌ها مبادرت مي‌ورزند درصورتي كه بايد از همان ابتدا خروجي و مجراي انتشار غيرقانوني فيلم‌ها را مسدود مي‌كردند و همين خود باعث مي‌شود كار به سرانجام لازم نرسد.
ساداتيان در بخش ديگري از صحبت‌هاي خود به مسووليت وزارت ارشاد در مهار قاچاق فيلم‌ها اشاره كرد و گفت: «وقتي بودجه در اختيار ستاد صيانت قرار مي‌گيرد اين ستاد وظيفه دارد از كپي‌رايت فيلم‌ها صيانت كند كه در حيطه وظايف وزارت ارشاد است و اين انتظار از مسوولان وزارت ارشاد وجود دارد كه به خاطر صيانت از كليت سينماي كشور سازماني تاسيس كنند كه كپي‌رايت فيلم‌ها در خارج از كشور ثبت و با عاملان و مقصران ماجرا برخورد قضايي شود. اگر سامانه يكپارچه ثبت كپي‌رايت توسط وزارت ارشاد راه‌اندازي شود از به‌هم‌ريختگي موجود در فضاي قاچاق نمايش خانگي فيلم‌ها جلوگيري مي‌شود.» ساداتيان هم انتشار قانوني نسخه «خروج» را دور از ذهن ندانست و در اين باره گفت: «اقتصاد سينما وابسته به نمايش فيلم‌ها در سالن‌هاي سينما و شبكه نمايش خانگي است و از درآمد حاصل از آن است كه يك تهيه‌كننده مي‌تواند كار بعدي خود را توليد كند. حالا در نظر بگيريد اگر هزينه اثر توليدي به غارت برود توان و بنيه اقتصادي براي تهيه فيلم بعدي از تهيه‌كننده گرفته مي‌شود.»
او همچنين به اين نكته اشاره كرد كه براي يك عده اخلاق معني ندارد و فرقي نمي‌كند كه زندگي‌شان از چه طريقي بگذرد يا دزدي مي‌كنند يا فروش مواد‌مخدر و هيچ وقت هم به نصايح ديگران گوش نمي‌دهند ولي نكته‌اي كه وجود دارد قانون با اين آدم‌ها برخورد جدي كرده يا به صورت اعدام يا زندان به حساب‌شان رسيدگي مي‌كند اما در سال‌هاي گذشته براي حوزه قاچاق فيلم‌ها و حفاظت از محصولات فرهنگي هيچ سازوكار جدي از سوي قانونگذاران وجود ندارد. با وجود اينكه همه اهالي سينما بارها و بارها نسبت به اين موضوع گلايه داشتند و اين خودش جاي بحث است.»
نگراني اهالي سينما
جواد نوروزبيگي كه هفته گذشته براي اكران اينترنتي فيلم «سراسر شب» به كارگرداني فرزاد موتمن اعلام آمادگي كرده و گفته بود براي نمايش فيلم «خون شد» به كارگرداني مسعود كيميايي درحال رايزني با سرمايه‌گذاران فيلم است روز گذشته به «اعتماد» گفت: «واقعيتش را بخواهيد از انتشار نسخه غيرقانوني فيلم خروج نگران و بلافاصله درباره اين موضوع با مسوولان حرف زدم و پيگير موضوع شدم. آنها اين اميدواري را به ما دادند كه در تلاشند سيستم ايمني اكران اينترنتي را بالا ببرند.» او البته به اين نكته هم اشاره كرد كه وقتي جرياني تا به حال در سينماي ايران تكرار نشده و براي اولين‌بار است كه در تاريخ سينما فيلمي به صورت آنلاين اكران مي‌شود بروز چنين مشكلاتي طبيعي به نظر مي‌رسد و يكسري اتفاقات پيش‌بيني‌نشده در اين راه قرار مي‌گيرد ولي بايد تلاش كرد به سرعت جلوي آسيب‌هاي احتمالي بيشتر گرفته شود.
نوروز بيگي با استناد به صحبت‌هاي حاتمي‌كيا گفت: «فيلم خروج شروع مسيري تازه در اين سينما است و سازندگان با تمايل خودشان خط‌شكن شدند اما قطعا آيندگان و فيلم‌هايي كه در آينده قرار است نمايش آنلاين داشته باشند از اين اتفاقات مصون خواهند ماند. ولي بايد جلوي خسارت‌ها گرفته شود.» اين تهيه‌كننده همچنين با ابراز گلايه از اينكه سال‌هاست از مردم خواهش كرديم كه دانلود غيرقانوني فيلم‌ها را تماشا نكنند چرا كه كار پسنديده‌اي نيست و به لحاظ شرعي هم اقدام پسنديده‌اي نيست، گفت: «من بار ديگر از مخاطبان مي‌خواهم به حقوق سازندگان اثر احترام بگذارند و سرمايه و حمايت سازندگان آثار را به يك‌باره به باد فنا نگيرند.»
در روز‌هايي كه سينماي ايران به واسطه قرنطينه كرونايي در حالت خاموشي و بلاتكليفي قرار گرفته است سازندگان فيلم خروج در اقدامي خيرخواهانه ضمن ايجاد مسيري تازه در سينماي ايران بر آن شدند موجبات سرگرمي مردم را فراهم كنند.
اين براي اولين‌بار است در تاريخ سينماي ايران فيلمي پيش از نمايش در سالن سينماها به صورت آنلاين نمايش داده مي‌شود و حالا به نظر مي‌رسد چنين تجاوزي به فيلم، اساسا سرنوشت اولين تجربه سينماي ايران در زمينه نمايش اينترنتي را با چالش جدي مواجه كرده است.
از نظر فني قاچاق چگونه صورت گرفته؟
اما پرسشي كه وجود دارد اينكه به لحاظ فني چگونه قاچاقچيان به سرعت توانستند اين فيلم را دانلود كنند كه سعيد رجبي فروتن مدير كل سابق دفتر نمايش خانگي سازمان سينمايي به ما گفت كه از نظر فني با وجود نرم‌افزارهايي مثل grabber و اسكرين ريكوردر مبتني بر پروتكل استريم، قاچاق اين فيلم شدني است.
انحصاري و عجولانه خروج را اكران كردند
اما انتشار غيرقانوني فيلم خروج ابعاد ديگري هم داشت. بلافاصله بعد از انتشار اين خبر انجمن صنفي شركت‌هاي نمايش ويديوي آنلاين يا تشكل صنفي شركت‌هايي كه از صدا و سيما مجوز فعاليت دريافت كرده‌اند، به بهانه قاچاق فيلم سينمايي «خروج» بيانيه‌اي اعتراضي صادر كرد و اكران آنلاين فيلم خروج را انحصاري و عجولانه دانست. به اعتقاد اين انجمن اكران آنلاين فيلم سينمايي «خروج» بدون انجام تمهيدات لازم فني و هماهنگي‌هاي لازم با صنوف مختلف سينمايي و وزارت ارشاد اقدامي غيركارشناسانه بوده كه به حيثيت تمام شركت‌هاي اين حوزه لطمه وارد كرد. اين انجمن مدعي شده براي انجام اكران آنلاين در كشور با رويكرد ملي طرحي به سازمان سينمايي و بزرگان سينماي ايران ارسال شد كه با تمهيدات ويژه و با استفاده از ظرفيت تمام شركت‌هاي عضو صنف، با مشاركت سينماداران و شركت‌هاي پخش سينماي آنلاين در كشور راه‌اندازي شود. اما پرسشي كه به وجود مي‌آيد اينكه چرا پيش از اين و براي جلوگيري از سرقت ساير آثار سينمايي ايراني و سريال‌هاي شبكه نمايش‌خانگي حرف از تمهيدات مورد اشاره نبود.
قاچاق خروج منافع عده‌اي را به خطر مي‌اندازد؟
همچنين ايسنا در فرضيه‌اي نوشت: «ادعاي كپي‌شدن فيلم «خروج» كه اكران اينترنتي را تجربه مي‌كند، در حالي منتشر شده كه به نظر مي‌رسد يا اقدامات قانوني براي مسدود كردن راه‌هاي دانلود مدام در حال انجام است يا اين موضوع ادعايي بيش نبوده است. در اين صورت اين پرسش پيش مي‌آيد كه آيا حتي در صورت واقعي‌بودن قاچاق فيلم يادشده، اين اقدام ممكن است از سوي جريان‌هايي صورت گرفته باشد كه منافع خود را با باب شدن اكران آنلاين فيلم‌ها در خطر مي‌بينند و اكنون به نفع‌شان است كه نگراني‌ها از نبود امنيت كافي براي اكران آنلاين فيلم‌ها بيشتر شود؟»
ضربه منفي و بزرگ
همچنين در اين باره سرتيپي كه خود از سينماداران است،
با اشاره به اينكه خودش هنوز «خروج» دانلود شده را نديده گفت: اين يك ضربه بزرگ و منفي خواهد بود، هم براي آينده فيلم در اكران سينمايي، هم در روند فعلي فيلم و هم براي فيلم‌هاي ديگري كه ممكن بود در آينده به مسير اكران آنلاين بيايند. با اين حال ابعاد اين اتفاق هنوز مشخص نيست و در حال ارزيابي هستيم.
چالش جدي
تمام اين صحبت‌ها در حالي مطرح مي‌شود كه براي اولين‌بار است كه در تاريخ سينماي ايران يك فيلم سينمايي پخش آنلاين مجازي خود را تجربه مي‌كند و قطعا سرنوشت يكي از مهم‌ترين ايده‌ها براي استمرار ارتباط با مخاطبان با چالش جدي مواجه است.
ساداتيان: وقتي بودجه در اختيار ستاد صيانت قرار مي‌گيرد آنها وظيفه دارند از كپي‌رايت فيلم‌ها صيانت كنند كه اين مسئوليت در حيطه وظايف وزارت ارشاد است و اين انتظار از مسوولان وزارت ارشاد وجود دارد كه به خاطر صيانت از كليت سينماي كشور سازماني تاسيس كنند كه كپي‌رايت فيلم‌ها در خارج از كشور ثبت و با عاملان و مقصران ماجرا برخورد قضايي شود.
نوروز بيگي: واقعيتش را بخواهيد از انتشار نسخه غيرقانوني فيلم خروج نگران شدم و بلافاصله درباره اين موضوع با مسوولان حرف زدم و پيگير موضوع شدم. آنها اين اميدواري را به ما دادند كه در تلاشند سيستم ايمني اكران اينترنتي را بالا ببرند. فيلم خروج شروع مسيري تازه در اين سينما است و سازندگان با تمايل خودشان خط‌شكن شدند اما قطعا آيندگان و فيلم‌هايي كه در آينده قرار است نمايش آنلاين داشته باشند از اين اتفاقات مصون خواهند ماند. ولي بايد جلوي خسارت‌ها گرفته شود.