بسته پيشنهادي كتاب براي كساني كه ناچارند هنوز در خانه بمانند
دعوت به مراسم كتابخواني در قرنطينه
اسماعيل ساغري
در روزهاي قرنطينه كرونايي، طبعا يكي از بهترين كارها مي‌تواند كتاب خواندن باشد. خيلي‌ها كه در جريان كارهاي روزانه در طول سال، چندان فرصتي براي مطالعه ندارند، در اين روزها كه بحران كرونا در كنار همه مصائبش، توفيقي اجباري نصيب آدم‌ها كرده، بخت آن را يافته‌اند كه ساعاتي از روز را به كتاب خواندن اختصاص دهند. در ادامه مروري به چند كتاب خواندني خواهيم داشت كه در سال گذشته و عمدتا در ماه‌هاي پاياني سال گذشته منتشر شدند اما چندان كه شايسته بود، ديده نشدند.
تتبعات
واكاوي پيچيدگي‌هاي انسان به دست نويسنده عهد رنسانس
«تتبعات» اثر ميشل دومونتني با ترجمه احمد سميعي گيلاني كتابي است كه نيمه زمستان گذشته و تقريبا در آستانه بحران كرونا در ايران منتشر شد. مونتني يكي از تاثيرگذارترين نويسندگان و فيلسوفان قرن 16 و دوره رنسانس فرانسه بود. اين فيلسوف اخلاقگرا در كتاب «تتبعات» در پي به دست دادن توصيفي از «انسان واقعي» است. نگاه او در اين كتاب ناظر بر همه تناقض‌ها و پيچيدگي‌هايي است كه به طور دائم در انسان جريان دارد. از «تتبعات» به عنوان اثري درونگرايانه و متمركز بر نهاد آدميزاد مي‌توان نام برد. احمد سميعي گيلاني علاوه بر ترجمه، شرحي هم بر احوال و آثار نويسنده كتاب نوشته است. از ديگر وجوه شخصيت مونتني مي‌توان به اين اشاره كرد كه توانسته فرم مقاله را به عنوان يك فرم ادبي جذاب جا بيندازد و براي خوانندگان محبوب كند. او بعد از آنكه در سال 1572 با هدف فراغت، مطالعه بيشتر و تامل بازنشسته شد، «تتبعات...» را نوشت. كتابي ملهم از ايده‌هايي برآمده از مطالعه كتاب‌هايي كه در كتابخانه شخصي خود داشت. دامنه موضوعاتي كه او در اين كتاب به آنها مي‌پردازد، متنوعند و از اسب جنگي و آدمخوار گرفته تا شعر و سياست و جنسيت و دين و عشق و... را دربر مي‌گيرد. مونتني دانش‌آموخته حقوق بود و سال‌ها به كار مشاوره حقوقي اشتغال داشت.
اين كتاب را نشر نيلوفر در قطع رقعي در 238 صفحه با قيمت ۴۵ هزار تومان منتشر كرده است.
شبكه امنيتي
رماني جذاب در قامت پژوهشي انديشمندانه
از ديگر كتاب‌هايي كه اخيرا در ايران منتشر شده و مي‌توان آن را براي روزهاي در خانه ماندن پيشنهاد كرد، رمان «شبكه امنيتي» نوشته هاينريش بل است. كتاب را محمدتقي فرامرزي ترجمه كرده و قصه شخصيتي به نام فريتس تولم را روايت مي‌كند. تولم حسب تقدير در جايگاه قدرتمندترين شخصيت آلمان غربي نشسته است و داستان حول اتفاقاتي مي‌گذرد كه سبب تهديدهاي بالقوه عليه او و خانواده‌اش شده است. تولم و خانواده‌اش در خانه زنداني مي‌شوند و شبكه‌اي امنيتي مسووليت حفاظت از آنها را بر عهده مي‌گيرد. ترديد و بدگماني نسبت به همه چيز زندگي خانواده را تحت تاثير قرار مي‌دهد و مناسبات جديدي را بين آنها و هم جامعه بيرون پديد مي‌آورد. هاينريش بل در خلال روايت اين وضعيت، شخصيت‌هاي كار را به ما معرفي مي‌كند. چهار شخصيت اصلي كتاب عبارتند از فريتس تولم، همسرش و نيز دختر و پسر جوان‌شان. اين چهار نفر به خاطر وضعيت امنيتي پيش آمده براي پدر خانواده كه به كل خانواده تسري پيدا كرده است، خود را پيشاروي آينده‌اي نامعلوم مي‌يابند و همواره با شبح تروريسم زندگي مي‌كنند و انگار منتظرند كه بر آنها غلبه كند. اين رمان بل را – همان طور كه خود او همچنين عقيدهاي دارد - بايد بازتابي از وضعيت اجتماعي مردم آلمان غربي در دهه 70 ميلادي دانست. بسياري بر اين عقيده‌اند كه «شبكه امنيتي» را نه تنها بايد رمان مهم و در عين حال جذابي دانست بلكه بايد آن را در قامت پژوهشي در باب مفاهيم مهمي در حوزه علوم انساني هم قلمداد كرد. تلقي ديلي‌تلگراف از اين رمان گوياي همين نگاه است؛ آنجا كه ضمن ستايش از چيرگي كم‌نظير بل بر فرم رمان در نوشتن «شبكه امنيتي»، اين كتاب را تحقيقي چندجانبه درباره قدرت، خشونت، آزادي و اخلاق توصيف مي‌كند. اين رمان را نشر نو در 408 صفحه با قطع رقعي و به قيمت 62 هزار تومان منتشر كرده است.
نوشتن خلاق
نويسنده درونت را بشناس
كتاب «نوشتن خلاق» اثر گابريله ال.ريكو هم از جمله كتاب‌هاي منتشر شده در سال 98 است. برگردان اين كتاب حاصل كار گروه ترجمه كارگاه نوشتن خلاق برلن است. «نوشتن خلاق» از جمله كتاب‌هايي است كه رويكردي متديك به پروسه نوشتن دارد و در عين حال كتابي جذاب و خواندني است. برخلاف تصوري كه ممكن است از نام كتاب بيايد در اين كتاب با اثري آموزشي در زمينه داستاننويسي روبرو نيستيم و خبري از آموزش عناصر داستاننويسي در آن نيست. رويكرد كتاب، رويكردي كلان‌نگرانه است و مي‌خواهد از رهگذر اين نگرش، نوشتن را به مخاطب بياموزد. «نوشتن خلاق» كه خود امروزه به عنوان روشي شناخته شده در دنيا مطرح شده است، امروزه كاربرد امتحان پسدادهاي نزد مدرسان سيستم‌هاي كارگاهي نويسندگي دارد. اگر بخواهيم به‌طور خلاصه در مورد كاركردهايي كه كتاب «نوشتن خلاق» مي‌تواند براي خواننده داشته باشد، حرف بزنيم، بايد بگوييم چطور ديدن را به مخاطب خود كه سوداي نويسندگي دارد، مي‌آموزد. به عبارتي به او مي‌آموزد كه چگونه قواي ديداري و شنيداري خود را به كار نوشتن ببندد و از آنها به عنوان مواد سازنده متن استفاده كند. بر اساس متد «نوشتن خلاق» در درون هر كسي، يك ضمير نويسنده وجود دارد اما تنها عده معدودي قادرند آن را كشف كنند و دست به كار نوشتن شوند. جايي درباره كتاب «نوشتن خلاق» آمده است: «كم نيستند كساني كه استعداد روايت كردن دارند از تجربه‌هاي بسياري نيز برخوردارند؛ اما نمي‌دانند بايد براي اين روايت از چه زباني استفاده كنند؛ به عبارت ديگر براي اين كار چه لباسي بايد بر تن جملات كنند. نويسنده اين كتاب كم و بيش باور دارد كه همه مي‌توانند بنويسند پس در تلاش است به آنها راه و رسم اين مهم را بياموزد تا هر يك زبان خاص خود را براي نوشتن پيدا كنند. در اين كتاب همچنين تمرين‌هايي ارايه شده تا خواننده بياموزد چگونه افكار و ايده‌هاي خود را به راحتي و بدون گرفتار شدن در قواعد بي‌مورد بيان كرده تا «صدا» و شيوه بيان خود را پيدا كند.» كتاب «نوشتن» خلاق را نشر كتاب آمه در 268 صفحه به قيمت 46 هزار تومان در قطع وزيري منتشر كرده است.
تزار عشق و تكنو
افشاي پنهانكاري حكومت‌ها، روايت
مصائب ملت‌ها
«تزار عشق و تكنو» نام كتابي است از آنتوني مارا كه نشر نو در سال 98 با ترجمه مريم حسين‌زاده منتشر كرده است.
كتاب تراژدي و طنز تلخي است كه آن را به بازسازي خانه و جهاني ويران به علت سانسور، جنگ، تروريسم و فقر تعبير كرده‌اند. مارا در مقام نويسنده اين اثر، رفت و آمد ميان طنز و تراژدي و بالطبع به كار بردن هر دو لحن را لازمه ادبيات مي‌داند. او همچنين از ادبيات به عنوان عاملي براي كنار آمدن با زندگي به خصوص در روسيه نظر دارد. او در اين اثر بر آن است تا تلاش قدرت‌ها و حكومت‌ها را براي پنهان كردن تاريخ و گذشته از نگاه ملت‌هاي‌شان نشان دهد. او انسان‌ها را در كشاكش شرافت و خيانتي روايت مي‌كند كه از خلال آن مي‌كوشند از دست‌رفته‌ها را بازگردانند. در پشت جلد كتاب مي‌خوانيم:
«آنتوني مارا با داستان‌هاي گلچين‌مانند درهم‌تنيده يك قرن را در تاريخ شوروي و روسيه درمي‌نوردد. آغاز اين داستان‌ها از تونل‌هايي در زير لنينگراد در سال 1937 است و پايان آنها سالي نامعلوم در منظومه شمسي. وعده حكومت پرولتاريا و آزادسازي رنجبران و زحمتكشان به سركوب و خفقان و كيش شخصيت انجاميد. سقوط كمونيسم تغيير عمده‌اي ايجاد نكرد و فاصله طبقاتي و سلطه سازمان‌هاي مخفي و مافيا همچنان برقرار ماند. در اين ميانه، موسيقي و نقاشي هم زندگي‌بخش است و هم ابزار سركوب. يكي از تابلوهاي نقاش چچني قرن نوزدهم و جنگ چچن در تار و پود داستان جريان دارد. طرح داستان در قالب گلچين كردن آهنگ‌هاي نوستالژيك براي نوار كاست است كه بازگوكننده روايتي است بزرگ‌تر از تك‌‌آهنگ‌ها و تك‌رويدادهاي زندگي قهرمانان و نمادي است از آنچه به آن عشق مي‌ورزند.»
«تزار عشق و تكنو» را نشر نو در قطع رقعي در 358 صفحه به قيمت 52 هزار تومان منتشر كرده است.
در كشاكش دين و دولت
دين و دولت در اسلام و ايران
«در كشاكش دين و دولت» همين كه نام محمدعلي موحد را در مقام مولف روي جلد خود دارد، كتاب كنجكاوي برانگيزي است.
«كشاكش دين و دولت» را نشر ماهي نيمه دوم سال 98 منتشر كرد. كتابي در باب نسبت دين و دولت در اسلام و ارتباط ايرانيان با اين مقوله. كتاب در بخش آغازين خود گزارشي فشرده ارايه مي‌كند از دوران 30 ساله پس از رحلت پيغمبر اكرم در سال ۱۱ هجري تا صلح امام دوم شيعيان با معاويه در سال ۴۱ هجري. بنا به شرحي كه مولف از چگونگي تاليف اين كتاب ارايه كرده، ارايه تصويري نسبتا معقول و قابل اتكا از آن بازه زماني «با دقت در مضمون روايت‌هاي مورخان و تعمق در زير و بم آنها» انگيزه نگارش كتاب بوده است. «در كشاكش دين و دولت» دو زاويه به فاصله 30 ساله ميان رحلت پيامبر و صلح امام حسن (ع) مي‌گشايد. در يكي از اين دو منظر تمركز مولف بر مقوله شكل‌گيري و تاسيس حكومت اسلامي و مقوله خلافت است و ديگري نگاهي كه بر نزاع‌هاي برآمده از شكل‌گيري اين حكومت ناشي شده، تمركز دارد. به عنوان نمونه در بخش «نگاه اول» از فصل اول كتاب، محمدعلي موحد به مقولاتي مانند «تصويري از حكومت در صدر اسلام»، نسبت ساخت حكومت خليفه‌اي با ساخت پادشاهي، ابعاد مقوله بيعت و... پرداخته است و در بخش «نگاه دوم» مقولاتي مانند «نزاع در ميان قريشيان»، «نخستين ترور سياسي در اسلام»، «چگونه مسلمانان بر خليفه شوريدند؟»، «نزاع خانگي و ماجراي جنگ شتر» و... مي‌پردازد. «در كشاكش دين و دولت» را نشر ماهي در ۳۲۰ صفحه به قيمت 60 هزار تومان منتشر كرده است.
دختران گمشده
رماني براي كودكان و نوجوانان
«دختران گمشده» عنوان رماني است از سيامك گلشيري كه در قالب مجموعه «گورشاه» نشر افق در نيمه دوم سال 98 منتشر شده است. سيامك گلشيري از نويسندگان رمان و قصه كوتاه است كه در حوزه ادبيات كودك و نوجوان همنام شناخته شده‌اي است.
در خلاصه داستان كتاب مي‌خوانيم:
«خواهر نيما ناپديد شده؛ نيما به سراغ نويسنده‌اي مي‌رود كه ادعا مي‌كند كتاب‌هايش را بر اساس واقعيت محض نوشته و از نويسنده مي‌خواهد كمكش كند. او كه حرف نيما را باور نمي‌كند، از اين كار سر باز مي‌زند، اما انگار دختران ديگري هم هستند كه به سرنوشت خواهر نيما گرفتار شده‌اند. سرانجام در شبي مخوف نويسنده به جهاني كشيده مي‌شود كه در خيالي‌ترين رمان‌ها هم تصورش را نمي‌كرده.»
از سيامك گلشيري، يكي از پرخواننده‌ترين نويسندگان ادبيات نوجوان ايران، تاكنون بيش از 20 رمان و چند مجموعه داستان منتشر شده است. آثار گلشيري جوايزي را نيز از آن او كرده و بارها نامزد جوايز مختلف ادبي شده است. رمان «جنگل ابر» از مجموعه رمان‌هاي پنج‌گانه «خون‌آشام» گلشيري در فهرست كاتالوگ «كلاغ سفيد» كتابخانه بين‌المللي نسل جوان مونيخ (۲۰۱۴) جاي گرفته است.»
«دختران گمشده» را نشر افق در ۲۱۰ صفحه و با قيمت ۳۲ هزار تومان منتشر كرده است.
نقد و بررسي شعر معاصر، مهدي اخوان ثالث
نوپرداز خراساني در مقام مدرس
روزهاي پاياني اسفند بود كه نشر مرواريد از سري كتاب‌هاي نقد و بررسي شعر معاصر، كتابي منتشر كرد كه نام مهدي اخوان ثالث روي جلد آن مي‌درخشد. كتاب را يدالله جلالي پندري گرد آورده است.
پاييز سال 58 بود كه مهدي اخوان ثالث، شاعر مهم و برجسته معاصر براي اولين و آخرين بار در جايگاه تدريس در دانشكده ادبيات دانشگاه تهران قرار گرفت. موضوع درس او نقد و بررسي شعر معاصر بود. كتاب حاضر درسگفتارهاي اخوان در آن دوره كوتاه تدريس او در دانشگاه است.
گر چه اخوان شاعر مهم و نام‌آشناي معاصر است اما بي‌مناسبت نيست كه به بهانه معرفي اين كتاب، چند سطر درباره او بخوانيم. شاعري كه در بخش مهمي از شاعري خود - چه در آثاري كه در قوالب كهن سروده و چه در شعرهاي نيمايي‌اش - از ويژگي‌هاي كمابيش مشتركي بهره مي‌برد. اين شاعر خراساني در كار شاعري خود متاثر از سبك خراساني به ويژه قصايد اين سبك است. اگر چه او را به عنوان شاعري نيمايي و شاگرد نيما مي‌شناسيم اما درباره او بايد گفت كه همواره در حد فاصل ميان استادش نيما و شاعران سبك خراساني در قلمروي شعر كهن فارسي شعر نوشته است.
اگر چه اهميت شاعري اخوان در وجه شاعري اوست اما نبايد از نظر دور داشت كه او يكي از فاضل‌ترين شاعران معاصر به جهت ميزان سوادي است كه در ارتباط با ادب كهن و شعر قدماي فارسي دارد. طبعا همين سواد و جنبه فاضلانه است كه او را در آن مقطع پاييزي از سال 58 به دانشگاه تهران كشاند و سبب شد درسگفتارهايش چنان مورد توجه قرار بگيرد كه امروز از پس بيش از 40 سال در قالب كتابي كه نشر مرواريد منتشر كرده در دسترس ما قرار بگيرد.
اخوان كتاب‌هاي مختلفي چه در قالب شعر و چه تحليل منتشر شده است كه از ميان آنها مي‌توان «ارغنون، زمستان، آخر شاهنامه، از اين اوستا، دوزخ اما سرد، تو را اي كهن بوم و بر، آورده‌اند كه فردوسي، درخت پير و جنگل، پير و پسرش، نقيضه و نقيضه‌سازان، بدعت‌ها و بدايع نيما يوشيج، عطا و لقاي نيما يوشيج و ...» را نام برد.
«نقد و بررسي شعر معاصر، مهدي اخوان ثالث» را نشر مرواريد در 217 صفحه به قيمت 36 هزار تومان منتشر كرده است.