«تهديدها را به فرصت تبديل كنيم»
علي احسان سيف
بحران‌ها اصولا از چند جهت قابل بررسي و طبقه‌بندي هستند. يكي از نظر نوع و ماهيت بحران كه به بحران‌هاي طبيعي (سيل، زلزله، توفان و...) و غيرطبيعي يا انسان‌ساخت (جنگ، حملات بيوتروريستي، بيماري، تصادف و...)، تقسيم مي‌شوند. ديگر از نظر سطح بحران كه به فراگيري و گستره آن يعني سطوح محلي، كشوري و جهاني اطلاق مي‌شود. در مرحله‌هاي اول محلي امكان مقابله وجود دارد اما زماني كه به اپيدمي يا سطح وسيع‌تر تبديل مي‌شود، كار از دشواري بيشتري برخوردار مي‌شود. حال در صورت تبديل اپيدمي به پاندومي يعني گستردگي جهاني و بين‌المللي ديگر مديريت آن بحران بسيار دشوار و مهم‌ترين مساله زمانبر بودن و هزينه‌بر بودن آن است كه منجر به تلفات جاني و خسارات اقتصادي غيرقابل جبران مي‌شود. بيماري كرونا از نوع بحران‌هاي انسان‌ساخت است كه به پاندومي تبديل شده است. در پي بحران دنياگيري بيماري كروناويروس در نقاط مختلف جهان، ورود اين بيماري به ايران رسما در تاريخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۸ تاييد شد، هرچند پيش از اين نيز موارد مشكوك به بيماري كوويد-۱۹ در ايران گزارش شده بود، ولي مقامات وزارت بهداشت ايران تمام آنها را رد كرده بودند. روز چهارشنبه ۱۴ اسفند حسن روحاني، رييس‌جمهور گفت: شيوع ويروس جديد كرونا تقريبا تمامي استان‌هاي كشور را دربرگرفته است. به گفته روابط عمومي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي ايران تا روز جمعه ۲۲فروردين تعداد 68هزار و 192 بيمار مبتلا به كوويد-۱۹ در كشور شناسايي شده كه از اين تعداد 4هزار و 232 نفر جان باخته‌اند و همچنين 35هزار و 465 نفر از مبتلايان به اين ويروس تاكنون بهبود يافته‌اند. طبق آمار رسمي، امريكا، چين، ايتاليا و ايران بيشترين تعداد جانباختگان بر اثر ابتلا به كرونا را داشته‌اند و در دنيا يك ميليون و 679هزار نفر مبتلا شده و 373هزار و 529نفر بهبود پيدا كرده‌اند و اين نشان‌دهنده قدرت اپيدميك اين ويروس است. با توجه به ارتباط نزديك تجاري ايران و چين، به عنوان اولين شريك اقتصادي ما و لاجرم بودن ورود مهمان ناخوانده كرونايي، بايد از قبل سناريوهاي مقابله تدوين مي‌شد كه متاسفانه در زمان مورد نظر اين اتفاق رخ نداد. در اين برنامه مقابله مي‌توانستيم از ابتدا مبادي ورودي ابن بيماري را رصد كنيم و با تدوين برنامه‌هايي نظير: متوقف‌كردن يا كنترل پروازهاي ايران، چين، تعريف سطوح مختلف قرنطينه، آماده‌سازي زيرساخت‌ها، تجهيز مراكز درماني، فراهم‌آوردن لوازم ضدعفوني، ماسك، دستكش و مايحتاج اوليه مورد نياز و... مديريت اين بحران را ساختارمند كنيم. شايد بتوان گفت انديشه زياده‌خواهي سودجوبان و احتكارگران در اين زمينه از متوليان امر پيشي گرفت و با توجه به نياز مبرم مردم به لوازم پيش پا افتاده متاسفانه شاهد به وجود آمدن بازار سياه بوديم. آنچه در اين ميان بسيار چشمگير بوده تلاش و كوشش بي‌نظير كادر درماني است كه به راستي معناي از جان گذشتگي را براي ما تداعي كردند اما اين آمار كشته‌شدن پزشكان، پرستاران و كادر درماني ناشي از چيست؟ كساني كه خود بايد حافظ سلامت مردم باشند. آنچه مهم است اين است كه شيوع يك بيماري مانند كرونا علاوه بر تهديدي جدي براي سلامت مردم، مي‌تواند بر نظام‌هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و آموزشي حاكم بر جامعه تاثيرگذار باشد و چالش‌هاي جدي را فراروي خانواده‌ها و به‌طور كل جامعه قرار دهد. از سوي ديگر زماني كه يك بحران به چالشي جدي تبديل مي‌شود، مي‌توان به‌رغم تلفات و آسيب‌ها، آن را به عنوان نقطه شروع و نيروي محركه رشد جوامع نيز تلقي كرد. چالش‌ها مي‌توانند موجب نوزايي و بازتواني يك جامعه شوند. بايد بدانيم شرايط سخت و بحراني هميشه هم جنبه مخرب و ناگوار ندارند، بلكه مي‌توانند در يك سوي ديگر مقابله و در نهايت ايستايي، بازتواني و تاب‌آوري را به دنبال داشته باشند.
اينجاست كه همواره نظريه تبديل تهديد به فرصت مي‌تواند نگاه ما را به سمت و سوي سازندگي سوق دهد.
بحران شيوع ويروس كرونا كه به پاندومي تبديل شده، توانسته است بسياري از زيرساخت‌هاي آموزشي، اجتماعي و اقتصادي ما را به چالش بكشد و البته اتفاقات مهمي نيز رخ داده است كه در سطوح مختلف خانواده، محله، شهر، كشور و بين‌المللي شاهد آن بوده و هستيم. اين ويروس در ساختار خانواده به عنوان كوچك‌ترين ركن جامعه، تاثيرات چشمگيري داشته كه به چند مورد آن اشاره مي‌كنم:
ايجاد فرهنگ بهداشت ، بي‌نيازي از سيستم‌هاي توليدي با دوختن ماسك و تهيه مواد ضدعفوني‌كننده با حداقل‌ها، رعايت رفت‌وآمد‌ها و كنترل ترددها و مديريت فرهنگ قرنطينه، پختن نان و انواع كيك‌ها و شيريني‌ها در خانه، مديريت درآمد‌ها و مخارج
همچنين در ساختارهاي كشوري و مدني هم شاهد اين رويكردها بوده‌ايم:
نظام آموزشي كشور با خلأ‌هاي جدي آموزش مجازي در سطوح مدرسه و دانشگاه روبه‌رو شد و شروع به برنامه‌ريزي و ايجاد زيرساخت‌هاي مورد نياز كرد (هرچند با ريتمي كند)، بسياري از ادارات واژه دوركاري را تجربه كردند. در وادي هنر با تعطيلي آموزشگاه‌ها و مراكز هنري، آموزش‌ها به صورت آنلاين و از راه دور صورت گرفت. در بحث اقتصاد به‌رغم فشارهاي سنگين بر بازار (از تجار گرفته تا دستفروشان) تصور مي‌شود مردم خرج و مخارج خود را مديريت كردند و خريد مايحتاج اوليه مانند وسايل بهداشتي و ضدعفوني‌كننده و خورد و خوراك را در درجه اول سبد خريد قرار دادند.در سيستم بانكداري الكترونيكي فصاها و ظرفيت‌هاي جديدي تعريف شد.
دستورالعمل‌ها، انيميشن‌ها و مدياهاي مختلف آموزشي در راستاي گسترش فرهنگ سلامت مقابله با كرونا تدوين شد. در نظام سلامت و بهداشت به عنوان خط مقدم مبارزه با اين بيماري، قطعا تجربيات ارزنده‌اي كسب شده است و تحولاتي را در تدوين دستورالعمل‌ها، تجهيز بيمارستان‌ها و مراكز درماني، دپوي مايحتاج اضطراري و مديريت بحران صورت خواهد گرفت. بنابراين بياييم روي ديگر سكه را هم ببينيم و تهديدها را به فرصت تبديل كنيم تا براي نسل‌هاي آينده هم دستاوردي داشته باشد.