نگاهي به وضعيت خريد و فروش غيرحضوري در زمان شيوع كرونا
پيك بيكاري
گروه اجتماعي
تا پيش از اينكه كركره‌ها دوباره بالا بروند و خيابان‌ها پر شوند از ماشين‌ها و رفت‌وآمد و خريد و فروش، آن زماني كه هنوز در دوران جدي‌تر «در خانه بمانيم» به سر مي‌برديم، كسب‌وكارهاي بسياري براي اينكه از رمق نيفتند و شهروندان بسياري براي اينكه ناچار به ترك خانه نشوند، رو آوردند به پيك‌هاي موتوري، كساني كه در زمان شيوع بيماري تبديل شدند به يكي از راهكارهاي عملي كم كردن حداكثري تردد در شهرها. اما براي بسياري از اين موتورسواران اتفاقا اين گرم شدن بازار خريد و فروش اينترنتي سبب رونق كسب‌وكار نبوده است، تجربه آنها از دو ماه گذشته با دودو تا چهارتاي روي كاغذ متفاوت است.
مي‌گويد:«با همه‌شان هستيم.» همه‌شان يعني اسنپ و الوباكس و شركت‌هاي اينترنتي ديگري كه در مدت شيوع بيماري مشغول انجام كار معمول خود بودند، كار معمول آنها در شرايط ويژه تبديل شده بود به يكي از ابزارهاي مردمي كه به شيوع معمول خودشان نمي‌توانستند، سراغ خريد و تامين مايحتاج روزانه بروند اما همه اينها باعث شد تا ميزان كار آقاي «نون» كه با همه اين شركت‌ها كار مي‌كند به شدت كاهش پيدا كند: «كار خيلي كمتر شده. چه روي ماشين كار بكنم، چه روي موتور فرقي ندارد، درآمد خيلي افت كرده. تقريبا 2.5 سال است كه روي موتور كار مي‌كنم و در اين دوره‌اي كه كرونا آمده من كمترين ميزان درآمد را در طول كارم داشته‌ام.» چطور مي‌شود كه فروش اينترنتي و تلفني كسب‌وكارهاي مختلف رونق بگيرد و كار پيك‌هاي موتوري كساد شود؟ به نظر او بحث هزينه- فايده سبب شده تا خدمات گرفتن از شركت‌هاي رسمي كه احتمالا هزينه بيشتري دارند به صرفه به نظر نرسد و راهكارهاي جايگزين در نظر گرفته شود:«درست مي‌گويند كه كسب‌وكارهاي اينترنتي بهتر شده‌اند اما هر كسي، هر كاري هم كه داشته باشد و بخواهد آنلاين خدمات بدهد مثل داروخانه‌ها، نمي‌آيند خدماتشان را بدهند دست مثلا الو پيك چون نه به نفع مشتري است و نه به نفع خودش يعني به نفع هر كسي كه بخواهد كرايه حمل و نقل را حساب كند چون بيشترين ميزان كرايه را بايد بپردازند. براي همين چه كار مي‌كنند؟ دو نفر را استخدام مي‌كنند كه تمام كارهاي‌شان را انجام بدهند. الان چون خيلي از كسب‌وكارها هم تعطيل شده‌اند، آدم‌ها مجبورند به عنوان پيك موتوري كار كنند، الان در همين مدت كرونا به نظرم تعداد پيك موتوري‌ها يك و نيم برابر شده.» همين كم شدن كار و زياد شدن دست پيك‌هايي كه تازه دارند وارد بازار كار مي‌شوند، باعث شده تا مساله براي او بيشتر در مورد كاهش درآمد باشد تا خطر ابتلا به كرونا:«قبل از كرونا راحت روزي 250 تومان درآمد داشتم يعني پول طرح و كميسيون و بنزين را هم كه كنار مي‌گذاشتم 250 تومان برايم مي‌ماند. الان از بعد عيد روزي 50 تومان هم كار نكرده‌ام.» اين را هم البته اضافه مي‌كند كه از قضا كرونا باعث شده تازه بسياري از استانداردهاي بهداشتي وارد چرخه كار شوند و همه از همه طرف شروع كنند به مراعات كردن:«كرونا يك خوبي كه داشت اين بود هم كالاها را به صورت بسته‌بندي تحويل آدم مي‌دهند و هم روكش اضافه نايلوني روي آن مي‌كشند. من خودم ماسك مي‌زنم و ژل ضدعفوني هم هميشه همراهم دارم. موقع تحويل دادن هم نايلون روي بسته را درمي‌آورم چون خودم مي‌دانم كه دستم تميز است و بعد كه نايلون را درآوردم، تحويل مي‌دهم كه يك وقت كسي كرونا نگيرد.» به همان اندازه كه او مراقب است خيلي از مشتري‌ها هم حواسشان هست تا اين رودررو شدن با پيك‌ها به حداقل برسد و اين به سلامت دو طرف كمك مي‌كند:«خيلي‌ها بسته‌ها را مي‌گذارند توي آسانسور يا تحويل نگهبان مي‌دهند يا حتي به دسته بيروني در خانه آويزان مي‌كنند و مي‌گويند خودت بردار چون خودشان هم از كرونا مي‌ترسند و نمي‌خواهند روبه‌رو بشوند. براي ما از اين نظر خيلي بهتر بوده. شركت هم پشت سر هم پيام‌هاي سلامت مي‌فرستد مثلا مي‌گويد در پمپ بنزين اين كارها را انجام بدهيد و مراقب باشيد كه مريض نشويد ولي كسي به ما نگفته آقا شما كه سفير اين شركت هستيد بيا اين ماسك و ژل را هم داشته باش، خودم اينها را تهيه كرده‌ام.» پيكي كه دو قلم سفارش سورپرماركتي را همراه خودش آورده چند دقيقه‌اي وقت مي‌گذارد تا از شرايط كار اين روزهايش هم بگويد، ماسك به صورت ندارد، اسنپ قبل از عيد يك بسته حاوي يك ماسك و دو عدد دستكش داده بوده و حالا ديگر به نظر نمي‌رسد خودش براي هر بار رفت و آمد به خريدن ماسك رو آورده باشد. حدود دو سال است كه پيك موتوري است، در همه ماه‌هاي گذشته درآمدش حدود 4 ميليون تومان در ماه بوده و در اين مدت به حدود نصف رسيده است:«مردم غذا كه اصلا سفارش نمي‌دهند، سفارششان بيشتر از سوپرماركت‌هاست به خصوص مواد شوينده اما باز هم كار ما خيلي كمتر شده.» او كه حالا تازه كاري براي انجام دادن دارد، مي‌گويد در همان آغاز شيوع ويروس به نظرش مردم كلا دست به خريد و سفارش دادن هم نمي‌زدند و او كاملا بيكار مانده بود و بعد از مدتي كه شرايط كمي براي مردم جا افتاد و دست به كار خريد اينترنتي شدند، بخشي از مشكل او هم حل شده است.
رونق براي صاحب كار
برخلاف دو پيك موتوري كه كاهش چشمگير درآمدشان را در دوران قبل و بعد از شيوع با هم مقايسه مي‌كردند، مدير يكي از شركت‌هاي خدمات پيك موتوري در حوالي خيابان جمهوري مي‌گويد كه در هفته‌هاي گذشته درآمدشان بالا رفته و كساني تبديل به مشتري‌شان شده‌اند كه قبلا خبري از آنها نبود:«بعد از تعطيلات رسمي نوروز و تا قبل از اينكه همه مغازه‌هاي ديگر باز شوند، اوضاع كار ما بهتر شده بود. مثلا كل مغازه‌هاي انقلاب بسته بودند و براي ارسال سفارش‌هاي اينترنتي و تلفني‌شان با ما تماس مي‌گرفتند. از لحاظ درآمدي خيلي خوب بود. مي‌توانم حدودي بگويم كه 30 درصد به ميزان كساني كه با ما تماس مي‌گرفتند اضافه شد؛ كساني كه قبلا اصلا تماسي نداشتند و در هفته‌هاي پيش ارسال سفارش‌هاي اينترنتي‌شان را به ما دادند.» هر چند خيابان انقلاب و جمهوري تقريبا در خلوت‌ترين روزهايي كه به خود ديده بودند، قرار داشتند اما خريد و فروش از طريق تلفن و اينترنت در جريان بود و براي همين كار و بار آقاي محمدي اين شده بود كه به كتابفروشي‌هاي انقلاب، لباس‌فروشي‌هاي خيابان جمهوري، فروشندگان لوازم پزشكي كه همه آنلاين سفارش مي‌گرفتند، خدمات بدهد و كاركنانش سفارش‌ها را برسانند دست مشتري‌ها.
محمدي مي‌گويد همراه با رونق گرفتن كار و روانه كردن بيشتر پيك‌ها به مبدا و مقصدهاي تازه، حواسش بوده كه مراقب سلامت آنها هم باشد:«روزي كه اين معضل پيش آمد چون از قديمي‌هاي اتحاديه هستم، ماسك و دستكش و الكل ضدعفوني گرفتم و بين راننده‌ها توزيع كردم چون 95 درصد راننده‌هاي ما متاهل هستند، زن و بچه دارند و براي همين بايد خيلي مراعات كنند. همه كارهايي كه تلويزيون مي‌گفت را انجام داديم و تا الان خدا رو شكر براي كسي مشكلي پيش نيامده است.»
در دنياي كسب‌وكارهاي اينترنتي وضع كمي پيچيده‌تر است. در بخشي كار افت كرده و در بخشي ديگر رونق گرفته. اسنپ كه مدت‌هاست تجارتش را بر مبناي خريدهاي غيرحضوري و سپردن كار به راننده‌ها و پيك‌هاي موتوري بنا كرده در دو ماه گذشته شاهد اين افت و رونق‌ها بوده است. فريد شهابي، مدير تجاري اسنپ در پاسخ به سوال «اعتماد» در مورد ميزان درخواست‌هاي خدمات از سوي مشتريان در دوران قبل و بعد از شيوع كرونا مي‌گويد:«با توجه به اينكه بخشي از بازه يك ماه گذشته به تعطيلات عيد برمي‌گردد بايد براي مقايسه بهتر زمان را به بخش قبل و بعد تعطيلات تقسيم كنيم چراكه در بازه عيد به دليل تعطيلي، درخواست‌ها طبيعتا كمتر مي‌شود. در روزهاي قبل از عيد و همزمان با شيوع ويروس كرونا درخواست‌هاي اسنپ باكس نسبت به قبل از كرونا به طور متوسط ۱۰درصد افزايش پيدا كرد. اما بعد از تعطيلات نوروز با توجه به تعطيلي عمده كسب‌وكارها از رشد آن كاسته شده و تعداد درخواست‌ها تقريبا مشابه دوران قبل شيوع كروناست كه البته اين وضعيت با بازگشايي كسب‌وكارها در حال بهبود است.» اما به گفته او رشد تعداد خريدها و سفارش‌هاي مربوط به خواربار و مايحتاج روزانه به شدت رشد داشته است:«در مورد سفارش‌هاي سوپرماركتي با توجه به افزايش خريد آنلاين، تعداد سفارش‌ها نسبت به روزهاي قبل از شيوع ويروس كرونا دو برابر شده است.»
124 هزار راننده موتورسوار، وانت‌سوار و اتومبيل‌سوار براي بخش اسنپ باكس كار مي‌كنند و به گفته شهابي «به صورت متوسط ماهيانه ۲۸ هزار و روزانه ۱۱هزار راننده فعال» با اين شركت همكاري دارند. اين ناوگان چندين هزار نفري كه روزانه با مشاغل و آدم‌هاي بسيار در مبدا و مقصد تحويل كالا در تماس هستند چطور بايد سلامت خود را در زمان شيوع بيماري حفظ كنند؟ شهابي پاسخ مي‌دهد:«همزمان با شيوع ويروس كرونا در سراسر كشور در قالب كمپين «سفر به سلامت» تمامي ناوگان موتور و وانت هم همزمان با ناوگان اسنپ خودرو ضدعفوني شدند. همچنين به تمامي رانندگان فعال در اسنپ‌ماركت و اسنپ‌فود، بسته‌هاي بهداشتي شامل ماسك و دستكش توزيع شد. در نهايت هم تمامي باكس‌ها و تجهيزات رانندگان اسنپ‌ماركت و اسنپ‌فود به طور كامل ضدعفوني شد. در مورد تمامي رانندگاني كه در بخش اسنپ‌ماركت فعاليت مي‌كنند، استفاده از دستكش و ماسك الزامي است و اگر گزارشي مبني بر عدم رعايت اين موارد دريافت شود به راننده اخطار داده مي‌شود. در صورت تكرار اين موضوع براي بار دوم، راننده مربوطه به مدت محدود غيرفعال مي‌شود كه البته تا امروز چنين موردي وجود نداشته و تمامي رانندگان پروتكل‌هاي بهداشتي را به طور كامل رعايت كرده‌اند.» هر چند يك روز پيش از پاسخ او به اين سوال، پيك رسيده از طرف شركت، ماسك و دستكشي در اختيار نداشت و شايد همين است كه موضوع نظارت بهداشتي بر پيكره عظيم شركت‌هايي از اين دست را دشوار مي‌كند.
يكي از پيك‌هاي موتورسوار مي‌گفت، خبر چند مورد ابتلا در اسنپ را شنيده است و حالا مدير تجاري اين شركت در پاسخ به اينكه چگونه وضعيت درگير بيماري بودن يا نبودن رانندگان خود را رصد مي‌كنند، مي‌گويد:«با همكاري مسوولان مربوطه شناسايي و غيرفعال كردن رانندگاني كه تست كرونا آنها مثبت بوده در دستور كار قرار گرفته و رانندگان بعد از شناسايي براي گذراندن دوران نقاهت غيرفعال مي‌شوند. در حال حاضر اين اتفاق براي تمامي رانندگان عضو ناوگان اسنپ در تمامي سرويس‌ها در حال انجام است.» او البته خبري كه چند روز پيش‌تر از سوي مديرعامل اسنپ منتشر شده بود را هم تكرار مي‌كند كه شركت قرار است با پرداخت وام ۵۰ ميليون ريالي بدون بهره از تمامي رانندگاني كه به ويروس كرونا مبتلا شده باشند، حمايت كند تا دوران نقاهتشان را در خانه سپري كنند.
تمام اين حساب و كتاب‌ها با باز شدن اغلب كسب‌وكارها و بازگشت به زندگي ظاهرا معمول شايد تغيير كند اما يك چيز را نمي‌توان انكار كرد؛ لزوم ماندن در خانه بسياري از شهروندان را به خريدهاي آنلاين تشويق كرد و شايد اين عادت جديد تبديل به بخشي از زندگي روزمره آنها شود. رونق گرفتن خريد و فروش آنلاين اما هميشه هم الزاما به معناي بهتر شدن كسب‌وكار موتورسواراني كه مهره اصلي اين بازي هستند، نيست.
خيلي‌ها بسته‌ها را مي‌گذارند توي آسانسور يا تحويل نگهبان مي‌دهند يا حتي به دسته بيروني در خانه آويزان مي‌كنند و مي‌گويند خودت بردار چون خودشان هم از كرونا مي‌ترسند و نمي‌خواهند روبه‌رو بشوند. براي ما از اين نظر خيلي بهتر بوده. شركت هم پشت سر هم پيام‌هاي سلامت مي‌فرستد مثلا مي‌گويد در پمپ بنزين اين كارها را انجام بدهيد و مراقب باشيد كه مريض نشويد ولي كسي به ما نگفته آقا شما كه سفير اين شركت هستيد بيا اين ماسك و ژل را هم داشته باش، خودم اينها را تهيه كرده‌ام.