براي اولين‌بار نرخ قراردادهاي آتي نفت براي ساعاتي منفي شد
روزهاي سياه بازار نفت
آويده علم‌جميلي
دوشنبه شب، كابوس بازار نفت با ريزش نزديك به 300درصدي قيمت نفت خام امريكا براي تحويل در ماه مه، به حدود منفي 40 دلار رسيد. هيچ‌كس به ياد ندارد قيمت نفت حتي در زمان «افسردگي بزرگ» در دهه 30 و بحران مالي سال 2008 منفي شده باشد. از آمارها و روند صعودي تعداد مبتلايان پيداست كه تبعات كرونا بر اقتصاد كشورها به‌گونه‌اي است كه تا يك ماه آينده، اميدها براي كاهش سطح قرنطينه و تعطيلي به‌خصوص براي كشورهاي اروپا و امريكا بسيار كم باشد. تعطيلي بنگاه‌هاي اقتصادي سبب‌ساز بي‌نظمي صنايع و واگرايي‌هاي اقتصادي و تجاري شده كه تاثيرات شديد و محسوسي را نيز متوجه بازار نفت كرده و باعث شده هفته سياه نفت با منفي شدن چند ساعته قيمت نفت امريكا، تكميل شود. باوجود امضاي قرارداد اوپك پلاس مبني بر كاهش 9.7 ميليون بشكه‌اي نفت از بازار طي دو ماه مه و ژوئن، قيمت نفت نه‌تنها واكنش مثبتي نداشت، بلكه قراردادهاي آتي نفت براي تحويل در ماه مه براي اولين‌بار در تاريخ منفي شد. منفي شدن قيمت قراردادهاي آتي نشان‌دهنده كاهش بي‌سابقه فعاليت‌هاي صنعتي، اقتصادي و نبود ظرفيت در كشورها براي ذخيره‌سازي نفت است. سقوط شاخص نفت WTI در روز دوشنبه از حدود 10 دلار به منفي 40 دلار و بسته شدن بازارهاي معامله قراردادهاي آتي در منفي 5 دلار مي‌تواند زمينه‌هاي احتياط بيشتري را براي خريداران قراردادهاي آتي ايجاد كند و به نظر مي‌رسد تا زماني كه ويروس كرونا در كشورهاي با درجه قرنطينه بالا كه به تعطيلي كسب‌وكارها و اقدامات سخت‌گيرانه منجر شد، به مرحله مهار نرسد، سفارش‌هاي كمتري به ثبت و قراردادهاي آتي كمتري نيز به فروش برسد، از اين رو ثبت دوباره قيمت‌هاي منفي در بازار نفت دور از ذهن خواهد بود.
شب سياه بازار نفت
كوويد 19 شرايط عجيبي را در بازار نفت به وجود آورده، آن‌قدر عجيب كه برخي تجار كه قراردادهاي آتي نفت را خريداري كرده بودند، براي فروش بشكه‌هاي نفت تحويلي در ماه مه، حاضر بودند از جيب خود به خريداران پول دهند. تقاضاي نفت پس از افزايش شدت شيوع كرونا، به‌شدت كاهش يافته و به نظر مي‌رسد سمت تقاضاي بازار نفت با مخاطرات بسيار ريشه‌اي مواجه است؛ «تا زمان مهار كرونا، فعاليت‌هاي اقتصادي به سطح سابق بازنمي‌گردد.» با اين شرايط باوجود توافق هفته گذشته اوپك پلاس قيمت نفت برنت و خام امريكا نه‌تنها مسير صعودي نداشت، بلكه در سراشيبي سقوط تا ثبت قيمت‌هاي تاريخي نيز پيش رفت. علاوه بر منفي شدن شاخص نفتي WTI، شاخص بهاي جهاني نفت، برنت نيز براي اولين‌بار طي 18 سال اخير به زير 20 دلار رسيد.
باوجود اينكه قيمت نفت خام امريكا، قيمت واقعي آن نيست و تنها براي محموله تحويلي در مه است، اما افت چند صد درصدي شاخص WTI مي‌تواند بر بازار قراردادهاي آتي نفت تحويلي در ماه‌هاي ژوئن و جولاي نيز تاثير بگذارد.
كابوس تمام مي‌شود؟
بازار نفت از بامداد دوشنبه تا صبح سه‌شنبه، وضعيت جديدي داشت؛ تنزل شديد قيمت‌ها، اميدها و نااميدي‌ها، توييت‌‌ها، نوشتن تحليل‌هاي فوري و افكار واهي تا درنهايت قيمت محموله‌هاي نفتي در ماه مه به منفي 40 رسيد. سوال اين است كه چرا قيمت نفت منفي شد؟ در ابتدا بايد به اين نكته اشاره كرد كه بازارهاي آتي خريد قراردادهاي نفتي مي‌تواند تا 5 سال آينده را پوشش دهد، بنابراين هر تاجر يا خريداري مي‌تواند نفت را تا 5 سال آينده پيش‌خريد كند. لازم به ذكر است كه اتفاق بامداد دوشنبه در بازار قراردادهاي آتي محموله‌هاي تحويلي در مه سال جاري رخ داد، چراكه دوشنبه آخرين روز معامله قراردادهاي آتي نفت براي تحويل در اين ماه بود و افرادي كه اين قراردادها را خريداري كردند، در بازار به دنبال خريدار براي محموله‌هاي نفتي بودند؛ اما به دليل كاهش تقاضا و مصرف نفت توسط كشورها همچنين توافق ديرهنگام وزيران نفت اوپك پلاس براي كاهش توليد، خريداران حاضر نيستند قراردادهاي كاغذي نفت در دست تاجران را به قيمت روز بخرند. از سوي ديگر تجار و بازرگاناني كه اين قراردادها را پيش از بحران‌هاي اخير خريداري كردند نيز بايد در تاريخ مشخص شده محموله‌ها را تحويل بگيرند؛ اما به‌دليل نبود مخازن براي ذخيره‌سازي، قادر به تحويل گرفتن آنها نخواهند بود، به‌همين دليل تاجران براي كاهش زيان خود قيمت‌هاي پيشنهادي در بازار قرارداد آتي را كاهش دادند. ازسوي ديگر با بسته شدن بازارها، هر فردي كه قرارداد كاغذي خود را نفروشد، مجبور است محموله را در تاريخ معين تحويل بگيرد. از اين رو تاجراني كه سعي در كسب سود از فروش نفت داشتند، حاضر بودند قرارداد در دست خود را حتي به‌ازاي دادن پول به خريدار، بفروشند تا خسارت كمتري بپردازند. توضيح اين فرآيند به اين صورت است كه اگر قيمت يك قرارداد آتي براي تحويل در ماه مه 60 دلار باشد، حتي اگر تاجر مخازني براي نگهداري و ذخيره نداشته باشد، موظف است آن را تحويل بگيرد و 60 دلار را بپردازد. به دليل نامشخص بودن آينده جهان و كاهش شديد تقاضا عملا خريداري در بازار براي نفت وجود نداشت از اين رو تاجران با پيشنهاد پرداخت 40 دلار براي هر بشكه نفت سعي در فروش قراردادها و كاهش زيان خود به 20 دلار به‌ازاي هر بشكه بودند. باوجود واكنش شديد قيمت هر بشكه نفت خام امريكا در نيمه شب دوشنبه، اما چند ساعت بعد و با اتمام زمان معامله اين قراردادها در صبح سه‌شنبه، شاخص نفتي WTI بهبود يافت و تا زمان نگارش اين گزارش (روز سه‌شنبه ساعت 17) به منفي سه دلار و 91 سنت رسيد. هر چند قيمت قراردادهاي تحويل ماه ژوئن تغيير خاصي نكرده و در سطح 22 دلار باقي مانده اما برخي كارشناسان معتقدند اگر تا پايان ماه جاري ميلادي وضعيت كشورهاي توليدكننده و خريدار نفت تغييري نكند، ممكن است تغييري در قرارداد ماه ژوئن نيز رخ دهد. گفتني است قيمت سبد اوپك نيز بدون تغيير در همان سطح 18 دلار باقي ماند.
سردرگمي توليدكنندگان
منفي شدن قيمت نفت باعث شد عربستان به فكر كاهش توليد نفت پيش از رسيدن موعد مقرر بيفتد. هر چند براساس اطلاعات دريافتي توسط رويترز به نظر مي‌رسد ساير كشورهاي اوپك نيز درنظر دارند كاهش توليد را 10 روز زودتر آغاز كنند تا امكان قدري از ظرفيت براي ذخيره‌سازي نفت آزاد شود. نبود تقاضا براي نفت همچنين مخزن براي نگهداري آن براي امريكا در وضعيت نگران‌كننده‌اي قرار دارد. ترامپ روز گذشته در واكنش به قيمت منفي نفت گفت: «هيچ‌كس پيش‌تر چيزي راجع به قيمت نفت منفي نشنيده بود. توليدكنندگان نفتي در امريكاي شمالي جاي كافي براي ذخيره كردن نفت ندارند و كاهش تقاضا باعث بدون خريدار ماندن نفت شده است. ما در حال بررسي گزينه توقف واردات از عربستان هستيم.» او معتقد است بازار نفت مجددا نيرومند شده و عرضه و تقاضا نيز به مرحله مديريت مي‌رسند. در بين كشورهاي مهم توليدكننده، واكنش روسيه به رخدادهاي دوشنبه سياه بازار نفت معقول‌تر بود و حتي در بخشي از بيانيه خود نيز بر «قابل پيش‌بيني بودن سقوط قيمت نفت در روز دوشنبه و اشتباه بودن پيوند زدن سقوط قيمت آتي نفت به قيمت واقعي آن» تاكيد كرد. كرملين با اعلام اين موضوع كه روسيه از نزديك بازار نفت را رصد مي‌كند، به اين موضوع اشاره كرد كه هيچ اتفاق آخرالزماني در بازار رخ نداده و اين كشور نيز داراي منابع كافي براي مواجهه با قيمت‌هاي پايين نفت است.
از سوي ديگر، برونو لومر، وزير اقتصاد فرانسه نيز روز سه‌شنبه هشدار داد كه سقوط بهاي نفت، اقتصاد جهاني را كه با تبعات گسترده شيوع كرونا دست به گريبان است، تهديد مي‌كند.
حل سريع كاهش تقاضا ممكن نيست
كرونا ابهام درخصوص آينده اقتصاد كشورها را افزايش داد. مشخص نيست هر كشور چه زماني به مرحله مهار بيماري مي‌رسد و چه وقت مي‌تواند به سطح فعاليت‌هاي اقتصادي پيش از شيوع كرونا برگردد به همين دليل پيش‌بيني‌ها بر كاهش تقاضاي نفت در دو ماه ژوئن و جولاي است. مجموعه اين نااطميناني‌ها باعث شده حل سريع و في‌الفور مشكلات قيمت در بازار نفت ممكن نباشد. صنعت نفت زيرساخت‌هاي پيچيده‌اي دارد و نمي‌توان با پيشي گرفتن تقاضا از عرضه، شيرهاي نفت را بست، به علاوه عمده اعضاي اوپك پلاس نيز بودجه‌اي وابسته به نفت دارند كه باعث مي‌شود در برابر هر كاهش توليدي مقاومت داشته باشند.
از سوي ديگر بستن چاه‌هاي نفت و سپس شروع مجدد آن نه‌تنها باعث استهلاك سرمايه‌هاي فيزيكي كه بيكاري سرمايه‌هاي انساني نيز مي‌شود، بنابراين بستن چاه‌هاي نفت گزينه روي ميز كشورها نيست، چراكه مي‌دانند اين قيمت‌ها، قيمت‌هاي واقعي و وضعيت بازار نيست. نبايد از اين نكته غافل شد كه فقدان مخازن براي ذخيره همچنين ذخيره‌سازي پرهزينه براي خريداراني كه به دليل منع فعاليت در زمان كرونا ديگر نمي‌توانند از نفت خود استفاده كنند، بعيد است به اين زودي حل شود اما تنها راه پيش رو كاهش ثبت سفارش خريد يا قراردادهاي آتي در بازار نفت است.