ويروس كرونا سيستم‌هاي نظارتي را در موقعيتي جديد قرار داده است
جشن «راه‌حل‌گرايان» ديجيتالي
با كوويد-19 نقش بر آب شد
نويسنده: اوگني موروزوف
ترجمه: فريده وكيلي
ظرف چند هفته ويروس كرونا اقتصاد جهاني را زمين‌گير كرده و سرمايه‌داري را تحت مراقبت‌هاي ويژه قرار داده است. بسياري از متفكرين اظهار اميدواري كرده‌اند كه اين موضوع به نظام اقتصادي انساني‌تري ختم خواهد شد؛ برخي نيز هشدار مي‌دهند كه اين بيماري فراگير خبر از آينده‌اي تاريك‌تر در سايه نظام‌هاي دولتي تماميت‌خواه مي‌دهد.
كليشه‌هاي رمان 1984 هم ديگر قابل اتكا براي پيش‌بيني نيستند. كاپيتاليسم امروز بسيار قوي‌تر و پيچيده‌تر از تصور منتقدان آن است. نه تنها از مشكلات خود راه‌هاي تازه براي كسب درآمد پيدا مي‌كنند، بلكه تنها راه نجات را در توزيع «لايك‌هاي» بيل گيتس و «الون ماسك» مولتي ميلياردر مي‌دانند. هرچه بحران شديدتر باشد دفاعيات قوي‌تر مي‌شود: اين قطعا پايان كاپيتاليسم نخواهد بود.
نقش پليس خوب در اين نمايشنامه را، ايدئولوژي «راه‌حل‌گرايي» ديجيتالي ايفا مي‌كند كه ريشه‌هاي آن از سيليكون‌ولي عبور كرده و در حال شكل دادن به حكومت نخبگان است. ساده‌ترين و بهترين راه‌حل به دليل نداشتن آلترناتيو (چه به لحاظ زماني و چه به لحاظ مالي)، استفاده از مرهم ديجيتالي براي تسكين درد است. راه‌حل‌گرايان تكنولوژي را پيش مي‌رانند تا از سياست پرهيز كنند. آنها از معيارهاي «فراايدئولوژيكي» دفاع مي‌كنند تا چرخ‌هاي سرمايه‌داري جهاني بچرخد.
پس از دهه‌ها سياست نئوليبرالي، روش «راه‌حل‌گرايي» اولين پاسخ به مشكلات عديده سياسي شده است. براي مثال، چرا بايد يك حكومت براي بازسازي يك سيستم حمل و نقل عمومي در حال زوال سرمايه‌گذاري كند وقتي به راحتي مي‌تواند با استفاده از حجم عظيم داده‌ها انگيزه‌هاي شخصي مسافران را دستكاري كرده و آنها را از سفر در ساعات اوج ترافيك منصرف كند؟ چند سال پيش يكي از مهندسان طرح ناوگان حمل و نقل عمومي در شيكاگو مي‌گفت، «توليد راه‌حل‌هاي جانبي مانند ساخت خطوط بيشتر ... بسيار گران است. در عوض كاري كه ما انجام مي‌دهيم اين است كه نگاه مي‌كنيم به داده‌هايي كه مي‌توانند تقاضا را مديريت كنند. بدين ترتيب كمك مي‌كنيم تا شهروندان زمان مناسب‌تر سفر را پيدا كنند.»
اين دو تفكر رابطه نزديكي با يكديگر دارند. نئوليبراليسم روياي تغيير جهان بر مبناي طراحي‌هاي دوران جنگ سرد را در سر دارد: رقابت بيشتر، همبستگي كمتر، تخريب خلاقانه بيشتر و برنامه‌‌ريزي دولتي كمتر، وابستگي به بازار بيشتر و رفاه اجتماعي كمتر. زوال كمونيسم انجام اين امر را آسان‌تر كرد اما ظهور تكنولوژي ديجيتالي خود مانع جديدي در اين راه شد.
چگونه؟ در حالي‌كه داده‌هاي كلان و هوش مصنوعي به‌طور طبيعي در جهت فعاليت‌هاي خارج از مكانيسم بازار عمل نمي‌كنند، آنها تصور دنياي پسا‌نئوليبرالي را براي مردم آسان‌تر مي‌كنند، جايي كه توليد به‌طور خودكار صورت مي‌گيرد و تكنولوژي ضامن سلامت و آموزش همگاني مي‌شود: دنيايي كه فراواني تقسيم مي‌شود، سرقت نمي‌رود. اين همان نقطه‌اي است كه راه‌حل‌گرايان ورود مي‌كنند. اگر نئوليبراليسم يك ايدئولوژي فعال و كنشگر است، «راه‌حل‌گرا» واكنشگر است: او خلع سلاح مي‌كند، غيرفعال مي‌كند و همه گزينه‌هاي سياسي را دور مي‌ريزد. نئوليبراليسم بودجه عمومي را كاهش مي‌دهد؛ راه‌حل‌گرا تصورات عمومي را كاهش مي‌دهد. تعهد «راه‌حل‌گرا» اين است كه افكار عمومي را متقاعد كند تنها راه استفاده مشروع از تكنولوژي ديجيتالي ايجاد تغييرات اساسي در همه‌چيز است غيراز نهاد مركزي زندگي مدرن بازار.
دنيا هم‌اكنون هم مجذوب تكنولوژي راه‌حل‌گرايان شده و در اين دام گرفتار شده است . از اپليكيشن لهستاني كه از بيماران كرونايي مي‌خواهد به‌طور مرتب از خود سلفي بگيرند تا اثبات كنند كه در خانه هستند، تا كدهاي رنگي چيني در برنامه رتبه‌بندي سلامت اسمارت‌فون‌ها كه رديابي مي‌كند چه كسي مجاز به ترك خانه است. دولت‌ها به كمپاني‌هايي مانند آمازون و پالانتير براي طراحي اطلاعات و زيرساخت‌ها روي آورده‌اند، درحالي‌كه گوگل و اپل با توجه به «حفظ حريم خصوصي» به دنبال راه‌حل‌هايي براي رديابي اطلاعات هستند و به محض آنكه كشورها وارد مرحله بهبودي شوند، صنعت فناوري با خوشحالي تكنوكرات‌هاي متخصص خود را براي پاكسازي در اختيار مي‌گذارد. ايتاليا در حال حاضر مدير عامل سابق ودافون، ويتوريو كوالا، را مسوول رهبري تيم پس از بحران گماشته است.
در واقع دو رشته متفاوت از تفكر «راه‌حل‌گرايي» در بازتاب دولت‌ها به بيماري فراگير (پندميك) را مي‌توان مشاهده كرد. «راه‌حل‌گرايان ترقي‌خواه» اعتقاد دارند كه ارايه به موقع اطلاعات صحيح از طريق اپليكيشن مي‌تواند مردم را وادار كند تا به مصلحت عمومي عمل كنند. اين همان منطق دولت انگلستان به اين بحران است كه منجر به بروز فاجعه شده است. در مقابل، «راه‌حل‌گرايان تنبيهي» خواهان استفاده از زيرساخت نظارتي وسيع ديجيتالي در نظام سرمايه‌داري هستند تا مانع فعاليت‌هاي روزانه شده و تخطي از آن را تنبيه كنند.
يك‌ماه است ما در حال بحث بر اين موضوع هستيم كه چگونه اين تكنولوژي‌ها مي‌توانند فضاي خصوصي ما را تهديد كنند- اما اين بزرگ‌ترين خطر براي دموكراسي ما نيست. خطر واقعي اين است كه اين بحران پايه‌هاي ابزاري «راه‌حل‌گراها» را چنان مستحكم كند كه استفاده از اين ابزار يك گزينه تعريف‌شده‌اي براي ساير مشكلات موجود شود – از نابرابري‌ها تا تغييرات آب و هوايي. در هر حال، به كار گرفتن راه‌حل‌هاي فني براي تاثيرگذاري بر رفتار افراد بسيار ساده‌تر است از طرح سوالات سياسي پيچيده درباره علل اين بحران‌ها.
اما پاسخ راه‌حل‌گرايان به اين بحران به كم‌رنگ شدن ابتكار عمومي سرعت مي‌بخشد و تصور دنيا بدون فناوري عظيمي كه زيرساخت‌هاي اجتماعي و سياسي ما را احاطه كرده است دشوارتر مي‌شود.
همه ما در حال حاضر راه‌حل‌گرا هستيم. وقتي زندگي‌مان در خطر است وعده‌هاي رهايي بخش سياسي براي ما كمتر اطمينان‌بخش است تا وعده اپليكيشني كه به ما مي‌گويد براي خروج از خانه چه زماني امن است. سوال اينجاست كه آيا ما هم فردا راه‌حل‌گرا خواهيم بود.
«راه‌حل‌گرا»ها و نئوليبراليسم‌ها بسيار مرتجع هستند، نه به دليل خوب بودن اساس اعتقادات‌شان بلكه به اين خاطر كه عميقا نهادها و از جمله حكومت‌ها را تغيير شكل داده‌اند. مصيبت در راه است: پندميك از وضعيت «راه‌حل‌گراها» عبور خواهد كرد، همان‌طوركه در 11 سپتامبر از وضعيت سيستم نظارتي عبور كرد، عذري مي‌تراشد تا با رفتارهاي غيردموكراتيك خلأ سياسي را پر كند، اين‌بار تحت عنوان نوآوري تا صرفا امنيت.
يكي از كاركردهاي «راه‌حل‌گرايان» مايوس كردن برنامه‌ريزان و مشتاق كردن كارآفرينان به كسب تجربه در ايجاد نهادهاي اجتماعي جايگزين است. اينكه آينده متعلق به استارت‌آپ‌ها‌است نتيجه يك فرآيند طبيعي نيست بلكه حاصل يك سياست است. در نتيجه، تلاش‌ها براي ايجاد يك اقتصاد با ثبات بدون محوريت بازار محكوم به شكست بوده است. شايد دليل اينكه در طول دو دهه اخير ويكي‌پدياي ديگري نديده‌ايم را اكنون دريابيم.
پرسش نبايد اين باشد كه كدام ايدئولوژي- سوسيال دموكراسي يا نوليبراليسم- مي‌تواند نيروهاي رقابتي را بهتر مهار كند، بلكه سوال اين است: ما براي مهار كردن اشكال جديد از روابط اجتماعي به چه نهادهايي نياز داريم كه از عهده تكنولوژي جمعي برآيند؟
جشن «راه‌حل‌گرايان» ديجيتالي با كوويد-19 نقش بر آب شد و وابستگي دموكراسي موجود را به فعاليت‌هاي غيردموكراتيك بخش خصوصي از طريق موسسات فناوري برملا كرد. اولين قدم تجاري پس از دوران راه‌حل‌گرايي ترسيم مسيري است كه در آن حق حاكميت عمومي بر تجارت آنلاين تعيين شود.
در غير اين‌صورت شكايت از استبداد چين، ولي پاسخ موثر به كوويد-19 رياكارانه است: اقتدارگرايان فني بسياري در آينده خواهيم داشت و نسخه نئوليبرال‌ها هم چندان جذاب‌تر از گزينه جايگزين آن به نظر نمي‌رسد. منبع: گاردين