ملاحظاتي بر نمايش مجازي آثار تاريخي
پرستو فخاريان
شيوع ويروس كرونا در برخي موارد شبيه عدويي بوده كه سبب خير شده است. اين بيماري اگرچه سخت‌ترين آسيب‌ها را به گردشگري ايران و جهان وارد آورده، اما در عين حال باعث شده توجه‌ها به سفرهاي مجازي جلب شود؛ گونه‌اي از تورهاي آنلاين گردشگري و گشت در اماكن تاريخي كه اگرچه در ايران بسيار نوپاست، اما در جهان و به ويژه اروپا از سال‌ها قبل به دوستداران تاريخي و سفر ارايه ميشود. در ايران هم چند روز پيش معاون ميراث فرهنگي وزارت ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري از آغاز طرحي با عنوان «۱۱ هزار كيلومتر مسير در خانه» خبر داد كه به موجب آن و با همكاري وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات و يك شركت گردشگري كشور از روز 8ارديبهشت هر روز، يكي از ۲۴ اثر تاريخي ايران كه ثبت جهاني شده در تلويزيون تعاملي تيوا به نمايش درمي‌آيد؛ طرحي كه گفته ميشود به زودي در خصوص بناهاي ثبت ملي نيز اجرا خواهد شد. همكاري بخش خصوصي و دو وزارتخانه دولتي در اين طرح يكي از مهم‌ترين نقاط قوت آن شناخته ميشود. در همين حال، اين طرح اگرچه در ذات خود حركتي رو به جلو در راستاي ترويج آثار تاريخي و گردشگري مجازي است و مي‌تواند به عنوان ابزاري براي بازاريابي به كار گرفته شود، به نظر مي‌رسد همچنان نواقصي دارد:
1- بر اساس اعلام مسوولان، تماشاي برنامه «۱۱هزار كيلومتر مسير در خانه» براي همه علاقه‌مندان رايگان است؛ با اين حال گويا چند نكته در اين خصوص در نظر گرفته نشده: اولا هزينه اينترنت (هرقدر كمتر از ميزاني كه بايد) از سوي بينندگان پرداخت ميشود. بنابراين عملا به‌طور كامل رايگان نيست. نكته ديگر اينكه، همه مردم به يك ميزان به اينترنت پرسرعت دسترسي ندارند و از اين‌رو نمي‌توان مخاطب چنين برنامه‌اي را عموم مردم جامعه در نظر گرفت.
2- امكانات فني اين پخش تلويزيون اينترنتي هنوز چنان‌كه شايسته است، توسعه پيدا نكرده؛ به اين معنا كه قطعي‌هاي مداوم اينترنت مانع از آن ميشود كه مخاطب بتواند به راحتي محتواي توليد شده را مشاهده كند. اين موضوع البته به زيرساخت‌هاي اينترنت كشور بازمي‌گردد و در اين باره، وزارت ارتباطات بايد پاسخگو باشد.
3- در حالي كه گفته شده بود اين امكان فراهم شده كه مخاطب در طول بازديد مجازي، سوالات خود را مطرح كند تا كارشناسان ميراث فرهنگي به صورت آنلاين به آنها پاسخ دهند، تا روز دوم پخش اين برنامه هنوز چنين امكاني در دسترس مخاطبان قرار نگرفته است.
4- مهم‌ترين نقيصه اين طرح، تبليغ و اطلاع‌رساني آن براي عموم مردم بوده است. به نظر مي‌رسد در عصري كه به نام عصر ارتباطات نامگذاري شده، راه‌هاي متعددي براي آگاه كردن مردم از پخش چنين برنامه‌اي وجود دارد كه يكي از مهم‌ترين و كم‌هزينه‌ترين آنها، اطلاع‌رساني از طريق شبكه‌هاي اجتماعي است. اين در حالي است كه تا لحظه نگارش اين يادداشت، صفحه اينستاگرام طرح «۱۱هزار كيلومتر در خانه»، كمتر از ۱۰۰ دنبال‌كننده دارد و پست‌هايي كه با اين هشتگ به اشتراك گذاشته شده‌اند، كمترين بازديدكننده‌ها را داشته‌اند.
در شرايطي كه تماشاي تلويزيون‌هاي تعاملي هنوز آن‌طور كه بايد در ميان ايراني‌ها فرهنگ‌سازي نشده، به نظر مي‌رسد راه بسيار پرپيچ و خمي در مسير دستيابي به يك تور مجازي ايده‌آل كه بتواند در دسترس عموم قرار بگيرد و رضايت صاحب‌نظران را جلب كند، در پيش است. در اين راستا، پيشنهاد ميشود دست‌كم بخشي از هر برنامه، قبل يا بعد از پخش در تلويزيون اينترنتي، در شبكه‌هاي اجتماعي به اشتراك گذاشته و براي اطلاع‌رساني بهتر، از كمك اينفلوئنسرهاي سفر استفاده شود. همچنين بايد ترتيبي اتخاذ شود تا برنامه‌هاي پخش شده در روزهاي آتي به راحتي در دسترس مخاطبان قرارگيرد.
جرقه شكلي ديگر از گردشگري مجازي نيز از چندي پيش از نمايش اينترنتي برخي سايت‌هاي تاريخي ديگر و موزه‌هاي بزرگ كشور زده شده؛ نمايش‌هاي سه بعدي و ۳۶۰ درجه كه اگرچه همچنان نواقص قابل توجهي دارند، اما مي‌‌توانند نويد روزهايي را دهند كه اگر باز هم مجبور شديم به هر دليل خوشايند و ناخوشايندي در خانه بمانيم، دل‌مان براي بازديد از موزه‌هاي آثار تاريخي كشور تنگ نشود و دست‌كم بتوانيم گشتي مجازي در اين اماكن بزنيم. شكي نيست كه اقداماتي از اين دست در ايران بسيار جوان هستند و نياز به تجربه‌هاي بيشتر دارند. با اين همه انتظار مي‌رود با برنامه‌ريزي مناسب نواقصي از جمله آنچه گفته شد، به تدريج از ميان برداشته شود.